Ο όμιλος BRICS των κορυφαίων αναδυόμενων οικονομιών, αποτελούμενος από την Κίνα, τη Ρωσία, την Ινδία, τη Βραζιλία και τη Νότια Αφρική - που δημιουργήθηκε το 2006 - έκανε ένα άλμα προς τα εμπρός φέτος, με την Αίγυπτο, την Αιθιοπία, το Ιράν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα να συμφωνούν να ενταχθούν. Η Αργεντινή υποχώρησε και η Σαουδική Αραβία εξακολουθεί να εξετάζει το ενδεχόμενο να ενταχθεί. Η διευρυμένη ομάδα, BRICS+, θα αλλάξει ριζικά το γεωπολιτικό, αλλά και το ενεργειακό τοπίο του κόσμου.
Το BRICS+ έχει ισχυρή συμμετοχή από όλες τις ηπείρους (Εικόνα 1) και παρέχει ένταξη και φωνή στον «Παγκόσμιο Νότο» που μέχρι στιγμής έχει μείνει σε μεγάλο βαθμό εκτός παγκόσμιων φόρουμ. Οι BRICS+ θέλουν οι αναδυόμενες οικονομίες να έχουν μεγαλύτερη επιρροή στη διεθνή πολιτική, το εμπόριο και την οικονομία.
Εικόνα 1: BRICS+ γεωγραφική εξάπλωση
Είναι ένας σημαντικός συνασπισμός αναπτυσσόμενων αναδυόμενων οικονομιών που έχουν συμφωνήσει να «σέβεται η κάθε μία χώρα τα βασικά συμφέροντα και τις κύριες ανησυχίες των άλλων, καθώς και κυριαρχία, την ασφάλεια και τα αναπτυξιακά συμφέροντα τους».
Περισσότερες από 40 χώρες έχουν εκφράσει ενδιαφέρον να ενταχθούν στους BRICS. Αξίζει να σημειωθεί ότι 23 χώρες έχουν ήδη υποβάλει αιτήσεις για ένταξη. Οι BRICS θεωρούνται ολοένα και περισσότερο από έναν αυξανόμενο αριθμό χωρών στον «Παγκόσμιο Νότο» ως ένα ελκυστικό μπλοκ πολυμέρειας.
Ο διευρυμένος όμιλος, BRICS+, θα αντιπροσωπεύει πάνω από το 35% του παγκόσμιου ΑΕΠ, έναντι του 30% των G7. Στην πραγματικότητα, προβλέπεται ότι θα κυριαρχήσει στο παγκόσμιο ΑΕΠ, αντιπροσωπεύοντας σχεδόν το 50% έως το 2050, υποβαθμίζοντας τους G7 (Εικόνα 2).
Εικόνα 2: Προβλέπεται οι BRICS+ να κυριαρχήσουν στο παγκόσμιο ΑΕΠ
Αυτό θα δώσει στις BRICS+ μεγαλύτερη επιρροή στην παγκόσμια οικονομική σφαίρα, επιτρέποντάς τους να υποστηρίξουν και να προωθήσουν μια νέα παγκόσμια χρηματοπιστωτική αρχιτεκτονική και τον αποδολαρισμό της παγκόσμιας οικονομίας.
Ο πληθυσμός των BRICS+ θα ξεπερνά τα 3,5 δισεκατομμύρια ανθρώπους, περίπου το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού, πολύ πιο μπροστά από τα 800 εκατομμύρια των G7, καθιστώντας τον όμιλο μια υπολογίσιμη δύναμη στην παγκόσμια σκηνή.
Ο διευρυμένος όμιλος θα αντιπροσωπεύει πάνω από το 38% της συνολικής παγκόσμιας βιομηχανικής παραγωγής και πάνω από το 23% των εξαγωγών.
Οι BRICS+ θα ελέγχουν επίσης περίπου το ένα τρίτο της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου, κοντά στο ένα τρίτο των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου και πάνω από το 50% των αποθεμάτων φυσικού αερίου και το 72% των ορυκτών σπάνιων γαιών στον κόσμο. Θα αντιπροσωπεύουν επίσης το 40% της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας.
