από τον άνθρακα στους Μικρούς Αρθρωτούς Πυρηνικούς Αντιδραστήρες (SMRs). Αντί να εξελιχθεί σε μια «μονοκαλλιέργεια» φωτοβολταϊκών, η περιοχή μπορεί να αναδείξει ένα ισορροπημένο μοντέλο όπου η βιομηχανική ανθεκτικότητα και η κοινωνική δικαιοσύνη συμβαδίζουν. Η διαφοροποίηση του ενεργειακού μείγματος με την ενσωμάτωση προηγμένων πυρηνικών τεχνολογιών είναι απαραίτητη. Αυτή η προσέγγιση προσφέρει τη δυνατότητα να αποκατασταθεί ο ρόλος της Δυτικής Μακεδονίας, αυτή τη φορά με βιώσιμα θεμέλια.
Παρότι οι ΑΠΕ προβάλλονται ως οικονομικά αποδοτικές και επεκτάσιμες, δεν προσφέρουν σταθερή παροχή ρεύματος για όλο το εικοσιτετράωρο, δεν εγγυώνται ενεργειακή ασφάλεια ούτε διατήρηση της βιομηχανικής απασχόλησης. Πέρα από τη φάση κατασκευής, τα έργα ΑΠΕ προσφέρουν περιορισμένη μακροπρόθεσμη αξία στις τοπικές οικονομίες. Για παράδειγμα, το απαιτούμενο προσωπικό για τη λειτουργία ενός φωτοβολταϊκού πάρκου είναι ελάχιστο σε σύγκριση με τις απαιτήσεις συμβατικής παραγωγής ενέργειας αλλά και εξόρυξης.
Το ελληνικό ηλεκτρικό σύστημα αντιμετωπίζει εδώ και καιρό μια κρίσιμη πρόκληση: την εξισορρόπηση της διαλείπουσας παραγωγής από φωτοβολταϊκά με ακριβές εφεδρικές μονάδες εισαγόμενου ακριβού φυσικού αερίου. Στη Δυτική Μακεδονία, αυτή η μετάβαση έχει οδηγήσει σε ένα τοπίο κυριαρχούμενο από διάσπαρτες εγκαταστάσεις, αποσυνδεδεμένο από το βιομηχανικό οικοσύστημα που κάποτε στήριζε την τοπική οικονομία. Η περιοχή μετατρέπεται σε παθητική ενεργειακή ζώνη αντί για ενεργό βιομηχανικό κόμβο.
Η αναθεωρημένη πράσινη ταξινομία της ΕΕ και το αμερικανικής ηγεσίας Project Phoenix άνοιξαν έναν νέο δρόμο για τους SMRs στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Με την πυρηνική ενέργεια να χαρακτηρίζεται πλέον επίσημα ως «πράσινη» δραστηριότητα βάσει της ταξινομίας της ΕΕ, έργα που άλλοτε θεωρούνταν πολιτικά αδιανόητα αποκτούν δυναμική και προσελκύουν επενδύσεις.
Το Project Phoenix, το οποίο ξεκίνησε το 2023 από τις Ηνωμένες Πολιτείες, έχει σχεδιαστεί για να υποστηρίξει χώρες που μεταβαίνουν από σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα σε ενεργειακά συστήματα που βασίζονται σε SMR με χαμηλές έως μηδενικές εκπομπές άνθρακα. Αρκετά κράτη μέλη της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Πολωνίας, της Ρουμανίας και της Τσεχικής Δημοκρατίας, έχουν ήδη συμμετάσχει στην πρωτοβουλία, σηματοδοτώντας μια περιφερειακή στροφή προς προηγμένες πυρηνικές λύσεις. Η Φινλανδία, ανακατασκευάζει ένα παροπλισμένο εργοστάσιο άνθρακα στο Ελσίνκι για να φιλοξενήσει το πρώτο έργο τηλεθέρμανσης με τεχνολογία SMR στον κόσμο.
