μετασχηματισμό του ηλεκτρικού συστήματος με κατεύθυνση το πρασίνισμα του και εν συνεχεία στην αποτελεσματικότερη λειτουργία της αγοράς αλλά και της Προμήθειας, δηλαδή της λιανικής, η οποία και θα οδηγούσε μέσω του ανταγωνισμού στις κατά το δυνατόν βέλτιστες τιμές για τους καταναλωτές.
Το 2025 βρισκόμαστε σε ένα σημείο, όπου στην παραγωγή κυριαρχούν οι ανανεώσιμες πηγές με μερίδιο της τάξης του 60% μαζί με τα υδροηλεκτρικά, που οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας στην χονδρεμπορική αγορά εξαιτίας κυρίως των φωτοβολταϊκών κινούνται για πολλές ώρες κάθε μέρα σε εξαιρετικά χαμηλά σχεδόν μηδενικά ή και αρνητικά επίπεδα, που το κόστος αποζημίωσης συνολικά των ΑΠΕ περιλαμβανομένου του ΕΤΜΕΑΡ κινείται μόλις στα ~10.5 λεπτά/kWh ενώ αφαιρουμένου του ανανεώσιμου αυτού Τέλους που καταβάλλεται διακριτά από τους καταναλωτές οι ανανεώσιμες κοστίζουν στο ανταγωνιστικό σκέλος των λογαριασμών ρεύματος ~8 λεπτά/kWh για την πλήρη αποζημίωση τους, αλλά που δυστυχώς πολίτες και Πολιτεία με την ανακοίνωση των τιμολογίων κάθε μήνα εκ μέρους των Προμηθευτών αισθάνονται «ικανοποιημένοι» αν οι τιμές του ανταγωνιστικού σκέλους δεν ξεφύγουν των 15 λεπτών/kWh, ήτοι επίπεδο περίπου διπλάσιο από το κόστος των ΑΠΕ. Και εύλογα διερωτάται κανείς στο που οφείλεται το υψηλό αυτό Margin, που διοχετεύεται, και αν μόνο ο παράγων φυσικό αέριο που διαμορφώνει τις υψηλές τιμές στην χονδρική ευθύνεται αποκλειστικά ή μήπως συνδυαστικά δεν λειτουργεί ο ανταγωνισμός στην Προμήθεια όπως θα έπρεπε.
Στην αγορά της λιανικής ηλεκτρικής ενέργειας δραστηριοποιείται σήμερα μεγάλος αριθμός εταιρειών, ωστόσο οι top πέντε εξ’ αυτών κατέχουν μερίδιο συνολικά άνω του 90% και ταυτόχρονα διαθέτουν και καθετοποιημένη δομή, ήτοι δραστηριοποιούνται πέραν της Προμήθειας και στην ηλεκτροπαραγωγή με ΑΠΕ αλλά και θερμικές μονάδες που είναι ταυτόχρονα και οι μοναδικοί σήμερα πάροχοι υπηρεσιών εξισορρόπησης. Σε αντιπαραβολή, σε άλλες παραδοσιακές και μεγάλες αγορές όπως για παράδειγμα αυτή των ειδών ευρείας κατανάλωσης (προϊόντα supermarket) είναι μάλλον αδύνατο οι συμμετέχοντες που απολαμβάνουν μερίδιο στη λιανική συνολικά άνω του 90% να μονοπωλούν ταυτόχρονα και την παραγωγή. Γενικά θα λέγαμε πως δεν είναι συνήθης στις αγορές η ανάπτυξη καθετοποίησης σε τέτοιο βαθμό, ενώ σε όποιες επιμέρους προϊοντικές κατηγορίες δύναται αυτή να υπάρξει (λ.χ. προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας), αυτή οπωσδήποτε λειτουργεί ως πλοηγός για μικρότερα περιθώρια κέρδους, άρα και τιμές συγκριτικά με τα επώνυμα προϊόντα. Με άλλα λόγια σε αγορές που η καθετοποίηση των λιανεμπόρων αποτελεί την εξαίρεση, φαίνεται πως πράγματι συντείνει στην συγκράτηση ή και στην μείωση των τιμών μέσω της αύξησης του ανταγωνισμού, την ώρα που στην Προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας που η καθετοποίηση είναι ο κανόνας κάτι αντίστοιχο δεν διαφαίνεται να συμβαίνει, τουλάχιστον πηγαία. Εξ’ ου και οι παρεμβάσεις της Πολιτείας με έκτακτες εισφορές αλλά και επιθετική ρητορική κατά της συσσώρευσης υπερκερδών από τις καθετοποιημένες επιχειρήσεις που καθορίζουν τις τιμές λιανικής.
