των µονάδων ανανεώσιµων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ). Ετσι, µετά τη δεκαετία ’90 δηµιουργήθηκε «χώρος» για µικρά έργα ηλεκτροπαραγωγής, σε αντίθεση µε το παρελθόν που κατασκευάζονταν αποκλειστικά µεγάλες ενεργειακές υποδοµές.
Οι ευρωπαϊκές οδηγίες που αφορούν τις ΑΠΕ περιλαµβάνουν εδώ και χρόνια ρυθµίσεις που ενισχύουν την ενεργειακή δηµοκρατία. Πρόκειται για ρυθµίσεις που προβλέπουν ειδικά προγράµµατα µικρών έργων, εξαιρέσεις από µειοδοτικούς διαγωνισµούς, σύνδεση σταθµών ΑΠΕ κοινοτήτων κατά προτεραιότητα κ.ά.
Το ελληνικό θεσµικό πλαίσιο προσαρµόζεται στις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ωστόσο – όπως συµβαίνει και σε άλλους κλάδους– το θεσµικό πλαίσιο των ΑΠΕ περιέχει µερικές φορές υπερβολές ή αβλεψίες, που οδηγούν σε στρεβλώσεις. Οι χώρες της κεντρικής Ευρώπης µπορούν να ρυθµίζουν ζητήµατα των ΑΠΕ µε µια νοµοθετική ρύθµιση ανά πενταετία ή και δεκαετία. Στην Ελλάδα ψηφίζεται συνήθως µια νοµοθετική ρύθµιση ανά έτος, για να αντιµετωπίζονται οι στρεβλώσεις, που µερικές φορές οδηγούν ακόµη και σε «κατάχρηση» της ενεργειακής δηµοκρατίας. Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγµα αποτελεί το θεσµικό πλαίσιο των Ενεργειακών Κοινοτήτων.
Οι Ενεργειακές Κοινότητες αποτελούν ευρωπαϊκό θεσµό, που διέπεται από «συνεταιριστικές αρχές». Αφορούν τη συνένωση οµάδων πολιτών και τοπικών φορέων µε κοινά γεωγραφικά χαρακτηριστικά για τον σκοπό της παραγωγής πράσινης ενέργειας, κυρίως για ιδιοκατανάλωση. Με τον νόµο 4513/2018 ρυθµίστηκαν όλα τα θέµατά τους, µεταξύ των οποίων και τα «προνόµια», που ήταν η προτεραιότητα σύνδεσης στο δίκτυο και η υψηλή τιµή λειτουργικής ενίσχυσης εκτός µειοδοτικών διαγωνισµών για την παραγόµενη ενέργειά τους.
Οµως στον νόµο αυτό δεν προβλέφθηκαν οι απαραίτητες «δικλίδες ασφαλείας» για την αποτροπή κατάχρησης των ευεργετικών διατάξεων, όπως συνέβη σε άλλες χώρες. Για παράδειγµα, ενώ ένας Γερµανός πολίτης δικαιούταν να συµµετέχει µόνο σε µία Ενεργειακή Κοινότητα στην περιφέρεια της κατοικίας του, στην Ελλάδα ο πολίτης δικαιούταν να συµµετάσχει σε πολλαπλές.
Ετσι, έπειτα από µερικούς µήνες από την ψήφιση του νόµου, υπήρξαν διαµαρτυρίες στον ∆Ε∆∆ΗΕ και στη ΡΑΕ για καταστρατήγηση του νόµου και ειδικότερα για «καλυµµένες οικογενειακές επιχειρήσεις» και «εικονικές ενεργειακές κοινότητες».
Οι διαµαρτυρίες αυτές προστέθηκαν σε ήδη υπάρχουσες για «αθέµιτο ανταγωνισµό» του νόµου 4414/2016. Ο «αθέµιτος ανταγωνισµός» αφορούσε τη «µεθοδευµένη κατάτµηση» µεγάλων έργων ΑΠΕ (κυρίως φωτοβολταϊκών) σε µικρότερα, µε σκοπό την «εξαίρεση από τις διαγωνιστικές διαδικασίες του ν. 4414/2016». Συνέπεια της κατάχρησης των προνοµιακών διατάξεων των παραπάνω νόµων, ήταν και η επιτάχυνση του επερχόµενου ηλεκτρικού κορεσµού των δικτύων ∆Ε∆∆ΗΕ.
Η πρώτη προσπάθεια αντιµετώπισης των στρεβλώσεων έγινε το 2019 µε τον ν. 4602/2019, που απαγόρευσε τη συµµετοχή φυσικών ή νοµικών προσώπων σε περισσότερα από δύο έργα του προνοµιακού καθεστώτος της εξαίρεσης από µειοδοτικούς διαγωνισµούς ΑΠΕ. Οµως, αυτή η ρύθµιση ήταν ατελής, όχι µόνο λόγω της χαλαρής µεταβατικής της διάταξης, αλλά και λόγω αµέλειας συµπερίληψης των Ενεργειακών Κοινοτήτων.
Το αποτέλεσµα ήταν να σταµατήσουν µεν τα φαινόµενα κατακερµατισµού έργων, αλλά να συνεχίζεται η κατάχρηση προνοµίων (εξαίρεση από διαγωνισµούς και προτεραιότητα σύνδεσης) Ενεργειακών Κοινοτήτων για έναν επιπλέον χρόνο.
Το 2020, µε τον νόµο 4759/2020 «περιορίστηκε» η κατάχρηση Ενεργειακών Κοινοτήτων. Καταργήθηκε η εξαίρεση από µειοδοτικούς διαγωνισµούς για περισσότερα των δύο έργων, πλην των περιπτώσεων συµµετοχής Οργανισµών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) σε αυτές. Ταυτόχρονα καταργήθηκε και η δυνατότητα συµµετοχής φυσικών προσώπων σε πολλαπλές Ενεργειακές Κοινότητες εντός της ίδιας περιφέρειας.
Το 2021, µε τον νόµο 4821/2021 αυστηροποιήθηκαν ακόµη περισσότερο οι ρυθµίσεις του ν. 4759/2020, αφού παρατηρήθηκε ακόµη και συµµετοχή ΟΤΑ στα συνεταιριστικά σχήµατα µε σχεδόν µηδενικό ποσοστό. Η κατάχρηση αφορούσε και πάλι την επίτευξη εξαίρεσης από τη συµµετοχή σε µειοδοτικούς διαγωνισµούς.
Το 2021 µε τον νόµο 4843/2021 καταργήθηκε η προτεραιότητα που απολάµβαναν τα «οµαδικά» αιτήµατα σύνδεσης κερδοσκοπικών Ενεργειακών Κοινοτήτων. Παράλληλα, ρυθµίστηκαν τα θέµατα µετασχηµατισµού τους σε άλλης µορφής εταιρείες, σύµφωνα µε το θεσµικό πλαίσιο µετασχηµατισµού «συνεταιρισµών». Ωστόσο, υπήρξε για µια ακόµη φορά κατάχρηση: παρατηρήθηκαν µετατροπές κανονικών εµπορικών εταιρειών σε Ενεργειακές Κοινότητες, µε µοναδικό στόχο την προτεραιότητα σύνδεσης στα δίκτυα. Οµως ο ηλεκτρικός κορεσµός των δικτύων ήταν πλέον κοντά.
Το 2022 µε τον νόµο 4951/2022 ανεστάλησαν όλες οι νέες αιτήσεις σύνδεσης έργων ΑΠΕ στα δίκτυα ∆Ε∆∆ΗΕ, ως συνέπεια του ηλεκτρικού κορεσµού, στον οποίο συνέβαλαν και οι χιλιάδες (κυριολεκτικά) αιτήσεις σύνδεσης έργων Ενεργειακών Κοινοτήτων. Παρέµεινε µόνο περιορισµένη δυνατότητα αιτήσεων έργων αυτοπαραγωγής για κάλυψη ιδίων αναγκών.
Τέλος, το 2023 µε τον νόµο 5037/2023 καταργήθηκαν ως έννοιες οι Ενεργειακές Κοινότητες και εισήχθησαν ως θεσµοί οι Κοινότητες Ανανεώσιµης Ενέργειας (ΚΑΕ) και οι Ενεργειακές Κοινότητες Πολιτών (ΕΚΠ), µε αυστηρά πλέον κριτήρια.
Συνοψίζοντας, χρειάστηκαν 6 χρόνια και 6 νοµοθετικές ρυθµίσεις για να αντιµετωπιστούν αβλεψίες και υπερβολές του θεσµικού πλαισίου των Ενεργειακών Κοινοτήτων. Τα αποτελέσµατα σήµερα είναι τα εξής: Α) Η Ελλάδα είναι πρωταθλήτρια Ευρώπης µε περίπου 1.600 Ενεργειακές Κοινότητες, που όµως στην πλειονότητά τους είναι κερδοσκοπικές. ∆ηλαδή –σε αντίθεση µε το πνεύµα του θεσµού– είναι κανονικές εµπορικές εταιρείες.
Β) Εχει επέλθει κορεσµός στα δίκτυα ∆Ε∆∆ΗΕ, στον οποίο συνέβαλαν και οι Ενεργειακές Κοινότητες. Ετσι σήµερα συνεταιριστικές οµάδες πολιτών µε πρόθεση παραγωγής πράσινης ενέργειας για ίδια χρήση δεν µπορούν να ικανοποιηθούν.
Γ) Υφίσταται µονοθεµατική αντιπολίτευση για «έλλειψη» ενεργειακής δηµοκρατίας, ενώ το ζήτηµα ήταν ανέκαθεν η «κατάχρηση».
Η αναγνώριση των σφαλµάτων του παρελθόντος αποτελεί οδηγό για το µέλλον: το µέλλον της πράσινης µετάβασης περιλαµβάνει φιλόδοξους στόχους εγκατάστασης σταθµών ΑΠΕ. Αυτοί οι φιλόδοξοι στόχοι προϋποθέτουν προγραµµατισµό βιώσιµων επενδύσεων σε νέες παραγωγικές µονάδες, υποδοµές δικτύων και αποθήκευσης, µε το ελάχιστο κόστος ώστε να υπάρχει µέγιστο όφελος για τους πολίτες. Αν ο σχεδιασµός εξακολουθεί να γίνεται µε τον τρόπο του παρελθόντος θα απειλείται η βιωσιµότητα όλων των έργων ΑΠΕ (µικρών και µεγάλων), τόσο από ηµερήσιες περικοπές λειτουργίας (λόγω υπερπαραγωγής) όσο και από νέα ελλείµµατα του ειδικού λογαριασµού αποζηµίωσης ΑΠΕ. Η αποφυγή υπερβολών και ο σχεδιασµός µε σύνεση, εν τέλει ενισχύουν την «ενεργειακή δηµοκρατία».
Χρειάστηκαν 6 χρόνια και 6 νοµοθετικές ρυθµίσεις για να αντιµετωπιστούν αβλεψίες και υπερβολές του θεσµικού πλαισίου των Ενεργειακών Κοινοτήτων.
*Ο κ. Κωνσταντίνος Βρεττός είναι μηχανολόγος μηχανικός, ΜΒΑ, σύμβουλος επί θεμάτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ")