άμεσες αντιδράσεις στις παγκόσμιες αγορές εμπορευμάτων, με τους traders να προσπαθούννα αποτιμήσουν αυτό που θα μπορούσε να είναι η πιο δραματική μετατόπιση στην ευρωπαϊκή ενεργειακή δυναμική από τον Φεβρουάριο του 2022.
Η ταχύτητα της αντίδρασης της αγοράς ήταν αποκαλυπτική. Οι ευρωπαϊκές τιμές φυσικού αερίου TTF έπεσαν κάτω από τα 30 ευρώ/MWh τη Δευτέρα,(24/11) σηματοδοτώντας το χαμηλότερο επίπεδό τους από τον Μάιο του 2024, ενώ οι διεθνείς δείκτες αναφοράς πετρελαίου υποχώρησαν επίσης. Οι τιμές ενέργειας είχαν πτωτική τάση από τον περασμένο χειμώνα, αλλά οι φήμες για ειρηνευτική συμφωνία επιτάχυναν την πτώση. Εκπρόσωποι ενεργειακών εταιρειών αναφέρθηκαν σε « ντόμινο φαινόμενα» που θα μπορούσαν να ακολουθήσουν μια εκεχειρία: λιγότερες ουκρανικές επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη σε ρωσικά διυλιστήρια, αποκατάσταση της παραγωγής διυλιστηρίων και πιθανή αποδυνάμωση - ή ακόμη και εγκατάλειψη - των σχεδίων της ΕΕ να σταματήσει τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου μέσω αγωγών έως το 2027. Το ερώτημα που κυριαρχεί τώρα στην ενεργειακή και γεωπολιτική ανάλυση είναι απλό αλλά και βαθιά περίπλοκο: Εάν επιστρέψει η ειρήνη, μπορεί η Ευρώπη να επιστρέψει στο παλιό ex ante ενεργειακό καθεστώς; Η απάντηση, ωστόσο, δεν είναι καθόλου απλή.
Ένα βασικό ερώτημα παραμένει, ωστόσο, για το αν και πότε το ρωσικό φυσικό αέριο θα επιστρέψει στην Ευρώπη. Όχι ότι έχει φύγει εντελώς, καθώς οι εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου από την Ευρώπη για το 2025, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του IENE, είναι πιθανό να φτάσουν τα 50 bcm. Μια εκεχειρία - ή ακόμα και μια επίσημη ειρηνευτική συμφωνία - αναμφίβολα θα άρει ορισμένα από τα πολιτικά εμπόδια που έχουν περιορίσει τις ροές ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη από το 2022. Οι αναλυτές είναι έντονα διχασμένοι. Η πλειοψηφία προβλέπει ότι οι τιμές τόσο του πετρελαίου όσο και του φυσικού αερίου θα μειωθούν περαιτέρω λόγω των προσδοκιών για αυξημένες ρωσικές εξαγωγές. Αλλά το αν η Ευρώπη θα ανοίξει ξανά και διάπλατα την πόρτα στο ρωσικό φυσικό αέριο είναι ένα εντελώς διαφορετικό θέμα.
Το βασικό ζήτημα παραμένει η πολιτική δέσμευση της ΕΕ να τερματίσει τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου μέσω αγωγών έως το 2027. Ενώ το σχέδιο έχει ήδη δείξει σημάδια χαλάρωσης, μια ειρηνευτική συμφωνία θα μπορούσε να καταστήσει αυτή την προθεσμία πολιτικά - και οικονομικά - δύσκολη στην εφαρμογή της. Ορισμένα κράτη μέλη, ιδίως στην Κεντρική Ευρώπη,( βλέπε Αυστρία, Ουγγαρία, Σλοβακία) πιθανότατα θα υποστήριζαν μια ρεαλιστική επανασύνδεση για τη σταθεροποίηση των τιμών ενέργειας και την ασφάλεια του εφοδιασμού. Άλλοι, συμπεριλαμβανομένων των χωρών της Βαλτικής, της Πολωνίας και τμημάτων της βόρειας Ευρώπης, θα αντισταθούν σθεναρά, επιμένοντας ότι η Ευρώπη δεν πρέπει ποτέ ξανά να επαναλάβει την εξάρτηση που αποδείχθηκε τόσο καταστροφική το 2021-22.
