Καθώς προχωρούν οι εργασίες κατασκευής σε
δύο από
τους
μεγαλύτερους
σε μήκος και χωρητικότητα
αγωγών
στον
κόσμο, των TANAP-TAP και του Turkish Stream,
οι
οποίοι ως γνωστό διασχίζουν
Τουρκία και Ελλάδα μεταφέροντας
φυσικό
αέριο σε ευρωπαϊκούς προορισμούς, παρατηρείται έντονη
κινητικότητα στην ευρύτερη περιοχή, με πληθώρα
μεγάλων και μικρών
έργων ενεργειακών
υποδομών. Η έναρξη κατασκευής αργότερα
εντός του 2018 του διασυνδετηρίου Ελληνο-Βουλγαρικού αγωγού (IGB), η ολοκλήρωση επίσης εντός του τρέχοντος
έτους,
της επέκτασης
και αναβάθμισης του τερματικού LNG στην Ρεβυθούσα, η αναμενόμενη
λήψη της τελικής επενδυτικής απόφασης (FID) για την μονάδα FSRU στην Αλεξανδρούπολη μέσα
στους
επόμενους
μήνες,
καθώς και η προώθηση του σχεδίου (από Ελλάδα, Κύπρο
και Ιταλία) για την κατασκευή του υποθαλάσσιου αγωγού East Med, αποτελούν μέρος
ενός ολοένα και πλέον
σύνθετου ενεργειακού σκηνικού που κυριολεκτικά στήνεται αυτή την περίοδο στην περιοχή μας.
Για
αυτό και η απογευματινή εκδήλωση που οργανώθηκε
από το Ινστιτούτο Ενέργειας ΝότιοΑνατολικής Ευρώπης (ΙΕΝΕ) στις 5/3 είχε τον πολύ εύλογο
τίτλο "Προοπτικές
για
έναν Διευρυμένο
Νότιο Διάδρομο",
θέλοντας
με αυτόν τον τρόπο να καταδείξει
την -δυνητική
και ταυτόχρονα δυναμική- διασύνδεση όλων
των ανωτέρω έργων. Όπως επεσήμαναν αρκετοί από τους ομιλητές της ειδικής αυτής εκδήλωσης του ΙΕΝΕ, η αρχική ιδέα του Νοτίου Διαδρόμου, η οποία
υποστηρίχθηκε συστηματικά από την Ευρωπαϊκή
Επιτροπή
ήδη από τα τέλη
της δεκαετίας
του 1990, ήτο η δημιουργία ενός
νέου εναλλακτικού διαδρόμου
μεταφοράς
που θα βοηθούσε τόσο στην διαφοροποίηση των πηγών
προμήθειας αερίου (δηλ. εισαγωγή αερίου από την Κασπία
με στόχο τη μείωση της εξάρτησης από τη Ρωσία), όσο και των ακολουθούμενων
διαδρομών (δηλ. νέα νότια χάραξη
μέσω Τουρκίας).
Με
την έναρξη κατασκευής του αγωγού TANAP το 2015 και του TAP
το 2016, μπήκε σε τροχιά υλοποίησης
ο Νότιος
Διάδρομος,
μόνο που το σύστημα
TANAP-TAP δεν αποτελούσε
πλέον το μοναδικό έργο
υποδομής
για την μεταφορά
φυσικού αερίου από ανατολάς προς Δύση. Τώρα
είχε προστεθεί και το έργο
του Turkish Stream, η κατασκευή του οποίου
ξεκίνησε στις αρχές του 2017 και πρόκειται να ολοκληρωθεί του χρόνου, το οποίο
όμως
δε συμβάλλει στην διαφοροποίηση των πηγών
προμήθειας, αφού θα μεταφέρει
ρωσικό
αέριο προς την Τουρκία -για
κάλυψη αναγκών
της ίδιας
μετά την κατάργηση του Trans Balkan από τις αρχές του 2020- αλλά και προς
ευρωπαϊκές
αγορές,
τόσο μέσω
Ελλάδος
προς Ιταλία, όσο και μέσω του Vertical Corridor, δηλ. προς βορρά από Ελλάδα, μέσω
Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Ουγγαρίας
και Αυστρίας. Μια εναλλακτική διαδρομή η
οποία κερδίζει έδαφος τελευταία, είναι η αξιοποίηση του ιδίου του TransBalkan αλλά σε αντίστροφη ροή,
δηλαδή από Τουρκία προς Βουλγαρία, Ελλάδα και Ρουμανία.
