να θεωρηθεί ιδιαίτερα συγκρατημένη, κάτι που αναδεικνύει τη μεταμόρφωση των αγορών ενέργειας. Στην πραγματικότητα, ο παρολίγον πόλεμος μεταξύ ΗΠΑ-Ισραήλ και Ιράν απέδειξε πόσο έχει περιοριστεί η σημασία της Μέσης Ανατολής για το παγκόσμιο εμπόριο.
Τις προηγούμενες ημέρες ακούσαμε και διαβάσαμε πολλά. Πέρα από τα ευφάνταστα σενάρια περί Γ’ Παγκοσμίου Πολέμου, διάφοροι περισσότερο ή λιγότερο ειδικοί προσπαθούσαν να εξηγήσουν τα αποτελέσματα αυτής της αν μη τι άλλο ιστορικής κρίσης στις ενεργειακές αγορές. Οι φόβοι εντείνονταν δε όταν οι φήμες πως το Ιράν ετοιμάζεται να κλείσει τα Στενά του Ορμούζ πύκνωναν. Εντέλει, τίποτα από αυτά δεν συνέβη ευτυχώς. Όμως, η περιορισμένη έκταση των επιπτώσεων κατέστη ήδη εμφανής.
Σε αντίθεση με άλλα ιστορικά προηγούμενα, η πρόσφατη κρίση φαίνεται να πέρασε σχεδόν απαρατήρητη από τις αγορές υδρογονανθράκων, ειδικά αν τη συγκρίνουμε με άλλες πρόσφατες κρίσεις. Για παράδειγμα, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 οδήγησε σε σχεδόν τριπλάσια αύξηση των τιμών σε σχέση με τον βομβαρδισμό του Ιράν. Πηγαίνοντας πιο πίσω, άλλες κρίσεις στη Μέση Ανατολή, όπως το εμπάργκο του 1973, ο Πόλεμος του Κόλπου το 1992, και η εισβολή στο Ιράκ το 2003 προκάλεσαν τουλάχιστον διπλασιασμό των τιμών του πετρελαίου.
Οι διακυμάνσεις των τιμών του πετρελαίου κατά τη διάρκεια γεωπολιτικών κρίσεων. Πηγή: Reuters.
Αναπόφευκτα, οφείλουμε να αναρωτηθούμε τι έχει αλλάξει στο ενδιάμεσο. Αρχικά, οι αγορές— δηλαδή οι επενδυτές που τις κινούν— φαίνονται να είναι πολύ πιο ενημερωμένες και ορθολογικές. Αυτό συνδέεται με την ανάπτυξη της τεχνολογίας ως έναν βαθμό, καθώς πλέον οι επενδυτές όχι μόνο έχουν στιγμιαία πληροφόρηση για το τι συμβαίνει πού, αλλά μπορούν να έχουν πρόσβαση σε πολλές διαφορετικές απόψεις από διαφορετικά σημεία του πλανήτη, κάτι που καθιστά πολύ δύσκολο έναν μαζικό πανικό.
Παράλληλα, οι ίδιοι οι προμηθευτές έχουν γίνει πιο προσεκτικοί. Στη Μέση Ανατολή συγκεκριμένα, μπορεί τα Στενά του Ορμούζ να θεωρούνται ένα εξαιρετικά κρίσιμο choke point απ’όπου περνά σχεδόν το 20% των παγκόσμιων φορτίων πετρελαίου και LNG, όμως οι μεγάλοι παραγωγοί της περιοχής έχουν φροντίσει να ετοιμάσουν εναλλακτικές διαδρομές εφοδιασμού αν χρειαστεί. Για παράδειγμα, η Σαουδική Αραβία έχει κατασκευάσει αγωγούς πετρελαίου που φτάνουν ως το λιμάνι Yanbu στην Ερυθρά Θάλασσα, γεγονός που θα της επέτρεπε να εξάγει το αργό της από εκεί σε περίπτωση ανάγκης. Παρόμοια, τα ΗΑΕ έχουν κατασκευάσει το τερματικό Fujairah στον Κόλπο του Ομάν, πέραν των Στενών του Ορμούζ. Ακόμα και χώρες που αντιμετωπίζουν γεωγραφικούς περιορισμούς, όπως το Ιράκ και το Κουβέϊτ, έχουν προνοήσει να κατασκευάσουν μονάδες αποθήκευσης έξω από τον Περσικό Κόλπο.
Πιο σημαντικά, όμως, η διεθνής αγορά πετρελαίου έχει αλλάξει. Αφενός, τα κράτη της Μέσης Ανατολής ή αλλιώς τα βασικά μέλη του OPEC, δεν αποτελούν πλέον τον μεγαλύτερο προμηθευτή πετρελαίου. Παραγωγοί όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, ο Καναδάς, η Βραζιλία, και η Νορβηγία έχουν μειώσει το μερίδιο της αγοράς που έλεγχε το καρτέλ. Ακόμα και όταν ο OPEC συνεργάζεται με άλλους κρίσιμους παραγωγούς όπως η Ρωσία και η Βραζιλία μέσω του OPEC+, και πάλι δυσκολεύονται να επηρεάσουν δραματικά τις τιμές. Αυτό αποδείχτηκε περίτρανα το 2024, όταν ο OPEC+ περιόρισε την ημερήσια παραγωγή ώστε να πιέσει τις τιμές προς τα πάνω. Εντέλει, το σχέδιο αυτό απέτυχε καθώς οι ΗΠΑ προσάρμοσαν τη δική τους παραγωγή ώστε να μην δημιουργηθούν σοβαρά κενά.
Αφετέρου, ευρύτερα είναι πλέον αποδεκτό πως η ηγεμονία του πετρελαίου βρίσκεται σε καθοδική τροχιά. Η ανάπτυξη εναλλακτικών καυσίμων, όπως το φυσικό αέριο, ή ακόμα και εναλλακτικών μορφών ενέργειας, όπως η πυρηνική και οι ΑΠΕ, σημαίνουν πως η πλειονότητα των σοβαρών αναλύσεων προβλέπει πως η κορύφωση στη ζήτηση πετρελαίου είναι πολύ κοντά ή έχει ήδη περάσει. Επιπροσθέτως, οι συνεχείς ενεργειακές κρίσεις εξαιτίας των γεωπολιτικών εξελίξεων έχουν πείσει πολλές κυβερνήσεις πως η εισαγωγή υδρογονανθράκων αποτελεί μία καθόλα επικίνδυνη επένδυση. Εξού και οι πιο υπεύθυνες ηγεσίες των κρατών της Μέσης Ανατολής προσπαθούν να διαφοροποιήσουν το οικονομικό μοντέλο τους ώστε να επιβιώσουν την ενεργειακή μετάβαση που σίγουρα θα ολοκληρωθεί εντός των επόμενων δεκαετιών. Όπως εξηγούν αρκετοί αναλυτές, η εποχή του αργού έχει περάσει και ο κλάδος του πετρελαίου μπορεί να αναπτυχθεί πλέον μόνο μέσω των πετρελαιοειδών, και ειδικά των πλαστικών.