Τώρα το πώς μια χώρα η οποία εξαρτάται κατά 80% από εισαγωγές ενέργειας (100% από εισαγόμενο πετρέλαιο και φ. αέριο) και γεωγραφικά ευρίσκεται στο νοτιότερο άκρο της χερσονήσου του Αίμου με περιορισμένες διεθνείς διασυνδέσεις μπορεί να παίξει κομβικό ρόλο στην ενεργειακή τροφοδοσία της περιοχής, συγγνώμη αλλά διαφεύγει της κατανόησής μας. Μπορεί η Ελλάδα σήμερα να έχει αναδειχθεί σε μία εναλλακτική πύλη εισαγωγής LNG - με το 60% περίπου να προέρχεται από τις ΗΠΑ και το υπόλοιπο από το Κατάρ, την Αλγερία και αλλού - και να προωθεί ένα μέρος των εισαγωγών προς Βορρά μέσω του ΚΔ αλλά αυτό δεν την καθιστά ενεργειακό κόμβο.
Όπως έχουμε τονίσει επανειλημμένως από αυτή την στήλη, ο ουσιαστικός ενεργειακός κόμβος της περιοχής παραμένει η Τουρκία, που εισάγει αέριο από 10 διαφορετικά σημεία (από Ρωσία, Αζερμπαϊτζάν, Ιράν και με 5 LNG τέρμιναλ), ενώ παράγει και δικό της στην Μαύρη Θάλασσα και τροφοδοτεί με αέριο την Ελλάδα από 3 διαφορετικές πύλες (Σιδηρόκαστρο, Έβρος και μέσω TANAP)
Η πολυπόθητη ανάδειξη της Ελλάδας σε ενεργειακό κόμβο θα προϋπέθετε πολύ μεγαλύτερες ποσότητες να διακινούνται μέσω του εθνικού συστήματος και όχι τα 10 bcm turnaround μέσα στον χρόνο που αντέχει σήμερα το Ελληνικό σύστημα, αλλά και ικανούς υπόγειους αποθηκευτικούς χώρους που δυστυχώς - με την απόλυτη ευθύνη των διαφόρων πολιτικών ηγεσιών τα τελευταία 20 χρόνια - δεν διαθέτει η χώρα μας, παρά το γεγονός ότι λειτουργεί ένα εκτενές δίκτυο κύριων και κλαδικών αγωγών (πάνω από 3000 χλμ.). Και ασφαλώς δεν διαθέτει εγχώρια παραγωγή αερίου, σε αντίθεση με το Ισραήλ, την Τουρκία, την Ρουμανία και την Κροατία, που είναι παραγωγοί χώρες στην γύρω περιοχή.
Μάλιστα τόσο πολύ είναι διαδεδομένη η θεωρία του ενεργειακού κόμβου και πως αυτό το «όνειρο» δεκαετιών έγινε επιτέλους πραγματικότητα αυτή την χρονική περίοδο, καθιστώντας την Ελλάδα πανίσχυρη ενεργειακά χάρη στη υπογραφή μερικών συμφωνιών εισαγωγής Αμερικανικού LNG (που δεν έχουν καν αρχίσει να υλοποιούνται), ώστε η πολιτική ηγεσία και οι υπεύθυνοι χειριστές στις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες δεν αντιλήφθηκαν την δυναμική της περιφερειακής αγοράς αερίου, η οποία, πέρα από την Ελλάδα, διαθέτει αξιόπιστες και εναλλακτικές λύσεις για την μεταφορά αερίου στις χώρες της περιοχής.