Ωστόσο, ακόμη και μια μερική αποκατάσταση των ροών ρωσικού φυσικού αερίου θα αναδιαμόρφωνε σχεδόν αμέσως τις παγκόσμιες αγορές LNG. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, που είναι πλέον ο μεγαλύτερος προμηθευτής LNG στην Ευρώπη, θα αντιμετώπιζαν συρρίκνωση της ζήτησης και καθοδικές πιέσεις στις μακροπρόθεσμες συμβάσεις προμήθειας. Έργα στο Τέξας και τη Λουιζιάνα που στοχεύουν σε τελικές επενδυτικές αποφάσεις το 2025-26 θα μπορούσαν να καθυστερήσουν, να ανατιμολογηθούν ή ακόμη και να ακυρωθούν. Οι τιμές spot LNG θα μπορούσαν να μειωθούν σημαντικά, υπονομεύοντας την επενδυτική προοπτική για νέους τερματικούς σταθμούς FSRU σε όλη την Ευρώπη.
Αγορές πετρελαίου: Κυρώσεις, σκιώδεις στόλοι και επιστροφή στην «κανονικότητα»;
Οι αγορές πετρελαίου θα αντιμετωπίσουν εξίσου δραματικές αλλαγές. Εάν η Ουάσινγκτον προχωρήσει στην ομαλοποίηση των σχέσεων με τη Μόσχα - όπως προβλέπουν πολλοί στην αγορά τώρα - αρκετές κυρώσεις των ΗΠΑ που στοχεύουν το ρωσικό αργό πετρέλαιο και τα διυλισμένα προϊόντα θα μπορούσαν, θεωρητικά, να αρθούν. Αυτό θα άλλαζε τα παγκόσμια πρότυπα ναυτιλίας σχεδόν εν μία νυκτί. Ο λεγόμενος σκιώδης στόλος της Ρωσίας - που αποτελείται από περισσότερα από 1000 παλαιωμένα δεξαμενόπλοια αργού πετρελαίου και προϊόντων που λειτουργούν εκτός συμβατικών συστημάτων ασφάλισης και παρακολούθησης - θα καταστεί περιττός και, καθώς η συμμόρφωση θα επανέλθει, πολλά θα μπορούσαν να καταργηθούν.
Για την παγκόσμια ναυτιλία αυτό θα ήταν ένα διαρθρωτικό σοκ. Οι ναύλοι μεταφοράς, οι οποίοι επί του παρόντος είναι αυξημένοι λόγω ανεπάρκειας και αναδρομολόγησης που προκαλούνται από τις κυρώσεις, θα μειωθούν εάν οι εξαγωγές της Ρωσίας επανεισέλθουν στην κύρια αγορά. Η επιστροφή στις «κανονικές» ναυτιλιακές οδούς μέσω των διαδρομών της Βαλτικής, της Μαύρης Θάλασσας και του Σουέζ θα μείωνε τους χρόνους ταξιδιού και θα απελευθέρωνε τη χωρητικότητα των δεξαμενόπλοιων. Οι χαμηλότεροι ναύλοι μεταφοράς θα πιέσουν τις ναυτιλιακές εταιρείες που έχουν συνηθίσει στα έσοδα από τα ασφάλιστρα πολέμου, ενώ τα ναυπηγεία θα μπορούσαν να δουν μια αύξηση στις παραγγελίες καθώς τα παρωχημένα πλοία του σκιώδους στόλου αποσύρονται και αντικαθίστανται από σύγχρονα πλοία μεγάλης χωρητικότητας.
Ωστόσο, αυτό το σενάριο βασίζεται σε μια κεντρική υπόθεση: ότι οι ΗΠΑ είναι πρόθυμες να χαλαρώσουν πλήρως το καθεστώς των κυρώσεων. Ενώ ο Πρόεδρος Τραμπ έχει δείξει ενδιαφέρον για την αναμόρφωση των σχέσεων ΗΠΑ-Ρωσίας, η αντιπολίτευση στο Κογκρέσο -και ειδικά στη Γερουσία- παραμένει σημαντική. Μια μερική άρση των κυρώσεων είναι πιο πιθανή από μια πλήρη επαναφορά.