Μια ματιά στους γείτονες
Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχει πρόταση που να αφορά ειδικά τη Δυτική Μακεδονία για ανάπτυξη SMRs. Η Ελλάδα, απουσιάζει από τις περισσότερες περιφερειακές συζητήσεις για πυρηνική ενέργεια. Η Βόρεια Μακεδονία, η Σλοβενία, η Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Σερβία εξετάζουν ενεργά την τεχνολογία SMR σε συνεργασία με τις ΗΠΑ ή μέσω πρωτοβουλιών όπως το Project Phoenix. Η Ευρωπαϊκή Βιομηχανική Συμμαχία για SMRs έχει επιλέξει εννέα εμβληματικά έργα για ανάπτυξη, μεταξύ των οποίων πρωτοβουλίες από την EDF, τη Rolls-Royce και τη NuScale. Ωστόσο, κανένα από αυτά δεν συνδέεται με την Ελλάδα ή τη Δυτική Μακεδονία.
Η Πολωνία, παρά την έντονη εξάρτηση από τον άνθρακα και την απουσία πυρηνικής εμπειρίας, εισέρχεται δυναμικά στην εποχή των SMRs με ισχυρή στήριξη από ΗΠΑ και ΕΕ. Μέσω του Project Phoenix, η χώρα μεταβαίνει από τα ορυκτά καύσιμα σε καθαρές λύσεις, δίνοντας προτεραιότητα στην επανεκπαίδευση και διατήρηση των εργαζομένων που επηρεάζονται από τη μετάβαση. Το παράδειγμα της Πολωνίας αποδεικνύει ότι η απουσία πυρηνικού παρελθόντος δεν αποτελεί εμπόδιο για συμμετοχή στο μέλλον της προηγμένης πυρηνικής τεχνολογίας. Στην Φινλανδία, η απόφαση του Ελσίνκι να επαναχρησιμοποιήσει έναν παροπλισμένο σταθμό άνθρακα για ένα έργο τηλεθέρμανσης με τεχνολογία SMR αναδεικνύει την ευελιξία αυτής της τεχνολογίας.
Στη Δυτική Μακεδονία, όπου οι υποδομές τηλεθέρμανσης από τα πρώην λιγνιτικά εργοστάσια παραμένουν σε ισχύ, υπάρχει μια παρόμοια ευκαιρία. Η περιοχή βρίσκεται σε μοναδική θέση για να αξιοποιήσει τους SMR όχι μόνο για την παραγωγή καθαρότερης ενέργειας αλλά και για ολοκληρωμένες λύσεις θέρμανσης, αναβιώνοντας τον βιομηχανικό της ρόλο με βιώσιμο τρόπο προσανατολισμένο στο μέλλον του ενεργειακού μείγματος. Η ευκαιρία είναι στρατηγική διότι συνδέεται με τη μεταλιγνιτική αναζωογόνηση, τη βιομηχανική επανένταξη και την ανάκαμψη του περιφερειακού ΑΕΠ που θα μπορούσε να τοποθετήσει την Ελλάδα ως καθυστερημένο αλλά αποφασιστικό παίκτη στο ευρωπαϊκό τοπίο των SMRs.