Η διευρυμένη δυνητική σημασία των BRICS για την παγκόσμια γεωπολιτική, πόσο μάλλον ο ανταγωνισμός που θα μπορούσε τελικά να προσφέρει στους G7, δεν μπορεί να υπερεκτιμηθεί. Παρέχει μια φωνή για έναν μη-δυτικό κόσμο που αναζητά τη δική του ταυτότητα. Αλλά τονίζει ότι δεν είναι μια αντιδυτική συμμαχία. Στο μέλλον θα δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στις επιπτώσεις των BRICS+ στο παγκόσμιο εμπόριο ενέργειας, συμπεριλαμβανομένου του φυσικού αερίου.
Απομάκρυνση από την κυριαρχία του δολαρίου στις παγκόσμιες συναλλαγές εμπορευμάτων;
Αναπόφευκτα, η συγκρότηση των BRICS+ ενισχύει τις εκκλήσεις για απομάκρυνση από την κυριαρχία του δολαρίου στο παγκόσμιο εμπόριο. Ήδη περίπου το 80% του εμπορίου μεταξύ Ρωσίας και Κίνας διακανονίζεται είτε σε ρωσικά ρούβλια είτε σε κινεζικό ρενμίνμπι.
Η Ρωσία συναλλάσσεται επίσης με την Ινδία σε ρουπίες. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Ινδία υπέγραψαν πρόσφατα μια συμφωνία που τους επιτρέπει να διακανονίζουν τις εμπορικές πληρωμές σε ρουπίες αντί σε δολάρια. Η Ρωσία και το Ιράν πιέζουν για την τιμολόγηση του πετρελαίου σε νομίσματα εκτός δολαρίου.
Σαφώς, τα μέλη των BRICS+ διαπραγματεύονται ήδη εμπόριο μεταξύ τους χρησιμοποιώντας τα δικά τους συναλλάγματα πιο εκτεταμένα, αντί να βασίζονται στο αμερικανικό δολάριο, και αυτό σίγουρα θα αυξηθεί. Η επέκταση του ομίλου δημιουργεί περισσότερες ευκαιρίες για διμερείς συναλλαγές με χρήση τοπικών συναλλαγμάτων.
Πάνω από το 40% του εμπορίου της Ρωσίας γίνεται με χώρες BRICS+, με περίπου το 85% των διακανονισμών με κράτη μέλη της BRICS να γίνονται σε εθνικά συναλλάγματα. Λιγότερο από το 10% του ρωσικού αργού πετρελαίου πωλείται σε αμερικανικά δολάρια. Αυτοί είναι σημαντικοί παράγοντες που βοηθούν τη Ρωσία να μειώσει τον αντίκτυπο των δυτικών κυρώσεων. Οι BRICS έχουν διευκολύνει σημαντικά την ικανότητα της Ρωσίας να αντέξει τη δυτική πίεση με στόχο την οικονομική απομόνωση της Ρωσίας.
Ωστόσο, για το πετρέλαιο, αλλά και για άλλα εμπορεύματα, η τιμή αναφοράς είναι κατά κύριο λόγο, και θα συνεχίσει να είναι κατά μακράν, το αμερικανικό δολάριο. Ως αποτέλεσμα, οι χώρες που χρησιμοποιούν εναλλακτικά συναλλάγματα για τις συναλλαγές τους θα πρέπει να «χρησιμοποιούν το δολάριο για να καθορίσουν την αξία αυτών που αγοράζουν και πουλάνε». Θα χρειαστεί πολύς χρόνος για να μετριαστεί η κυριαρχία του δολαρίου στις παγκόσμιες συναλλαγές, αλλά οι BRICS σίγουρα το προωθούν.
Ενεργειακή συνεργασία
Αναγνωρίζοντας τις δυνατότητες ενεργειακής συνεργασίας και συμπληρωματικότητας μεταξύ των μελών του, το 2020 ο όμιλος υιοθέτησε έναν οδικό χάρτη για την οικοδόμηση μιας στρατηγικής εταιρικής σχέσης στον ενεργειακό τομέα έως το 2025. Αυτό γίνεται σε τρεις φάσεις:
1. Πλατφόρμα Συνεργασίας στον τομέα της Ενεργειακής Έρευνας: να φέρει κοντά εμπειρογνώμονες, εταιρείες και ερευνητικά ιδρύματα για να συντονίσουν τα κοινά τους συμφέροντα για την ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών και πολιτικών
2. Προσδιορισμός των αναγκών και των προκλήσεων ενεργειακής ασφάλειας για να καθοριστεί πού μπορεί να δώσει λύσεις η συνεργασία
3. Αποσκοπεί στην προώθηση της αμοιβαία-επωφελούς συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένης της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών, της χρήσης προηγμένης τεχνολογίας και των ευκαιριών εμπορίου και επενδύσεων στις οικονομίες των άλλων μελών.
Τα μέλη των BRICS βρίσκονται ήδη σε καλό δρόμο για τη συνεργασία σε ενεργειακές λύσεις.
Επιπτώσεις στο παγκόσμιο εμπόριο ενέργειας
Ένα κοινό θέμα μεταξύ των περισσότερων νέων μελών των BRICS+ είναι η ενέργεια. Αυτό θα μπορούσε να ήταν ένα από τα θέματα επιλογής, καθώς ενισχύει την ενεργειακή ασφάλεια και την ασφάλεια του εφοδιασμού εμπορευμάτων των χωρών εντός των BRICS+.
ΟΙ BRICS+ συγκεντρώνουν μερικούς από τους μεγαλύτερους παραγωγούς και καταναλωτές ενέργειας στον κόσμο, είτε πρόκειται για πετρέλαιο, φυσικό αέριο, άνθρακα ή καθαρή ενέργεια, καθώς και τα ορυκτά που απαιτούνται για την υποστήριξη της ενεργειακής μετάβασης. Αυτό θα μπορούσε να έχει σημαντικές επιπτώσεις για τις ενεργειακές επενδύσεις και το εμπόριο. Ένα κοινό συμφέρον που έχουν αυτές οι χώρες είναι η δημιουργία μηχανισμών για το εμπόριο αυτών των εμπορευμάτων εκτός της εμβέλειας του χρηματοπιστωτικού τομέα των G7.
Οι BRICS παρέχουν μια πλατφόρμα στη Μέση Ανατολή αλλά και στην Αφρική. Ως εκ τούτου, ανοίγουν νέους δρόμους συναλλαγών που μπορούν να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στις επενδύσεις και τις συναλλαγές στον τομέα της ενέργειας.
Με την αυξανόμενη επιρροή της Κίνας στην περιοχή του Κόλπου, σε μια εποχή που τα συμφέροντα των ΗΠΑ μειώνονται, η συμμετοχή των BRICS ενισχύει τη σχέση των χωρών του Κόλπου με έναν από τους σημαντικότερους εταίρους τους στην αγορά πετρελαίου.
Η συνεργασία με τα ΗΑΕ και το Ιράν ανοίγει νέους δρόμους στο παγκόσμιο εμπόριο ενέργειας. Προσθέτει μια νέα διάσταση επιρροής στον παγκόσμιο ανταγωνισμό για πρόσβαση σε πόρους πετρελαίου και φυσικού αερίου. Ενισχύει επίσης το χέρι τους να συνεχίσουν να ακολουθούν πολιτικές ανεξάρτητες από τα συμφέροντα των ΗΠΑ.
Θα είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς οι διευρυμένες BRICS εντάσσονται στην αναπροσαρμογή του παγκόσμιου εμπορίου πετρελαίου και φυσικού αερίου, που προέκυψε ως αποτέλεσμα του πολέμου στην Ουκρανία. Όπως επεσήμανε ο Daniel Yergin, αντιπρόεδρος της S&P Global, η αύξηση των συναλλαγών πετρελαίου μεταξύ των μελών των BRICS «θα χρησιμεύσει μόνο στον περαιτέρω διχασμό αυτού που προηγουμένως ήταν μια ενιαία παγκόσμια αγορά για το πιο εμπορεύσιμο εμπόρευμα στον κόσμο».
Οι BRICS έχουν σίγουρα βοηθήσει τη Ρωσία. Η Κίνα και η Ινδία αντικατέστησαν την αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Περίπου το ήμισυ των εξαγωγών πετρελαίου της Ρωσίας κατευθύνθηκε στην Κίνα, ενώ το μερίδιο της Ινδίας έχει αυξηθεί στο 30% μέσα σε δύο χρόνια.
Οι εξαγωγές ορυκτών καυσίμων της Ρωσίας είναι:
• Πετρέλαιο: Κίνα 50% - Ινδία 30%
• Προϊόντα πετρελαίου: Τουρκία 25% - Κίνα 12% - Βραζιλία 11%
• LNG: ΕΕ 49% - Κίνα 21% - Ιαπωνία 19%
• Φυσικό αέριο μέσω αγωγών: ΕΕ 41% - Τουρκία 29% - Κίνα 26%
• Άνθρακας: Κίνα 38% - Ινδία 20% - Νότια Κορέα 13%
Αυτή η συνεχιζόμενη ενεργειακή συνεργασία αποτελεί θεμέλιο της χρηματοπιστωτικής και οικονομικής σταθερότητας της Ρωσίας και της αύξησης του πλούτου της.
Με άφθονους φυσικούς πόρους υπό τη ζώνη τους, οι BRICS+ θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στον παγκόσμιο ενεργειακό εφοδιασμό και ασφάλεια. Θα έχουν ακόμη μεγαλύτερη επιρροή στις παγκόσμιες αγορές πετρελαίου και φυσικού αερίου και στις συναλλαγές από ό,τι οι BRICS πριν.
Οι BRICS αναγνωρίζουν τον ρόλο του πετρελαίου και του φυσικού αερίου «στην υποστήριξη της ενεργειακής ασφάλειας και της ενεργειακής μετάβασης και θεωρούν την παροχή κινήτρων για ενεργειακές επενδύσεις ως τρόπο αντιμετώπισης των προκλήσεων ενεργειακής ασφάλειας». Προκειμένου να διευκολυνθεί αυτό, εργάζονται για την ανάπτυξη εναλλακτικών χρηματοδοτικών μηχανισμών, συμπεριλαμβανομένης της ίδρυσης της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας (NDB) το 2014.
Μια συντονισμένη προσέγγιση μεταξύ των μελών της BRICS+ για το εμπόριο και τις ροές ενέργειας και βασικών εμπορευμάτων θα μπορούσε να επηρεάσει την παγκόσμια ενεργειακή ασφάλεια.
Προκλήσεις
Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι BRICS+ είναι ότι οι υπάρχουσες και οι νέες χώρες μέλη έχουν γεωπολιτικά προβλήματα εκτός του ομίλου και βρίσκονται σε συνεχή ανταγωνισμό, ειδικά τα δύο μεγαλύτερα μέλη, η Κίνα και η Ινδία.
Τα ενδιαφέροντά τους είναι επίσης πολύ διαφορετικά, ακόμα κι αν έχουν κοινούς στόχους. Τα οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά συμφέροντα των μελών της BRICS+ είναι τόσο διαφορετικά που μπορούν να εμποδίσουν τη συνεκτική λήψη αποφάσεων. Επιπλέον, ορισμένα κράτη μέλη αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις ασφάλειας και πολιτικής σταθερότητας.
Από την άλλη πλευρά, καθώς οι BRICS στοχεύουν να αποτελέσουν φωνή για τον αναπτυσσόμενο κόσμο, αυτή η ποικιλομορφία μπορεί να είναι αναπόφευκτη.
Ένα μειονέκτημα μπορεί επίσης να είναι ότι η τρέχουσα κινεζική και ρωσική επιρροή μπορεί να θεωρηθεί ότι εντός και εκτός των BRICS οδηγεί σε μια μεγαλύτερη αντιδυτική κλίση από ποτέ. Ωστόσο, είναι απίθανο η Ινδία, η Βραζιλία και ορισμένα από τα νέα μέλη να αφήσουν αυτό να ξεφύγει τα αποδεκτά όρια. Ο Πρόεδρος της Βραζιλίας, Λούλα ντα Σίλβα, το κατέστησε σαφές όταν είπε ότι «δεν είναι πρόθεση των BRICS να αντιταχθούν στους G-7, στους G-20 ή στις ΗΠΑ».
Καθώς τα μέλη γίνονται πιο σοβαρά για την επιδίωξη κοινών στόχων, η αποτελεσματικότητα των BRICS+ θα αυξηθεί.
Λίγα λόγια για τον Dr. Charles Ellinas, Senior Fellow – Global Energy Center - Atlantic Council, UK, Visiting Fellow IENE – Institute of Energy for South-East Europe (IENE)
Over 35 years’ experience in the oil & gas sector in senior management positions. Currently CEO of e-CNHC (E-C Cyprus Natural Hydrocarbons Company Ltd), providing management and advisory services in the oil & gas and energy sectors in Cyprus and the region. A lot needs to be done and the aim of the company is to contribute to the successful development of these sectors for the future of Cyprus.
Prior to this, as CEO of KRETYK I was responsible for implementing Cyprus government’s strategy for the development of its hydrocarbons sector.
Until 2012 I was a Director of Mott MacDonald for 25 years and the Managing Director of Mott MacDonald’s Oil, Gas & Petrochemicals business world-wide.
Charles Ellinas is also Features Editor, Natural Gas World, and Senior Associate, Atlantic Council.