Αυτές οι λύσεις δεν είναι άλλες από την διακίνηση Ρωσικού αερίου μέσω Τουρκίας, δηλαδή μέσα από τον TurkStream, όσο και το προερχόμενο από LNG. Να σημειωθεί ότι και η Τουρκία έχει και αυτή υπογράψει αρκετές συμβάσεις προμήθειας με Αμερικανούς παραγωγούς LNG. Όμως, είναι κυρίως το Ρωσικό αέριο, που θα ρέει ακόμα για δύο χρόνια στο Ευρωπαϊκό σύστημα, που μεταφέρεται - χωρίς κυρώσεις- από την Τουρκία προς Βουλγαρία, Σερβία, Σλοβακία, Ουγγαρία μέχρι την Ουκρανία, που καθιστούν την γείτονα πρωτεύοντα ενεργειακό κόμβο της περιοχής. Κάτι που προφανώς δεν θέλει να παραδεχτεί η σημερινή κυβέρνηση, επιμένοντας στις γνωστές φαντασιώσεις περί Ελληνικής ενεργειακής υπεροχής στα Βαλκάνια. Παράλληλα, παρατηρείται ανταγωνισμός στον ΚΔ από τις βόρειες χώρες κυρίως Πολωνία και Λιθουανία – που, λόγω των LNG τέρμιναλ που διαθέτουν, προσφέρουν εναλλακτικές οδούς για την προμήθεια της Ουκρανίας και των άλλων χωρών της Κεντρικής Ευρώπης.
Gas-to-Gas Competition
Αυτή η εντυπωσιακή άρνηση της πραγματικότητας οδήγησε στην ανώμαλη προσγείωση και στην ωμή πραγματικότητα της αγοράς, λίγες ημέρες πριν Χριστούγεννα, και συνεπακόλουθα στην συνειδητοποίηση για τις περιορισμένες δυνατότητες της Ελλάδας να παίξει καθοριστικό ρόλο στα ενεργειακά δρώμενα στην ευρύτερη περιοχή. Γι’ αυτό δεν είναι τυχαίο που στον πρόσφατο διαγωνισμό του ΔΕΣΦΑ για δέσμευση ποσοτήτων φ. αερίου για μεταφορά τους προς Βορρά, μέσα από τον Κάθετο Διάδρομο, δεν προσήλθε ούτε ένας ενδιαφερόμενος. Και αυτό εν μέσω χειμώνα με αυξημένες ανάγκες για θέρμανση και ηλεκτρισμό σε όλες τις χώρες της περιοχής.
Πιο συγκεκριμένα, ο ΔΕΣΦΑ, αφού προηγουμένως είχε προσδιορίσει και οριστικοποιήσει - σε συνεργασία με τους άλλους Διαχειριστές αερίου στην ΝΑ Ευρώπη - τις προδιαγραφές των προϊόντων (δηλ. ποσότητες, διαδρομή, και χρονικό πλαίσιο) για μεταφορά αερίου μέσω του Κάθετου Διαδρόμου με προέλευση την Ελλάδα, είχε ορίσει τις 22/12 για την διεξαγωγή τριών ταυτόχρονων δημοπρασιών για την διάθεση προϊόντων τύπου Route 1, 2 και 3, που αναλογούν σε αντίστοιχες διαδρομές ανάλογα με την πύλη εισόδου (Ρεβυθούσα, Αμφιτρίτη και ΤΑΡ).
Όπως σχολιάζουν παράγοντες της Ελληνικής ενεργειακής αγοράς, την δεδομένη χρονική περίοδο αγοραστές αερίου σε ΝΑ και Κεντρική Ευρώπη, κυρίως ηλεκτροπαραγωγοί και βιομηχανία, που καταναλώνουν σημαντικές ποσότητες, προσήλθαν σε άλλους διαγωνισμούς (κυρίως του TurkStream και της Botas) και έκλεισαν δυναμικότητα με σαφώς καλύτερους οικονομικούς όρους και για μεγαλύτερες ποσότητες. Άρα, έχουμε στην πράξη αυτό στο οποίο και έχουμε αναφερθεί τελευταία σε πολλές δημόσιες τοποθετήσεις μας, δηλαδή το Gas-to-Gas competition. Με άλλα λόγια, οι αγοραστές (buyers) στην περιοχή έχουν εναλλακτικές λύσεις προμήθειας και, μοιραία, αυτοί οδηγήθηκαν εκεί όπου εξασφάλισαν καλύτερους όρους την δεδομένη στιγμή.