Στρατηγικοί πυλώνες για πρόταση SMR στη Δυτική Μακεδονία
Η πυρηνική ενέργεια δεν ταυτίζεται πλέον με γιγαβάτ εγκαταστάσεις τεράστιας κλίμακας. Οι Μικρές Μονάδες Πυρηνικών Αντιδραστήρων (SMRs) είναι αρθρωτές, ευέλικτες και κατάλληλες για ενσωμάτωση σε αστικά, βιομηχανικά και περιφερειακά περιβάλλοντα, όπως ακριβώς εκείνα που χαρακτηρίζουν τη Δυτική Μακεδονία, με την ενεργειακή της κληρονομιά και τις υφιστάμενες υποδομές. Ας μην ξεχνάμε ότι το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της περιοχής υποχώρησε από €4,4 δισ. το 2012 σε €3,1 δισ. το 2019, και παραμένει στάσιμο στα €3,1–3,2 δισ., αντανακλώντας την αποδυνάμωση της ενεργειακής δραστηριότητας. Η υιοθέτηση της αρθρωτής πυρηνικής τεχνολογίας θα προσφέρει τη δυνατότητα επανατοποθέτησης της Δυτικής Μακεδονίας ως ενεργειακής ατμομηχανής και κόμβος καινοτομίας καθαρής τεχνολογίας δομημένος επάνω σε τρεις στρατηγικούς πυλώνες :
Συνεχή Βασική Ισχύ για Σταθερότητα του Δικτύου: Σε αντίθεση με τις διαλείπουσες ΑΠΕ, οι SMRs προσφέρουν συνεχή, ελεγχόμενη ηλεκτροπαραγωγή. Αυτό εξασφαλίζει αξιοπιστία στο δίκτυο, στηρίζει τη βιομηχανική δραστηριότητα και μειώνει την εξάρτηση από ακριβές μονάδες φυσικού αερίου. Οι SMRs συμπληρώνουν τις επενδύσεις σε ΑΠΕ, επιτρέποντας ένα ισορροπημένο και ανθεκτικό ενεργειακό μείγμα.
Κοινωνική Μετάβαση Μέσω Υψηλής Εξειδίκευσης και Μακροπρόθεσμης Απασχόλησης: Σε αντίθεση με τις ηλιακές εγκαταστάσεις, οι οποίες απαιτούν ελάχιστο λειτουργικό προσωπικό, οι SMRs προϋποθέτουν μόνιμο, τεχνικά καταρτισμένο εργατικό δυναμικό, ενισχύοντας τη Δίκαιη Μετάβαση για τους πρώην εργαζομένους στον λιγνίτη και αναζωογονώντας την τοπική απασχόληση. Ο πυρηνικός τομέας προσφέρει επαγγελματικές διεξόδους στους τομείς της μηχανικής, της ασφάλειας, των λειτουργιών και της έρευνας, εδραιώνοντας το ανθρώπινο κεφάλαιο της περιοχής.
Βιομηχανική Ενσωμάτωση και Οικονομική Αναζωογόνηση: Οι SMR μπορούν να αναπαράγουν και να βελτιώσουν τις βιομηχανικές υπηρεσίες που παρείχαν κάποτε οι μονάδες άνθρακα:
- Τηλεθέρμανση για αστικά κέντρα
- Παροχή ενέργειας για κέντρα δεδομένων και ψηφιακές υποδομές
- Θερμότητα διεργασιών για συνθετικά καύσιμα και τεχνολογίες άμεσης δέσμευσης αέρα (DAC)
Σε αυτή την προκαταρκτική φάση ένας οδικός χάρτης θα πρέπει να περιλαμβάνει τρία στάδια:
- Διερεύνηση – Μελέτες σκοπιμότητας για μετατροπή λιγνιτικών μονάδων σε SMRs στην Πτολεμαΐδα, πιλοτικά προγράμματα επανεκπαίδευσης εργατικού δυναμικού και ένταξη των SMRs στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (2025–2030).
- Επίδειξη – Ανάπτυξη της πρώτης μονάδας SMR με ενσωματωμένη τηλεθέρμανση, συγχρηματοδοτούμενη από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης και ιδιώτες επενδυτές βάσει της Ταξινομίας της ΕΕ (2030–2035).
- Επέκταση – Κλιμάκωση των SMRs και ενσωμάτωση κέντρων δεδομένων (2035–2040)
Συγγραφείς:
*Γιάννης Μπασιάς, Σύμβουλος Ενέργειας, πρώην Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της Ελληνικής Διαχειριστικής Εταιρείας Υδρογονανθράκων,
**Γιώργος Παπαχρήστος, Υποψήφιος MSc στο Δίκαιο, Επιχειρήσεις, Ρύθμιση και Πολιτική Ενέργειας, Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος