(είναι χαρακτηριστικό ότι η επεξεργασία αυτής έγινε από το τουρκικό υπουργείο Αμυνας και όχι το Εξωτερικών), κυρίως γιατί η Aγκυρα είχε φροντίσει λίγους μήνες πριν να αποκρούσει την προέλαση του στρατάρχη Χαφτάρ στην Τρίπολη, εξέλιξη που αν ολοκληρωνόταν θα άλλαζε δραματικά τους συσχετισμούς στον λιβυκό εμφύλιο. Η Τουρκία, λοιπόν, αποφάσισε να ξεπληρώσει το γραμμάτιο της διάσωσης της διεθνώς αναγνωρισμένης κυβέρνησης στην Τρίπολη, με την προώθηση μιας συμφωνίας η οποία κατοχύρωνε τις εξωφρενικές θέσεις της περί καθορισμού θαλάσσιων ζωνών σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο.
Η εκδίωξη του Λίβυου πρέσβη, ο οποίος στη συνέχεια ανέλαβε καθήκοντα πρωθυπουργού στη χώρα του, ήταν μια βεβιασμένη κίνηση που έκοβε κάθε επικοινωνία με την Τρίπολη. Παράλληλα, επενδύσαμε στην οργάνωση που ήλεγχε την ανατολική Λιβύη και στην οποία εδρεύει το κοινοβούλιο, προσθέτοντας στη φαρέτρα των επιχειρημάτων μας και αυτό της μη επικύρωσης της συμφωνίας από το νομοθετικό σώμα, κάτι που ενδέχεται να αλλάξει σύντομα. Ωστόσο, η στήριξη στον Χαφτάρ αποδείχθηκε ότι είχε περιορισμούς, εφόσον η Ελλάδα δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει εργαλεία, όπως η Τουρκία, που θα έδιναν στον πρώτο λόγους να προωθεί τις ελληνικές θέσεις παράλληλα με τα συμφέροντά του. Οι μέθοδοι εμπλοκής σε έναν εν εξελίξει εμφύλιο σπαραγμό, σε μία χώρα η οποία εθνολογικά είναι ανομοιογενής, προϋπέθεταν χρήση μέσων στα οποία η ελληνική πλευρά δεν είναι μαθημένη. Χρηματοδοτήσαμε την κατασκευή προβλήτα στο λιμάνι της Βεγγάζης και ορίστηκε ειδικός απεσταλμένος – μία θέση η οποία πρέπει να πληρωθεί, αλλά κυρίως να επαναπροσδιοριστεί ως προς την έκταση των αρμοδιοτήτων.
Το ίδιο χρονικό διάστημα, η Τουρκία εδραιώνει τη στρατιωτική, διπλωματική και οικονομική της διείσδυση στη Λιβύη, εξασφαλίζοντας και την ανοχή σημαντικών ευρωπαϊκών κρατών της περιοχής, όπως η Ιταλία. Η Ρώμη είναι από τους μεγαλύτερους επενδυτές στη Λιβύη, εξαρτάται από αυτή για τις μεταναστευτικές ροές και έχει μαζί της τεράστιες ενεργειακές συμφωνίες, που προφανώς θέλει να διατηρήσει και να επεκτείνει. Η Γαλλία μαζί με την Αίγυπτο προσπάθησαν σε κάποιο βαθμό να συνδράμουν τις ελληνικές προσπάθειες, έχοντας πάρει το μέρος της ανατολικής Λιβύης, ωστόσο η υποχώρηση της επιρροής του Παρισιού από τα τεκταινόμενα στην Αφρική και οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει το καθεστώς Αλ Σίσι δεν επέτρεπαν ουσιαστικές παρεμβάσεις, παρά μόνο για την επιβίωση του Χαφτάρ. Το Κατάρ συνέδραμε οικονομικά την Τρίπολη, ενώ οι Αμερικανοί, μετά το στραπάτσο της επέμβασής τους το 2011 είχαν αποσυρθεί και αντλούσαν το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών για τις εξελίξεις από την Τουρκία.
Τα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά εργαλεία που βρίσκονται στη διάθεσή μας σε σχέση αλλά όχι μόνο με το μεταναστευτικό οφείλουμε να τα αξιοποιήσουμε έξυπνα, ασκώντας συνεχή πίεση.
Η απάντηση της Ελλάδας επί του πεδίου ήρθε με την υπογραφή συμφωνίας μερικής οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο και τη θεσμοθέτηση της επιχείρησης IRINI από την Ε.Ε. για την τήρηση του εμπάργκο όπλων που είχε επιβάλει ο ΟΗΕ στη Λιβύη. Δεδομένου του ρόλου της Αιγύπτου, θα μπορούσαμε και μπορούμε να συγκαλέσουμε και να καθιερώσουμε μία τριμερή ανάμεσα σε Αθήνα, Κάιρο και ανατολική Λιβύη και παράλληλα μία αντίστοιχη μεταξύ Ελλάδας – Ιταλίας και κυβέρνησης της Τρίπολης ώστε να έχουμε συνεχή ενημέρωση και όπου απαιτείται σχετική παρέμβαση στα δρώμενα. Η αντικανονικότητα που επικρατεί στη Λιβύη (ενδεικτικά ενδέχεται να επικυρωθεί μία συμφωνία του 2019 από ένα κοινοβούλιο το οποίο εξελέγη τον Ιούνιο του 2014), επιβάλλει ενέργειες από πλευράς μας «εκτός πλαισίου». Δεδομένου ότι ο αμερικανικός παράγοντας φαίνεται να επιστρέφει στη Λιβύη μέσω ενεργειακών συμβολαίων, η συνεννόηση με τις αμερικανικές εταιρείες αλλά και εν γένει όσες δραστηριοποιούνται μεταξύ Κρήτης και Λιβύης είναι αυτονόητη. Πρέπει η ελληνική πλευρά να αναλάβει σχετική πρωτοβουλία για να φέρει στο τραπέζι όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, δεδομένου ότι είναι πολύ πιθανό οι επιχειρηματικές συμφωνίες να προηγηθούν της όποιας οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών. Τα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά εργαλεία που βρίσκονται στη διάθεσή μας σε σχέση αλλά όχι μόνο με το μεταναστευτικό οφείλουμε να τα αξιοποιήσουμε έξυπνα, ασκώντας συνεχή πίεση.
Για την Τουρκία, η Λιβύη αποτελεί κομβικής σημασίας συμπαίκτη, καθότι δημιουργεί ένα διάδρομο επιρροής που εκκινεί από την κεντρική Μεσόγειο και φτάνει μέχρι την κεντρική Αφρική, προσφέροντας διείσδυση στη ζώνη του Σαχέλ. Επίσης, για ιστορικούς λόγους οι Τούρκοι δεν έχουν ακόμη χωνέψει την απώλεια της Λιβύης από τους Ιταλούς το 1912. Δεδομένου μάλιστα ότι το εγχείρημα εγκαθίδρυσης Αδελφών Μουσουλμάνων στην Αίγυπτο απέτυχε, ενώ Αλγερία και Τυνησία έχουν βλέψεις που δεν συνάδουν με τις τουρκικές φιλοδοξίες, η επένδυση της Αγκυρας στη Λιβύη αποτελεί μέρος ενός μακροχρόνιου στρατηγικού σχεδιασμού.
*Ο κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA), καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.
(από την εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ»)