Ένας άλλος λόγος για την πλήρη αποτυχία του εν λόγω διαγωνισμού - όπου ούτε η ΔΕΠΑ προσήλθε - είναι το γεγονός ότι ούτε οι άλλες χώρες της περιοχής αλλά ούτε η Κομισιόν τον βλέπουν με καλό μάτι καθότι θεωρούν λιγότερο λειτουργική και ακριβότερη την διαδρομή του σε σχέση με την από Βορρά προμήθεια. Ενώ η ανοικτή στήριξη των ΗΠΑ προς τον ΚΔ – τον οποίο έχουν αναγνωρίσει ως την βασική οδό για την διέλευση αμερικανικού LNG από τους τερματικούς σταθμούς της Ελλάδας προς την Ουκρανία - φαίνεται ότι εκλαμβάνεται μάλλον αρνητικά.
Όχι τυχαία είναι και η εμπλοκή της DG COMP, που έχει γίνει αποδέκτης καταγγελιών από traders για τις προσφερόμενες εκπτώσεις στα τέλη διέλευσης από τους διαχειριστές των εθνικών συστημάτων που εμπλέκονται στον ΚΔ. Έτσι, μέχρι τις παραμονές του άνω διαγωνισμού, που οργανώθηκε από τον ΔΕΣΦΑ, ήταν αβέβαιη η διεξαγωγή του, κάτι που συνέβαλε στην απόφαση πολλών εταιρειών να μη συμμετάσχουν. Σύμφωνα με ενεργειακούς αναλυτές, αυτή η αβεβαιότητα συνδέεται και με την αμφίσημη στάση των Βρυξελλών που, από την μία, αποφασίζει κυρώσεις κατά της Ρωσίας, και, από την άλλη, επιτρέπει να τροφοδοτείται η Ουκρανία με ρωσικό αέριο.
Είναι προφανές ότι ο ΚΔ αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις και θα απαιτηθεί χρόνος και συντονισμένες προσπάθειες απ’ όλους τους εμπλεκόμενους φορείς προκειμένου να αποκτήσει εμπορική υπόσταση. Εναπόκειται στον ΔΕΣΦΑ πρωτίστως, σε συνεργασία με την Bulgartransgaz, την Transgaz, και, δευτερευόντως, και με τους άλλους διαχειριστές, να σχεδιάσουν τα κατάλληλα προϊόντα τύπου Route ώστε, σταδιακά, να αρχίσουν να προσελκύουν αγοραστές.
Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει κάποτε να σοβαρευτούμε και να σταματήσει η κυβέρνηση - παρά το αναμφισβήτητο γεγονός ότι τυγχάνει σταθερής στήριξης από τις ΗΠΑ- να κάνει υπερφίαλες δηλώσεις για ενεργειακούς κόμβους και άλλα φαιδρά και να περηφανεύεται ότι αποτελεί πλέον τον βασικό προμηθευτή αερίου της Ουκρανίας. Κάτι τέτοιο ασφαλώς και δεν ισχύει, αφού αυτή προμηθεύεται το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του αερίου που χρειάζεται από τους βόρειους αγωγούς με LNG προερχόμενο από Πολωνία και Λιθουανία. Μπορεί σύντομα ένα μικρό μέρος 10% με 20% του αερίου που χρειάζεται η Ουκρανία να το προμηθεύεται από την Ελλάδα μέσω του ΚΔ, αλλά αυτή η εναλλακτική δεν έχει ακόμα δρομολογηθεί πλήρως και οι επόμενοι μήνες θα είναι κρίσιμοι.
Τέλος, όπως μας πληροφορούν παράγοντες της αγοράς, εκτιμούν ότι η λειτουργία του ΚΔ θα ισχυροποιηθεί μετά το 2027, όταν, δηλαδή, θα τεθεί σε πλήρη λειτουργία η αντίστροφη ροή του παλαιού Trans-Balkan Pipeline και αυτός αποτελέσει μέρος του ΚΔ. .Ο συγκεκριμένος αγωγός, που από το 1988 αποτελούσε την ραχοκοκκαλιά του Ρωσικού ελεγχόμενου συστήματος προμήθειας αερίου στην περιοχή, πρόκειται να ενταχθεί στον ΚΔ αφού, προηγουμένως, αποκατασταθεί η λειτουργία του σε αντίθετη ροή (reverse flow). Το συγκεκριμένο έργο αποτελεί, εξάλλου, ένα από τα οκτώ energy highways που ανακοίνωσε πρόσφατα η Κομισιόν, αποφεύγοντας επιμελώς να κάνει την παραμικρή αναφορά στον ΚΔ.