Το σημείο εκκίνησης για τη συζήτηση στις Βρυξέλλες ήταν κάποια σενάρια που «έτρεξε» η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τους επόμενους μήνες. Η Κομισιόν εκτιμάει ότι, αν κόψουν πλήρως οι Ρώσοι το αέριο, η Ευρώπη θα χρειαστεί να μειώσει την κατανάλωσή της κατά 15%, το διάστημα έως τον Μάρτιο του 2023 (σε σχέση με την κατανάλωση ενός μέσου έτους). Σε απόλυτες ποσότητες, η μείωση είναι της τάξης των 45 δισ. κυβικών μέτρων. Αυτό το κενό προσπάθησε η Επιτροπή να επιμερίσει στα κράτη-μέλη, προτείνοντας οριζόντια περικοπή για όλους (η πρόταση πέρασε αλλά με αρκετούς αστερίσκους και εξαιρέσεις που ενισχύουν και τη θέση της Ελλάδας).
Στην ουσία της, η πρόταση στόχευε στη διαχείριση μιας πλήρους διακοπής: τι θα γίνει αν και όταν κοπούν περαιτέρω οι ροές. Η απόφαση περιλαμβάνει μια διαδικασία εθελοντικής μείωσης, που επαφίεται στα κράτη-μέλη να την επεξεργαστούν. Σε κάποιες χώρες αυτή η διαδικασία ίσως αποφέρει οφέλη. Αλλά οι εθελοντικές πρωτοβουλίες έχουν τους περιορισμούς τους, ειδικά αν δεν συνοδεύονται από νέα κίνητρα για τη μείωση της κατανάλωσης (πέραν των αστρονομικών τιμών, που την αποθαρρύνουν). Επίσης σειρά από διάχυτα μέτρα θα είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν με ακρίβεια: π.χ. πόσο σίγουροι μπορεί να είμαστε ότι τα νοικοκυριά θα ανεβάσουν τον θερμοστάτη τον Δεκέμβριο; Πότε θα ξέρουμε ότι κάναμε τη διαφορά;
Αυτό ακριβώς το πρόβλημα έρχεται να λύσει η πρόταση του Ελληνα πρωθυπουργού για ένα μηχανισμό μείωσης της κατανάλωσης στη βιομηχανία έναντι αποζημίωσης. Αν μπορούσαμε, ως Ευρώπη, να εντοπίσουμε ένα μεγάλο κομμάτι από τα 45 δισ. κυβικά μέτρα που μας λείπουν σε περίπτωση που κοπεί εντελώς το ρωσικό αέριο, θα δείχναμε στη Ρωσία και στις αγορές ότι ακόμη και χωρίς ρωσικό αέριο η Ευρώπη θα βγάλει τον χειμώνα. Η αβεβαιότητα θα μειωνόταν και οι τιμές θα έπεφταν.
Πόσο θα βοηθούσε ένα τέτοιο σχήμα; Στα μέσα Ιουνίου, πριν αρχίσει να κόβει η Ρωσία το αέριο από τον αγωγό Nord Stream 1, η τιμή του αερίου ήταν περίπου 80 ευρώ η μεγαβατώρα. Τώρα, η τιμή ξεπερνάει τα 200 ευρώ. Μέρος αυτής της αύξησης οφείλεται στον φόβο ότι δεν θα έχει αρκετό αέριο η Ευρώπη τον χειμώνα. Εως το τέλος του Μαρτίου 2023, η Κομισιόν υπολογίζει ότι η Ευρώπη θα καταναλώσει περίπου 300 δισ. κυβικά μέτρα αερίου. Κάθε 10 ευρώ αύξηση στην τιμή κοστίζει περίπου 33 δισ. ευρώ, Αρα από τα 80 ευρώ έως τα 200 ευρώ μιλάμε για ένα επιπλέον κόστος 400 δισ. ευρώ. Και αυτό το κόστος είναι μόνο για το φυσικό αέριο χωρίς να υπολογίζουμε τις τιμές ηλεκτρικού ρεύματος που το αέριο έχει συμπαρασύρει.
Η δυνατότητα να βρεθούν αυτές οι ποσότητες που λείπουν πριν από τον χειμώνα θα αναδιαμόρφωνε την αγορά αερίου. Θα ξεφούσκωνε τις τιμές και θα έστελνε μήνυμα στη Ρωσία ότι το ενεργειακό της όπλο έχει ουσιαστικά εξουδετερωθεί. Θα έφερνε ανακούφιση στα νοικοκυριά, στις επιχειρήσεις και στους κρατικούς προϋπολογισμούς. Και αν ο μηχανισμός στηριζόταν από ευρωπαϊκούς πόρους, θα ήταν μια ένδειξη αλληλεγγύης και ευκαιρία για χώρες που θα επωφεληθούν από την αποκλιμάκωση της κρίσης να στηρίξουν άλλες χώρες με χαμηλότερη εξάρτηση από το ρωσικό αέριο.
Η πρόταση του κ. Μητσοτάκη είναι ένας τρίτος δρόμος μεταξύ της εξαναγκαστικής και της εθελοντικής μείωσης της κατανάλωσης. Χτίζει σε προηγούμενες ιδέες της Ελλάδας για τη μείωση της τιμής του αερίου. Αποσκοπεί στην ευρωπαϊκή λύση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν θα εφαρμόζει η Ελλάδα μέτρα που προστατεύουν την οικονομία της. Είναι μια κίνηση που πρέπει να γίνει σύντομα και πανευρωπαϊκά. Και είναι, ίσως, η τελευταία πρωτοβουλία που μπορεί να αλλάξει ριζικά τους όρους με τους οποίους θα μπει η Ευρώπη σε έναν δύσκολο χειμώνα – να εξασφαλίσει μια ομαλή και προβλέψιμη μείωση της κατανάλωσης, να ρίξει τις τιμές ενέργειας και να θωρακίσει την οικονομία της απέναντι στην προοπτική πλήρους διακοπής του φυσικού αερίου από τη Ρωσία.
(*Ο κ. Νίκος Τσάφος είναι ειδικός σύμβουλος του πρωθυπουργού για θέματα ενέργειας.)