Από τότε δηλαδή που, υπό την πίεση των Βρυξελλών, στις 16/4/2025 ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας κ. Σταύρος Παπασταύρου ανακοίνωσε τον εθνικό θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό (ΘΧΣ) με ταυτόχρονη ανάρτηση χάρτη και συντεταγμένων.
Να υπενθυμίσουμε ότι η Κομισιόν είχε στείλει την Ελλάδα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο (ΕΔ) με καταδικαστική απόφαση στις 27/2/2025 για καθυστέρηση και μη συμμόρφωση με την Οδηγία 2014/89/ΕΕ περί θέσπισης πλαισίου χωροταξικού σχεδιασμού, η οποία έπρεπε να είχε ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο μέχρι τα τέλη του 2022. Ή κυβέρνηση, προεξοφλώντας έντονες αρνητικές αντιδράσεις από την Τουρκία, απέφευγε τόσο καιρό να εφαρμόσει το Ευρωπαϊκό Δίκαιο προτιμώντας να συρθεί στο ΕΔ. Όμως, μετά την ανακοίνωση του ΘΧΣ, και χωρίς να υπάρξει σοβαρή αντίδραση από την Άγκυρα, το επόμενο λογικό βήμα θα ήταν η ανακήρυξη αυτής της ίδιας της ΑΟΖ. Αφού τα εξωτερικά όρια του χάρτη του ΘΧΣ συμπίπτουν με αυτά της ακήρυκτης αλλά πολύ υπαρκτής Ελληνικής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ).
Με υφιστάμενο το νομικό πλαίσιο (βλέπε Ν 4001/2011), η ανακήρυξη ΑΟΖ από την Ελλάδα για το σύνολο του θαλάσσιου χώρου της (αφού προηγουμένως ορίσει γραμμές βάσεις με το κλείσιμο κόλπων), μπορεί να γίνει σχετικά εύκολα μέσω της δημοσίευσης Προεδρικού Διατάγματος και ανάρτησης χάρτη που να απεικονίζει τα όρια της- με κανονική γραμμή εκεί όπου έχει γίνει οριοθέτηση, δηλ. με Ιταλία και εν μέρει με την Αίγυπτο, και με διακεκομμένη εκεί που δεν έχει γίνει ακόμα, δηλ. με την Λιβύη, υπόλοιπο Αιγύπτου, Κύπρος και Τουρκία. Με αυτή την κίνηση, η Ελλάδα ξεκαθαρίζει το τοπίο για το τι εννοεί όταν υποστηρίζει ότι απειλείται ή καταπατείται η ΑΟΖ της.
Η Κύπρος, με την οποία η Ελλάδα θα έπρεπε από καιρό να έχει προχωρήσει σε οριοθέτηση (παρά τις κατά καιρούς οχλήσεις της Λευκωσίας), ανακήρυξε ΑΟΖ ήδη από το 2004 -χωρίς η Τουρκία να κάνει απόβαση στο νότιο τμήμα - με την δημοσίευση χάρτη και εν συνεχεία προχωρώντας σε οριοθετήσεις με την Αίγυπτο, το Ισραήλ και πρόσφατα με τον Λίβανο. Ενώ πολύ σύντομα θα υπάρξει οριοθέτηση και με την Σύρια.
Και για όσους εντός ή εκτός της κυβέρνησης «φοβούνται» βίαιες Τουρκικές αντιδράσεις και προεξοφλούν θερμά επεισόδια σε περίπτωση που η Ελλάδα προχωρήσει σε ανακήρυξη ΑΟΖ, θα πρέπει να λάβουν υπ’ όψη τους τα εξής :
(α) Όταν η Ελλάδα ανακοίνωσε επίσημα τον ΘΧΣ ενωρίτερα εφέτος, υπήρξαν εξαιρετικά ήπιες αντιδράσεις από την Τουρκία, η οποία, ευρισκόμενη σε διαπραγματεύσεις με την ΕΕ για την συμμετοχή της σε Ευρωπαϊκά αμυντικά προγράμματα, ουδόλως θέλησε να αμφισβητήσει το Eυρωπαικό Aquis.
(β) Σε αντίθεση με την οριοθέτηση, όπου απαιτείται η συνεννόηση δύο κρατών με κοινά θαλάσσια σύνορα, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), η ανακήρυξη ΑΟΖ αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα και μονομερή ενέργεια, όπως και ο καθορισμός της έκτασης των χωρικών υδάτων.
(γ) Ταυτόχρονα με την ανακήρυξη συνολικής ΑΟΖ η Ελλάδα θα πρέπει να απευθύνει πρόσκληση στις χώρες με τις όποιες δεν έχει κάνει οριοθέτηση, συμπεριλαμβανομένης και της Τουρκίας, να προσέλθουν σε διαπραγματεύσεις για τον καθορισμό των μεταξύ τους θαλάσσιων συνόρων. Όμως, αυτές οι διαπραγματεύσεις θα γίνουν με σημείο εκκίνησης την μέση γραμμή (βάσει προβλέψεων της UNCLOS), πάνω στη οποία βασίζεται η Ελληνική ΑΟΖ
(δ) Η ανακήρυξη ΑΟΖ από την κυβέρνηση την δεδομένη στιγμή, σε όλο το εύρος και μήκος των Ελληνικών θαλασσών, θα εκτιμηθεί δεόντως από τους μεγάλους ενεργειακούς εταίρους της χώρας, δηλ. την ExxonMobil και την Chevron, οι οποίες πρόκειται να επενδύσουν μερικά δισεκατομμύρια δολάρια τα επόμενα χρόνια εξερευνώντας τις υποθαλάσσιας περιοχές νότια της Κρήτης και στο Ιόνιο. Με την κίνηση αυτή, η κυβέρνηση θα διασφαλίσει όχι μόνο τα συμφέροντα της χώρας αλλά και αυτά των ανωτέρω μεγάλων επενδυτών, και, επομένως, θα τύχει της πλήρους κάλυψης της κυβέρνησης Τραμπ.
Εν όψει κλιμακούμενων προκλήσεων από Τουρκικής πλευράς και ανοικτών πλέον αμυντικών προσβολών του Ελληνικού θαλάσσιου χώρου από τρίτες χώρες (βλέπε Ουκρανία), η κυβέρνηση οφείλει να κινηθεί τάχιστα και να ανακηρύξει ΑΟΖ εκμεταλλευόμενη ένα μοναδικό παράθυρο ευκαιρίας που της προσφέρεται αυτή την χρονική περίοδο. Η Τουρκία λόγω των περιπλοκών που αντιμετωπίζει με τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ (δηλ. ρωσικοί πύραυλοι S400, συνέχιση εισαγωγής μεγάλων ποσοτήτων Ρωσικού αερίου, πολιτική στην Συρία κλπ.) δεν πρόκειται να τύχει της ευνοϊκής μεταχείρισης και υποστήριξης που είχε όλα προηγούμενα χρόνια.
Αντίθετα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ στρέφει όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον της στην Ελλάδα την οποία και έχει επιλέξει, έναντι της Τουρκίας, για την ενίσχυση του αμυντικού της μηχανισμού στην Ανατολική Μεσόγειο και, παράλληλα, την διείσδυση του Αμερικανικού LNG στην ΝΑ Ευρώπη. Με την Ελλάδα να έχει σήμερα πρωτεύοντα ρόλο στους σχεδιασμούς της Ουάσινγκτον στην ΝΑ Ευρώπη και Ανατολική Μεσόγειο.
Η αυτονόητη πλέον ανακήρυξη ΑΟΖ από την Ελλάδα μάλλον θα ανακουφίσει τους σχεδιαστές στρατηγικής και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού παρά θα δημιουργήσει προβλήματα, αφού η Ελλάδα θα στείλει επιτέλους ένα ξεκάθαρο μήνυμα για το πώς θεωρεί ότι ορίζει τον εθνικό θαλάσσιο χώρο της. Θα εναπόκειται δε στους άλλους, δηλαδή σε όσους θεωρούν ότι θίγονται τα συμφέροντα τους (Λιβύη, Αίγυπτος και Τουρκία) να προσφύγουν στην διεθνή διαιτησία ή να επιδιώξουν διμερείς διαπραγματεύσεις για λεπτομερή οριοθέτηση. Με άλλα λόγια, θα αλλάξουν ακαριαία οι ρόλοι και οι συσχετισμοί και οι άλλοι πλέον θα καταστούν οι επισπεύδοντες, και όχι η διαρκώς μέχρι τώρα βαλλόμενη Ελλάδα.