Με την αυξανόμενη συχνότητα διασυνοριακών επιθέσεων, συμπεριλαμβανομένων των πρόσφατων ουκρανικών επιθέσεων με drones σε ρωσικά δεξαμενόπλοια στη Μαύρη Θάλασσα, οι αγορές προετοιμάζονται για μια περίοδο ανανεωμένης αναταραχής. Παράλληλα, η πολιτική ρητορική εντείνεται γύρω από κρίσιμες διαδρομές όπως οι αγωγοί TurkStream και Blue Stream, μετά τις δημόσιες προειδοποιήσεις του Τούρκου Υπουργού Ενέργειας Αλπασλάν Μπαϊρακτάρ για αυξανόμενες απειλές που στοχεύουν τις γραμμές μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου προς την Τουρκία και, κατ’ επέκταση, προς την Ευρώπη.
Κάθε μία από αυτές τις εξελίξεις έχει ενισχύσει τα γεωπολιτικά ασφάλιστρα κινδύνου, εκείνες τις αόρατες αλλά ισχυρές επιβαρύνσεις που επιβάλλουν οι επενδυτές και οι εταιρείες σε εμπορεύματα που υπόκεινται σε συγκρούσεις και αβεβαιότητα. Τον τελευταίο χρόνο, οι αγορές πετρελαίου είχαν βρει μια προσωρινή ισορροπία, υποστηριζόμενες από σταθερή παραγωγή του OPEC+, αυξημένη αμερικανική παραγωγή και υποτονική παγκόσμια ζήτηση. Ωστόσο, το νέο κύμα γεωπολιτικής έντασης απειλεί να ανατρέψει αυτή την εύθραυστη σταθερότητα. Οι ενεργειακές αγορές, από τη φύση τους, είναι προσανατολισμένες στο μέλλον και οι υπεύθυνοι των εμπορικών λειτουργιών (traders) τιμολογούν όλο και περισσότερο όχι μόνο με βάση τις άμεσες διακυμάνσεις στην προσφορά, αλλά λαμβάνοντας υπ’ όψη και τους δομικούς κινδύνους που μπορεί να παραμείνουν επί μακρόν μετά την αλλαγή των συνθηκών στο πεδίο των μαχών.
Πουθενά δεν είναι αυτό πιο εμφανές από ό,τι στη Μαύρη Θάλασσα, όπου η θαλάσσια ασφάλεια έχει επιδεινωθεί. Οι πρόσφατες επιθέσεις σε ρωσικά δεξαμενόπλοια σηματοδοτούν σημαντική κλιμάκωση. Ενώ προηγούμενα ουκρανικά χτυπήματα επικεντρώνονταν κυρίως σε διυλιστήρια, αποθήκες καυσίμων και κόμβους logistics, η στόχευση πλοίων αποτελεί πλέον άμεση επίθεση στις εξαγωγικές δυνατότητες της Ρωσίας. Η Μαύρη Θάλασσα παραμένει αρτηρία ζωτικής σημασίας για τις εξαγωγές ρωσικού αργού και διυλισμένων προϊόντων. Οποιαδήποτε αίσθηση, πόσω δε μάλλον απόδειξη, ότι η ασφάλεια στον διάδρομο αυτό έχει περιορισθεί, έχει ευρείες συνέπειες: αύξηση ασφαλίστρων, αλλαγές δρομολογίων, μειωμένη διαθεσιμότητα δεξαμενόπλοιων και, κατά συνέπεια, υψηλότερα ναύλα. Ακόμη και η προσδοκία αστάθειας στη ναυσιπλοΐα αρκεί ώστε να προκαλέσει αυξήσεις τιμών, ιδίως στα διυλισμένα καύσιμα όπως το ντίζελ, όπου τα παγκόσμια αποθέματα παραμένουν χαμηλά.
Για την Ευρώπη, η ένταση γύρω από τους αγωγούς TurkStream και Blue Stream, που διασχίζουν τη Μαύρη Θάλασσα, είναι ακόμη πιο ανησυχητική. Οι αγωγοί αυτοί παρέχουν κρίσιμες ποσότητες ρωσικού αερίου στην Τουρκία και εν συνεχεία στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, αποτελώντας μέρος της σύνθετης και ευαίσθητης ενεργειακής αρχιτεκτονικής της περιοχής. Οι προειδοποιήσεις του υπουργού Ενέργειας της Τουρκίας, Αλπαρσλάν Μπαϊρακτάρ, ανέδειξαν έναν φόβο που διατυπώνουν εδώ και καιρό οι αναλυτές: τη μεταφορά του θεάτρου των συγκρούσεων στο πεδίο των περιφερειακών ενεργειακών υποδομών. Αν και δεν υπάρχει επιβεβαιωμένη ζημιά σε κανέναν από τους δύο αγωγούς, οι ενδείξεις και η αυξανόμενη εχθρική ρητορική έχουν διοχετεύσει νέα ανησυχία στις αγορές φυσικού αερίου, οι οποίες ήδη αντιμετωπίζουν πιεστικές χειμερινές ανάγκες και μειωμένες αφίξεις LNG.
Οι συνέπειες για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη (ΝΑ Ευρώπη) μπορεί να είναι σημαντικές. Χώρες όπως η Βουλγαρία, η Σερβία, η Ουγγαρία και η Βόρεια Μακεδονία εξακολουθούν να εξαρτώνται, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, από ρωσικό αέριο που διέρχεται μέσω Τουρκίας. Παρότι οι προσπάθειες διαφοροποίησης έχουν επιταχυνθεί μετά το 2022, με νέες δυνατότητες LNG στην Ελλάδα, η επέκταση διασυνδετήριων αγωγών και η πρόσβαση σε αζερικό αέριο μέσω του αγωγού TAP, το ρωσικό αέριο εξακολουθεί να διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στη σταθεροποίηση των τιμών και στην κάλυψη εποχικών αιχμών. Οποιαδήποτε διαταραχή ή ακόμη και αξιόπιστη απειλή, για τον TurkStream θα εξέθετε τις χώρες αυτές σε απότομη μεταβλητότητα τιμών και θα τις ανάγκαζε σε έκτακτες αγορές LNG σε ήδη σφιχτές διεθνείς αγορές. Για πολλούς καταναλωτές της ΝΑ Ευρώπης, ιδίως στη βιομηχανία, αυτό θα μεταφραζόταν σε υψηλότερο κόστος λειτουργίας και μειωμένη ανταγωνιστικότητα.
Ταυτόχρονα, η ΝΑ Ευρώπη εξελίσσεται σε στρατηγικό διάδρομο για το ευρύτερο πλαίσιο ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης. Υποδομές όπως το τερματικό της Ρεβυθούσσας, το FSRU Αλεξανδρούπολης, ο ελληνοβουλγαρικός αγωγός IGB και το νέο σύστημα αγωγών του Κάθετου Διαδρόμου (Vertical Corridor) έχουν ενισχύσει σημαντικά την περιφερειακή ανθεκτικότητα. Ωστόσο, αυτές οι εξελίξεις δεν εξαλείφουν πλήρως το ευάλωτο περιβάλλον σε γεωπολιτικές αναταραχές. Εάν οι κίνδυνοι στη Μαύρη Θάλασσα επιμείνουν και αν οι εντάσεις γύρω από τον TurkStream ενταθούν, η ΝΑ Ευρώπη ενδέχεται να βρεθεί αντιμέτωπη με μια νέα εποχή ενεργειακής ανασφάλειας, παγιδευμένη ανάμεσα στην παραδοσιακή εξάρτησή της από το ρωσικό αέριο και στην ακόμη υπό διαμόρφωση εναλλακτική εφοδιαστική αλυσίδα της Μεσογείου και των διεθνών αγορών LNG. Η ικανότητα της περιοχής να προσαρμοστεί γρήγορα θα δοκιμαστεί, ενώ οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να ισορροπήσουν ανάμεσα στον ρεαλισμό της αγοράς και τον μακροπρόθεσμο στρατηγικό αναπροσανατολισμό.
Κοιτώντας μπροστά, η ευρύτερη ευρωπαϊκή αγορά αερίου αντιμετωπίζει έναν δύσκολο χειμώνα. Παρ’ ότι τα αποθέματα παραμένουν υψηλά, αυτό το «μαξιλάρι» ίσως να μην επαρκεί ώστε να απορροφήσει κινήσεις τιμών που καθοδηγούνται από τον κίνδυνο. Η αύξηση των επιθέσεων στη Μαύρη Θάλασσα, η αβεβαιότητα γύρω από την ασφάλεια των αγωγών και η εντεινόμενη γεωπολιτική αντιπαράθεση ΗΠΑ–Ρωσίας δείχνουν ότι επίκειται περίοδος αυξημένης μεταβλητότητας. Ακόμη και αν δεν υπάρξουν φυσικές διακοπές στην προσφορά, οι αγορές μπορούν – και συχνά το κάνουν — να αντιδρούν εξ ίσου έντονα τόσο σε πιθανές απειλές όσο και σε πραγματικές. Αυτή η συμπεριφορά είναι μία διάσταση που πλέον επηρεάζει το κλίμα της αγοράς περισσότερο από τα θεμελιώδη μεγέθη.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αναδιαμορφώσει τις παγκόσμιες ενεργειακές ροές, έχει επαναπροσδιορίσει συμμαχίες και έχει επιταχύνει τη στροφή της Ευρώπης μακριά από τα ρωσικά καύσιμα. Ωστόσο, όπως δείχνουν τα πρόσφατα γεγονότα, οι υποκείμενοι γεωπολιτικοί κίνδυνοι δεν έχουν μειωθεί, απλώς έχουν εξελιχθεί και έχουν εισέλθει σε νέα φάση. Όσο συνεχίζεται η σύγκρουση και όσο κρίσιμοι ενεργειακοί διάδρομοι παραμένουν εκτεθειμένοι, οι ενεργειακές αγορές θα παραμένουν ευάλωτες σε ξαφνικούς κλυδωνισμούς. Για την Ευρώπη και ειδικά για τη ΝΑ Ευρώπη, η επόμενη μέρα απαιτεί επαγρύπνηση και στρατηγικές επενδύσεις: ενίσχυση υποδομών, διαφοροποίηση διαδρομών εφοδιασμού, στήριξη περιφερειακών διασυνδέσεων και προετοιμασία για έναν κόσμο όπου η μεταβλητότητα δεν θα αποτελεί εξαίρεση, αλλά ολοένα και περισσότερο τον κανόνα.
(το άρθρο δημοσιεύεται στην «ΕΣΤΙΑ της Κυριακής» που κυκλοφορεί)