Παράλληλα έχουν αρχίσει
να ξεφυτρώνουν αρκετά νέα projects όπως τα δυο νέα
FSRU
terminals στην Τουρκία (το ΕΤΚΙ στο
Aliaga,
Σμύρνη και στο
Dortyol,
στο
Hatay,
ΝΑ Τουρκία) που ήδη λειτουργούν,
τρία προγραμματισμένα
νέα FSRUs σε Ελλάδα
(Αλεξανδρούπολη), Τουρκία (Κόλπος του Σάρου,
στα Δαρδανέλλια) και Κροατία (Krk island), ο υπό μελέτη
αγωγός
IAP στα Δυτικά
Βαλκάνια, οι διάφοροι διασυνοριακοί αγωγοί, ο υπό μελέτη East Med κλπ. Δηλαδή μια πραγματική κοσμογονία από
projects που κοινό
παρονομαστή
έχουν την μεταφορά φυσικού αερίου από Ανατολάς προς Δύση και από Νότο
προς Βορρά. (Βλέπε χάρτη
για μια σχηματική
απεικόνιση των διαφόρων εν εξελίξει
έργων).
Είναι φανερό -και δια γυμνού οφθαλμού πλέον- ότι
ευρισκόμεθα
ενώπιον σημαντικών
εξελίξεων σε περιφερειακό
επίπεδο σε ότι
αφορά
τη μεταφορά
φυσικού αερίου μέσω ενός διευρυμένου
Νοτίου Διαδρόμου
(Expanded South Corridor) όπου η Ελλάδα, λόγω
γεωγραφικής
θέσης,
αλλά και συμμετοχής στο ενεργειακό γίγνεσθαι, αποτελεί έναν
από τους βασικούς
παίκτες.
Μπορεί
η Τουρκία, λόγω μεγέθους, εκτεταμένου δικτύου
και
γεωπολιτικής
θέσης,
να αποτελεί
τον κατ´ εξοχήν ενεργειακό κόμβο της περιοχής, όμως η τοποθεσία της
χώρας
μας στο ενεργειακό παιχνίδι της ΝΑ Ευρώπης ενισχύεται διαρκώς το τελευταίο
διάστημα ως αποτέλεσμα
των δυνατοτήτων που αναπτύσσει για
ενεργειακές διασυνδέσεις
με τις
διάφορες
γειτονικές
χώρες
(βλέπε Αλβανία
και Ιταλία μέσω TAP και Poseidon, με τη Βουλγαρία και βόρεια μέσω του IGB, με την FYROM μέσω του IGF και μέσω των LNG τέρμιναλς που εφεξής θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν
και για ανάγκες transshipment).
Ακόμα η πιθανή
αξιοποίηση του εξαντληθέντος κοιτάσματος αερίου της Νότιας Καβάλας (πλησίον του
Πρίνου) για υπόγεια αποθήκη αερίου (UGS) συνδεδεμένη με το Εθνικό Σύστημα
Αερίου, αποτελεί ένα ακόμη έργο που εντάσσεται στο διευρυμένο σχήμα του Νότιου
Διαδρόμου, το οποίο έρχεται να ενισχύσει την ενεργειακή ασφάλεια σε περιφερειακ
ό επίπεδο. Εξετάζοντας την κατάσταση όπως διαμορφώνεται
σήμερα τόσο από πλευράς προόδου των διαφόρων έργων όσο και από την άποψη
εξασφάλισης προμήθειας προκύπτουν αβίαστα δύο συμπεράσματα:
(i) Από πλευράς διαφοροποίησης
προμήθειας ο αρχικός Νότιος Διάδρομος (δηλ. ΤΑΝΑΠ-ΤΑΠ) συμβάλλει μόνο οριακά αφού
υπάρχει αδυναμίας τροφοδοσίας και των 16bcm από Αζέρικο αέριο σε πρώτο ακόμα
στάδιο, με την Ρωσική Gazprom να θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι θα συμβάλλει με
ορισμένες όχι αμελητέες ποσότητες. Το πρόβλημα αναμένεται να οξυνθεί περαιτέρω
με την λειτουργία της Β’ φάσης του έργου, μετά το 2025, αφού είναι τελείως
αβέβαιο σε αυτό το στάδιο εάν θα υπάρξουν ικανές ποσότητες προμήθειας από το
Αζερμπαϊτζάν. Άρα η συμβολή του συστήματος ΤΑΡ-ΤΑΝΑΡ στην διαφοροποίηση της
ενεργειακής προμήθειας της Ευρώπης που ήτο πρωταρχικός στόχος, δεν θα είναι
καθοριστική με το Ρωσικό αέριο να παραμένει βασικό καύσιμο.
(ii) Απεναντίας
εάν θεωρήσουμε τον Διευρυμένο Νότιο Διάδρομο με τα πολλαπλά entry points και
την συμμετοχή των μονάδων LNG στο όλο
σύστημα, ως και την μελλοντική μεταφορά αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο μέσω
του East Med, τότε διαφοροποιούνται σημαντικά οι πηγές προμήθειας αερίου και ο
Νότιος Διάδρομος ανταποκρίνεται στις αρχικές Ευρωπαϊκές επιδιώξεις.
Καθώς
προχωρεί η κατασκευή ή η προώθηση όλων των ανωτέρω έργων καθίσταται σαφής η ανάγκη τόσο για συντονισμό
του ενιαίου δικτύου μεταφοράς που κάποια στιγμή αναπόφευκτα θα προκύψει όσο και η αξιοποίηση των εμπορικών ευκαιριών
που αυτό θα προσφέρει. Αναφερόμαστε ασφαλώς στην δημιουργία ενός καθαρά εμπορικού κόμβου
για την αγοροπωλησία ποσοτήτων φ. αερίου ( gas trading hub) ο οποίος λόγω των αυξημένων ποσοτήτων αερίου που θα υπάρξουν στην περιοχή μας, από το 2020
και μετά, θα συμβάλλει στην λειτουργία μιας διαφανούς και ανταγωνιστικής αγοράς η οποία θα προσφέρει την δυνατότητα, μεταξύ
άλλων, στον καθορισμό τιμών σε περιφερειακό επίπεδο (δηλ. price setting).
Σήμερα στη Ευρώπη λειτουργούν με επιτυχία δέκα τέτοια trading hubs, κανένα όμως
στην περιοχή μας νότια και ανατολικά της Βιέννης η οποία φιλοξενεί το CEGH(Central
European Gas Hub) Η Ελλάδα πέρα από την ενεργό συμμετοχή της στα έργα υποδομής
του Διευρυμένου Νοτίου
Διαδρόμου έχει σήμερα την ευκαιρία να συμβάλλει ουσιαστικά στην ανάπτυξη των
πολύ σημαντικών εμπορικών δυνατοτήτων που αυτός θα προσφέρει.
Τέλος, θα πρέπει
να επισημάνουμε την στρατηγική σημασία του Διευρυμένου Νότιου Διάδρομου για την
ενεργειακή ασφάλεια τόσο της ΝΑ Ευρώπης όσο και της υπόλοιπης Ευρώπης. Ακόμα
και αν αυτός δεν συμβάλλει απαραίτητα στην μείωση της εξάρτησης προμήθειας από
την Ρωσία θεωρείται ότι είναι λίαν αποτελεσματικός στη διαφοροποίηση των διαδρομών
μεταφοράς αερίου.