Ένα κρίσιμο ζήτημα είναι αν η Ευρώπη μπορεί πραγματικά να επιστρέψει στο ενεργειακό τοπίο πριν από το 2022. Παρά τις εικασίες της αγοράς, μια πλήρης επιστροφή στο παλιό καθεστώς είναι απίθανη. Αρκετές διαρθρωτικές αλλαγές έχουν ήδη ενσωματωθεί: (α) Η ενεργειακή διαφοροποίηση της Ευρώπης έχει προχωρήσει πολύ για να αντιστραφεί έτσι απλά . Δισεκατομμύρια έχουν επενδυθεί σε νέους τερματικούς σταθμούς LNG, εναλλακτικές οδούς και προμηθευτές φυσικού αερίου, διασυνδέσεις και υποδομές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. (β) Η εμπιστοσύνη έχει πληγεί ανεπανόρθωτα. Ακόμα κι αν διατηρηθεί η ειρήνη, λίγοι Ευρωπαίοι ηγέτες θα υποστηρίξουν την επιστροφή στην εξάρτηση από έναν μόνο κυρίαρχο προμηθευτή με ιστορικό οπλοποίησης της ενέργειας. (γ) Η παγκόσμια βιομηχανία LNG έχει επανατοποθετηθεί — και το ίδιο έχουν κάνει και προμηθευτές όπως το Κατάρ και οι ΗΠΑ, οι οποίοι πλέον βλέπουν την Ευρώπη ως μια μακροπρόθεσμη στρατηγική αγορά. (δ) Οι ενεργειακές υποδομές της Ουκρανίας παραμένουν σοβαρά κατεστραμμένες, γεγονός που περιπλέκει οποιαδήποτε άμεση κλιμάκωση των ροών διαμετακόμισης φυσικού αερίου στα προπολεμικά επίπεδα.
Παρ 'όλα αυτά, μια μερική αντιστροφή είναι πιθανή. Το ρωσικό φυσικό αέριο μπορεί να μην επιστρέψει στους προπολεμικούς όγκους, αλλά θα μπορούσε να επανεισέλθει στην Ευρώπη σε περιορισμένες ποσότητες - ειδικά μέσω LNG αντί για αγωγούς. Το ρωσικό πετρέλαιο θα μπορούσε να επανεισέλθει στις παγκόσμιες αγορές υπό πιο ελαφρές κυρώσεις. Οι ναύλοι μεταφοράς θα μπορούσαν να ομαλοποιηθούν. Και το πιο σημαντικό, η αστάθεια των τιμών πιθανότατα θα μειωθεί, επιστρέφοντας τις αγορές ενέργειας σε ένα πιο προβλέψιμο εύρος.
Μια εύθραυστη ειρήνη και μια επίφοβη ισορροπία εμφανίζονται ως το πιο πιθανό αποτέλεσμα του παρόντος αδιεξόδου. Τελικά, το αν η Ευρώπη θα επιστρέψει στο παλιό καθεστώς εξαρτάται όχι μόνο από την ειρήνη, αλλά και από την εμπιστοσύνη, την πολιτική ευθυγράμμιση και τη μακροπρόθεσμη στρατηγική. Οι αγορές τείνουν να υποθέτουν ότι η γεωπολιτική θα υποκύπτει πάντα στα σήματα των τιμών. Αλλά η ενεργειακή μετάβαση της Ευρώπης μετά το 2022 έχει καθοδηγηθεί τόσο από ανησυχίες για την ασφάλεια όσο και από την οικονομία. Ακόμα και με ειρήνη, τα σημάδια των τελευταίων τεσσάρων ετών θα παραμείνουν.
Το πιο πιθανό σενάριο είναι ένα υβριδικό ενεργειακό τοπίο: αποκαθίσταται μέρος της ρωσικής προσφοράς, μειώνεται ο ρόλος του LNG, αλλά εξακολουθεί να είναι κρίσιμος, και οι αγορές πετρελαίου σταδιακά ομαλοποιούνται -αλλά ποτέ δεν επιστρέφουν πλήρως στην παλιά τους διαμόρφωση. Η Ευρώπη έχει μάθει, με οδυνηρό τρόπο, ότι η ενεργειακή ασφάλεια δεν μπορεί να εξαρτάται από την γεωπολιτική καλή θέληση. Ακόμα κι αν επέλθει ειρήνη αύριο, το παλιό καθεστώς θα έχει εξαφανιστεί - και το νέο, όποια μορφή κι αν πάρει, θα πρέπει να δομηθεί με προσοχή, πειθαρχία και σαφή κατανόηση των κινδύνων, που κάποτε αγνοούσαν επιδεικτικά τα ευρωπαϊκά κράτη και η ΕΕ ιδιαίτερα…