Όπως έχουμε πολλάκις γράψει η καθετοποίηση στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας καθιστά έναν συμμετέχοντα οικονομικά αδιάφορο στον ανταγωνισμό της χονδρεμπορικής αγοράς, αφού η τελική ανάκτηση των εσόδων του έρχεται από την λιανική. Πολύ περισσότερο, η οικονομική αυτή ουδετερότητα στην χονδρική λειτουργεί ως πολιορκητικός κριός για τον εκτοπισμό κάθε άλλου μη καθετοποιημένου συμμετέχοντα περιλαμβανομένων και των ανανεώσιμων παικτών που επιχειρούν να λειτουργήσουν εκτός μηχανισμών λειτουργικής ενίσχυσης. Δημιουργείται λοιπόν ένα σπιράλ υπερσυγκέντρωσης πέραν της λιανικής και στην παραγωγή, που δεν ωφελεί τον πραγματικό ανταγωνισμό ούτε και τους καταναλωτές, αλλά που μόνο οδηγεί στο ταχύ κλείσιμο της αγοράς.
Στο νέο αυτό τοπίο και με την ΔΕΗ ιδιωτικοποιημένη, η Πολιτεία δεν διαθέτει τακτικά ρυθμιστικά εργαλεία, πέραν δηλαδή των «απειλών» επιβολής εκτάκτων εισφορών στα κέρδη των επιχειρήσεων Προμήθειας, που όμως τέτοιες πολιτικές, ακόμη και αν θεωρηθούν λεονταρισμοί, δεν δύνανται να νοηθούν ως μέρος μιας οικονομικής κανονικότητας για την Χώρα. Συνεχίζοντας η κατάσταση αυτή έρχεται νομοτελειακά να απειλήσει και το τελευταίο προπύργιο των ανεξάρτητων μη καθετοποιημένων παραγωγών από ΑΠΕ, ήτοι αυτών του Ειδικού Λογαριασμού ΑΠΕ (ΕΛΑΠΕ) του ΔΑΠΕΕΠ, αφού οι μηδενικές και αρνητικές τιμές της χονδρικής που ωφελούν τα μάλα τους προμηθευτές και ζημιώνουν μέσω ελλειμμάτων τον ΕΛΑΠΕ, θα έπρεπε να καλύπτονταν από την Προμήθεια, ιδίως μέσω του υψηλού της margin επί του ανανεώσιμου ρεύματος. Δυστυχώς κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Είναι πραγματικά οξύμωρο ο ΕΛΑΠΕ να εμφανίζει έλλειμμα την ώρα που η Προμήθεια απολαμβάνει στο ανανεώσιμο ρεύμα που μεταπωλεί μικτό περιθώριο κέρδους άνω του 80%. Ο λογαριασμός αυτός έχει πολλάκις στο παρελθόν ταλανιστεί οικονομικά από το φαινόμενο του merit order effect και δυστυχώς παραμένει ακόμα και σήμερα ζητούμενο η αυτονόητη στήριξη του από τους Προμηθευτές μέσω της επιστροφής μέρος μόνο του ωφέλους τους από τις ΑΠΕ.
Εν κατακλείδι θα λέγαμε, πως μετά από ένα συναρπαστικό ταξίδι απελευθέρωσης και εκδημοκρατισμού διάρκειας περίπου δύο δεκαετιών στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, οδεύουμε προς ένα κλειστό και σκληρό ολιγοπώλιο 3-4 καθετοποιημένων ομίλων στη θέση της άλλοτε μίας κρατικά ελεγχόμενης επιχείρησης και μάλιστα με την Πολιτεία απογυμνωμένη από τακτικά ρυθμιστικά εργαλεία. Είναι νομίζουμε ορατό πως η καθετοποίηση σε περιβάλλον αγορών που επικρατεί ταυτόχρονα και υπερσυγκέντρωση στην λιανική, μάλλον δεν έχει να προσφέρει πολλά στους καταναλωτές, ιδίως για προϊόντα commodity όπως ο ηλεκτρισμός.
*Λίγα λόγια για τον Δρ. Στέλιο Λουμάκη, Πρόεδρο του Συνδέσμου Παραγωγών Ενέργειας με Φωτοβολταϊκά (ΣΠΕΦ)
Είναι Διπλωματούχος Χημικός Μηχανικός ΕΜΠ από το 1992 και μέλος του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΤΕΕ). Απέκτησε μεταπτυχιακό τίτλο ΜΒΑ από το Πανεπιστήμιο του Portsmouth της Μ. Βρετανίας και είναι Διδάκτωρ Μηχανικός ΕΜΠ ολοκληρώνοντας το 2019 την διδακτορική του διατριβή στο πεδίο της Λειτουργίας της Χονδρεμπορικής Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας και της διείσδυσης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ).
Πριν την ενασχόληση του με τα ενεργειακά, επαγγελματικά έχει θητεύσει σε διευθυντικές θέσεις μεγάλων επιχειρήσεων του κλάδου των ταχέως κινούμενων καταναλωτικών προϊόντων όπως στην πολυεθνική εταιρεία Sara Lee Household & Body Care Hellas ΑΕ, στην Αρτοβιομηχανία Καραμολέγκος ΑΕ, ενώ επιχειρηματικά και σε συνεργασία με την Αρτοβιομηχανία Κατσέλης ΑΒΕΕ δραστηριοποιήθηκε στον κλάδο της οργανωμένης καφεστίασης και λιανικής τροφίμων.
Από το 2006 δραστηριοποιείται στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας μέσω της ανάπτυξης κεντρικοποιημένωνφωτοβολταϊκών μονάδων. Η εταιρεία του πρωτοπόρος στο κλάδο ολοκλήρωσε και διασύνδεσε στο δίκτυο μια από τις πρώτες μονάδες τον Απρίλιο του 2008. Περαιτέρω ως σύμβουλος, διαθέτει πλούσια μελετητική εμπειρία στον τομέα της χονδρεμπορικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, των ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ καθώς και σε μονάδες Αποθήκευσης Ηλεκτρικής Ενέργειας με Συσσωρευτές, δραστηριοποιούμενος και στην αδειοδότηση τους, παρέχοντας σχετικές υπηρεσίες σε μεγάλες επιχειρήσεις -ελληνικές και αλλοδαπές- του ενεργειακού τομέα, όπως ενδεικτικά οι SPI Energy, ΕΥΔΑΠ, Intertrade Hellas, Inter photon Group, El Pack, Attica Finance Συμβουλευτική, Easy Power κ.α. Στο Διοικητικό Συμβούλιο του Συνδέσμου Παραγωγών Ενέργειας με Φωτοβολταϊκά (www.spef.gr) εκλέγεται συνεχόμενα από το 2009, ενώ από το 2011 διατελεί Πρόεδρος επί έξι συναπτές θητείες. Είναι μέλος του καταλόγου διαιτητών και επιδιαιτητών της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ).