υποδομές ενέργειας, ώστε να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις και τις προκλήσεις της εποχής της καθαρής ενέργειας και της ενεργειακής ανεξαρτησίας.
Η Επιτροπή επισημαίνει ότι τα δίκτυα αποτελούν τον πυλώνα του ενεργειακού συστήματος και τονίζει ότι χωρίς τον εκσυγχρονισμό τους, η ενσωμάτωση των ΑΠΕ, η μείωση των τιμών και η εμβάθυνση της εσωτερικής αγοράς δεν μπορούν να υλοποιηθούν.
Η νέα δέσμη μέτρων εισάγει μια πιο συνεκτική, πανευρωπαϊκή προσέγγιση. Παύει σταδιακά η λογική του κατακερματισμού σε εθνικά έργα και προωθείται ένα κοινό, διασυνδεδεμένο ενεργειακό οικοσύστημα.
Η νέα κεντρική στόχευση αποσκοπεί στην επιτάχυνση των αδειοδοτήσεων, στο δικαιότερο επιμερισμό τους κόστους σε δασυνοριακά έργα, στην ομαδοποίηση έργων για την επίτευξη οικονομιών κλίμακας και προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων και στην ενίσχυση της διαφάνειας στις μελέτες κόστους–οφέλους.
Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι οι διασυνοριακές υποδομές δημιουργούν όφελος για ευρύτερες περιοχές και όχι μόνο για τα κράτη στα οποία κατασκευάζονται.
Πρέπει να σημειωθεί ότι το χρηματοδοτικό βάρος αυτής της προσπάθειας είναι τεράστιο, καθώς απαιτούνται 1,2 τρισ. ευρώ έως το 2040 για ηλεκτρικά δίκτυα, από το οποίο ποσό, τα 730 δισ. ευρώ θα κατευθυνθούν στα δίκτυα διανομής και τα 240 δισ. ευρώ σε δίκτυα υδρογόνου.
Ωστόσο, η Επιτροπή επισημαίνει ότι αυτές οι επενδύσεις έχουν ισχυρό ανταποδοτικό όφελος, καθώς κάθε 5 δισ. ευρώ σε υποδομές μπορεί να μειώνουν το κόστος του συστήματος κατά 8 δισ., ενώ η μεγαλύτερη ενοποίηση των αγορών εκτιμάται ότι θα αποφέρει ετήσια εξοικονόμηση της τάξης των 40 δισ. ευρώ.
Σε μακροοικονομικό επίπεδο, η αύξηση του διασυνοριακού εμπορίου ηλεκτρικής ενέργειας κατά 50% μπορεί να προσθέσει επιπλέον 18 δισ. ευρώ ετησίως στο ΑΕΠ της Ε.Ε., έως το 2030.
Όσο για τις ενεργειακές λεωφόρους, αποτελούν στρατηγικές υποδομές που απαιτούν άμεση ευρωπαϊκή πολιτική υποστήριξη καθώς μπορούν να άρουν τα σημεία συμφόρησης του δικτύου, να γεφυρώσουν τις λεγόμενες ενεργειακές “νησίδες”, να ενισχύσουν την ασφάλεια εφοδιασμού, να εναρμονίσουν τις τιμές στην ενιαία αγορά, και να συμβάλουν στη μετάβαση στο υδρογόνο.
Οι οκτώ λεωφόροι είναι:
1. Ιβηρική Χερσόνησος – Διασυνδέσεις στα Πυρηναία
Στόχος να αποδεσμευθεί η Ισπανία και η Πορτογαλία από την ενεργειακή απομόνωση και να αυξηθούν οι εξαγωγικές δυνατότητες των ΑΠΕ.
2. Great Sea Interconnector – Σύνδεση Κύπρου–ΕΕ
Τερματισμός της ενεργειακής απομόνωσης της Κύπρου και πρώτη ηλεκτρική «γέφυρα» της ανατολικής Μεσογείου με την ηπειρωτική Ευρώπη.
3. Σύνδεσμος Αρμονίας – Βαλτικές χώρες
Οριστική απεξάρτηση από το ρωσικό ηλεκτρικό σύστημα και ενίσχυση της περιφερειακής ασφάλειας.
4. Διαβαλκανικός αγωγός (TBP)
Αντιστροφή ροής φυσικού αερίου και ενίσχυση της ενεργειακής θωράκισης Βαλκανίων και ανατολικής γειτονίας.
5. Bornholm Energy Island
Μετατροπή της Βαλτικής σε υπεράκτιο ενεργειακό κόμβο με έμφαση στα offshore αιολικά.
6. Νοτιοανατολική Ευρώπη
Ενίσχυση σταθερότητας τιμών και εφοδιαστικής ασφάλειας σε μια περιοχή με υψηλές τιμές και σημαντικά κενά διασύνδεσης.
7. SouthH2 – Νότιος διάδρομος υδρογόνου
Σύνδεση Τυνησίας–Ιταλίας–Αυστρίας–Γερμανίας για την ανάπτυξη της αγοράς πράσινου υδρογόνου.
8. Νοτιοδυτικός διάδρομος υδρογόνου
Εξαγωγή υδρογόνου από Πορτογαλία προς Γερμανία μέσω Ισπανίας και Γαλλίας.
Από αυτά τα οκτώ έργα, η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ (Great Sea Interconnector) ξεχωρίζει τόσο για τη γεωπολιτική του βαρύτητα όσο και για τις δυσκολίες υλοποίησης.
Η Κομισιόν αναγνωρίζει ότι το έργο έχει καθυστερήσει λόγω των δυσκολιών που παρατηρούνται στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, όπου οι ενεργειακοί σχεδιασμοί εμποδίζονται εξαιτίας των γεωπολιτικών εντάσεων και των οξυμένων περιφερειακών ανταγωνισμών.
Ωστόσο, θεωρεί το έργο καίριας σημασίας για την άρση της ενεργειακής απομόνωσης και της σύνδεσής της με τα ευρωπαϊκά δίκτυα, τη διαφοροποίηση των πηγών και τη σταθεροποίηση της ευρύτερης περιοχής.
Στο πλαίσιο αυτό η Επιτροπή δεσμεύεται για ενισχυμένο πολιτικό και τεχνικό συντονισμό, ιδίως εν όψει της κυπριακής προεδρίας, το 2026.
Η περιοχή της ΝΑ Ευρώπης παραμένει από τις πιο ακριβές ενεργειακές αγορές της ΕΕ, εξαιτίας των περιορισμένων διασυνδέσεων, της ανεπαρκούς αποθήκευσης, των δυσκολιών στην ενσωμάτωση των ΑΠΕ και των διαρθρωτικών αδυναμιών που παρατηρούνται στη λειτουργία των αγορών.
Με την «κατασκευή» των ενεργειακών λεωφόρων μπορεί να υπάρξει καλύτερη αξιοποίηση των υφιστάμενων γραμμών, ταχύτερη υλοποίηση των διασυνοριακών έργων, ενίσχυση της αποθήκευσης για μεγαλύτερη ευελιξία, και μείωση των τιμολογιακών διαφορών μεταξύ των χωρών.
Η νέα δέσμη μέτρων δεν αποτελεί απλώς μια σειρά τεχνικών ρυθμίσεων. Αντιπροσωπεύει μια συνειδητή πολιτική επιλογή: την ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας της Ε.Ε., μέσω επενδύσεων που θα καθορίσουν την ενεργειακή της αρχιτεκτονική έως το 2050. Ταυτόχρονα, με την αλλαγή του μοντέλου, η Επιτροπή θέλει να κάνει σαφές ότι το οραματικό σχέδιο της ενεργειακής μετάβασης, δεν μπορεί να κατατείνει μόνο στην παραγωγή πράσινης ενέργειας, αλλά χρειάζεται σύγχρονα και διευρυμένα δίκτυα που θα μπορούν να τη μεταφέρουν στην κατανάλωση.