Δεν θα ήταν υπερβολή αν κανείς έλεγε πως το πετρέλαιο “έφτιαξε” τη σύγχρονη Σαουδική Αραβία, μετατρέποντας ένα φτωχό βασίλειο της ερήμου σε έναν από τους ισχυρότερους γεωπολιτικούς δρώντες του 20ου αιώνα. Και παρόλο που εξωτερικά η Σαουδική Αραβία δεν φαίνεται διατεθειμένη να εγκαταλείψει την εικόνα του πετρελαϊκού γίγαντα, ασκώντας πιέσεις προκειμένου να διασφαλίσει ότι το καύσιμο θα παραμείνει σε ζήτηση για πολλές δεκαετίες ακόμα, η εικόνα στο εσωτερικό αρχίζει να αλλάζει δραματικά.
Όλα ξεκίνησαν το 2015, όταν ο σημερινός Βασιλιάς Σαλμάν διαδέχθηκε τον αδερφό του Αμπντουλάχ στον θρόνο, αναβαθμίζοντας παράλληλα την εξουσία του γιου του, Πρίγκιπα Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν (MBS). Η συγκυρία ήταν εξαιρετικά δύσκολη, με την ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής να ταλανίζεται από τις επιπτώσεις της “Αραβικής Άνοιξης” και τις τιμές του πετρελαίου να έχουν καταρρεύσει κατά 70% στο διάστημα 2014-2016. Ο εκρηκτικός αυτός συνδυασμός ήταν εξαιρετικά επικίνδυνος για το Ριάντ καθώς τα υψηλά κέρδη από τις εξαγωγές πετρελαίου ήταν εκείνα που είχαν βελτιώσει εντυπωσιακά το βιοτικό επίπεδο του σαουδαραβικού πληθυσμού κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, εξασφαλίζοντας πως οι πολίτες της χώρας δεν ήταν δυσαρεστημένοι με το καθεστώς όπως οι γείτονές τους σε Αίγυπτο, Συρία, και Υεμένη. Ταυτόχρονα, ο διεθνής διάλογος σχετικά με την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής προσέλκυε όλο και περισσότερο ενδιαφέρον, με την εμβληματική Συμφωνία των Παρισίων για το Κλίμα να υπογράφεται το 2015.
Για όσους επιθυμούσαν να προωθήσουν μεταρρυθμίσεις στη Σαουδική Αραβία, αυτή ήταν μία μοναδική ευκαιρία. Ο MBS ουσιαστικά ανέλαβε τα ηνία της χώρας το 2016 και αναδείχθηκε σε Πρίγκιπα-Διάδοχο το 2017. Η θέση αυτή του έδωσε πρωτοφανείς εξουσίες σε ένα σύστημα που μέχρι τότε λειτουργούσε ως οικογενειοκρατία για τους Σαούδ. Εξαρχής φάνηκε ότι ο MBS είχε μεγάλες φιλοδοξίες, επιθυμώντας ουσιαστικά να αλλάξει όχι μόνο τις πολιτικές ισορροπίες στο βασίλειο, αλλά πιο κρίσιμα την οικονομική βάση του. Τα σχέδιά του αποκρυσταλλώθηκαν στο πολυσυζητημένο Vision 2030, ένα αναπτυξιακό πρόγραμμα που προσεγγίζει τα 3 τρισεκατομμύρια δολάρια. Το όραμα αυτό είχε ως βάση τη μείωση της εξάρτησης από τις πετρελαϊκές εξαγωγές και τη διαφοροποίηση του σαουδαραβικού ΑΕΠ με μία μεταστροφή στην τεχνολογία και τον πολιτισμό.
Η ενεργειακή μετάβαση ήταν ένα από τα βασικά στοιχεία του Vision 2030, όμως όχι με τον τρόπο που ισχύει για τα περισσότερα άλλα κράτη. Η Σαουδική Αραβία αναγνώρισε μεν την ανάγκη να απεξαρτηθεί από τις εξαγωγές πετρελαίου αναμένοντας ότι αυτή η προσέγγιση δεν ήταν οικονομικά βιώσιμη για τον 21ο αιώνα. Ωστόσο, την ίδια στιγμή αρνήθηκε να αποδεχθεί την ανάγκη για τη λήψη μέτρων κατά την κλιματικής αλλαγής, περιορίζοντας τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, δηλαδή την παραγωγή και καύση υδρογονανθράκων. Μάλιστα, η Σαουδική Αραβία ηγείται μίας μικρής ομάδας κρατών που εκμεταλλεύονται τη διπλωματική και οικονομική τους ισχύ προκειμένου να αποτρέψουν νέες διεθνείς πρωτοβουλίες για το κλίμα.
Εντούτοις, αυτή είναι η μία πλευρά του νομίσματος. Εσωτερικά, η εικόνα είναι πολύ διαφορετική. Από το 2016 και μετά, η Σαουδική Αραβία έχει περιορίσει την κατανάλωση πετρελαίου στην ηλεκτροπαραγωγή, με το ποσοστό του σχεδόν να μηδενίζεται το 2030. Κάτι τέτοιο θα απελευθέρωνε αργό η αξία του οποίου είναι σχεδόν 20 δισεκατομμύρια δολάρια με βάση τις τρέχουσες τιμές. Η πλεονάζουσα αυτή ποσότητα θα εξαγόταν, με το Ριάντ να στοχεύει να ξανακερδίσει το μερίδιο της αγοράς πετρελαίου που έχει χάσει εξαιτίας των ΗΠΑ και άλλων παραγωγών εκτός OPEC+.
Το μερίδιο των πετρελαιοειδών βαίνει μειούμενο στην ηλεκτροπαραγωγή της Σαουδικής Αραβίας. Πηγή: WSJ.
Αν όμως το πετρέλαιο φύγει από την εξίσωση της ηλεκτροπαραγωγής, ποια πηγή θα το αντικαταστήσει; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι ιδιαίτερα κρίσιμη για μία χώρα με ήδη αυξανόμενη ζήτηση που επιθυμεί να προσελκύσει ενεργοβόρες επενδύσεις όπως η βιομηχανική παραγωγή και τα data centers. Η λύση σύμφωνα με το Ριάντ είναι η ηλιακή ενέργεια. Εκ πρώτης όψεως, η ηλιακή ενέργεια αποτελεί την πιο λογική πρόταση σε μία χώρα με απέραντες ερήμους και άφθονο ήλιο. Παραδόξως, για πολλά χρόνια η ανάπτυξη του τομέα είχε παγώσει στη χώρα, με αρκετά έργα να ακυρώνονται πριν καν ξεκινήσουν και άλλα να αντιμετωπίζουν πολυετείς καθυστερήσεις.
Η κατάσταση ξεκίνησε να αλλάζει από το 2024, με την αγορά να “παίρνει μπροστά” το 2025. Μία σειρά νέων επενδύσεων προχωρούν ταχύτατα, με τους αναλυτές πλέον να προβλέπουν πως η Σαουδική Αραβία θα μπορούσε να αυξήσει τη διείσδυση της ηλιακής ενέργειας από το 2% το 2024 στο 30% το 2030. Ένας τόσο εντυπωσιακός ρυθμός ανάπτυξης σημαίνει επιτάχυνση πολλών έργων ταυτόχρονα. Με την αγορά να έχει μείνει στάσιμη κατά την προηγούμενη δεκαετία, οι εταιρείες του κλάδου δυσκολεύονται σήμερα να βρουν το απαραίτητο προσωπικό αλλά παραμένουν αισιόδοξες.
Όπως εξηγούν οι αναλυτές, ο κύριος παράγοντας για την έκρηξη των επενδύσεων σε φωτοβολταϊκά πάρκα είναι η θετική οικονομική πορεία τους διεθνώς. Ένας πόλεμος τιμών στην Κίνα έχει μειώσει το κόστος του εξοπλισμού στα χαμηλότερα επίπεδα που έχουν καταγραφεί ποτέ, με τους κατασκευαστές έργων να σπεύδουν να αγοράσουν πριν το Πεκίνο προχωρήσει σε διορθωτικές κινήσεις. Οι ίδιοι οι Κινέζοι κατασκευαστές φωτοβολταϊκών δηλώνουν πως η Σαουδική Αραβία συνιστά έναν από τους κρίσιμους μοχλούς ανάπτυξης για τα επόμενα χρόνια, δεδομένου πως τα σκαμπανεβάσματα στις εφοδιαστικές αλυσίδες και η αλλαγή πολιτικής στις δυτικές αγορές έχουν περιορίσει τη ζήτηση εκεί.
Για τις ενεργειακές αρχές της Σαουδικής Αραβίας, η ηλιακή ενέργεια έχει το ασύγκριτο πλεονέκτημα του φθηνού κόστους. Σε μία χώρα όπου η ηλιοφάνεια διαρκεί μεταξύ 10 και 12 ώρες ανάλογα με την εποχή και με τις τεχνολογίες αποθήκευσης να έχουν σημειώσει αλματώδη πρόοδο τα τελευταία χρόνια, η αξιοποίηση των φωτοβολταϊκών δεν έχει πολλά μειονεκτήματα. Χαρακτηριστικά, οι τιμές της ηλιακής ενέργειας στη Σαουδική Αραβία έχουν πέσει στα 1,3 σεντς του δολαρίου ανά KWh, περίπου το 30% του κόστους σε ώριμες αγορές όπως η Ισπανία. Με το Ριάντ να προχωρά σε περικοπές των κοινωνικών παροχών προς τα νοικοκυριά ώστε να εξορθολογήσει τα δημοσιονομικά του, η διατήρηση του κόστους ενέργειας σε χαμηλά επίπεδα είναι επιβεβλημένη. Ταυτόχρονα, το χαμηλό ενεργειακό κόστος συνεπάγεται μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα, κάτι που οι ευρωπαϊκές οικονομίες γνωρίζουν καλά.