Η Ευρώπη αψήφησε τις προσδοκίες σπάζοντας την εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο και το κρατικό μονοπώλιο φυσικού αερίουτης Gazprom - το ατού του Πούτιν όταν ξεκίνησε την μεγάλης κλίμακας εισβολή του στην Ουκρανία - έχει γίνει ένα από τα μεγαλύτερα εταιρικά θύματα του πολέμου.
«Η Gazprom κατανοεί ότι δεν θα έχει ποτέ ξανά τόσο μεγάλο και χοντρό κομμάτι της πίτας όσο η Ευρώπη και απλά πρέπει να το αποδεχθεί αυτό», δήλωσε ο Marcel Salikhov, επικεφαλής του Ινστιτούτου Ενέργειας και Οικονομικών, μιας ρωσικής δεξαμενής σκέψης. «Ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός τώρα είναι να αναζητήσουμε σχετικά μικρότερες πηγές εσόδων και σταδιακά να τις αναπτύξουμε, συγκεντρώνοντας ψίχουλα».
Σε πρόσφατη συνέντευξή του στο κρατικό τηλεοπτικό κανάλι Rossiya 1, ο Πούτιν παραδέχθηκε ότι η Ρωσία είχε μέχρι τώρα επωφεληθεί περισσότερο, σε σύγκριση με άλλους τομείς, από την εξαγωγή ενέργειας, αλλά αρνήθηκε ότι η απώλεια των εξαγωγών στην Ευρώπη προκαλεί προβλήματα. «Ίσως ήταν πιο διασκεδαστικό [προηγουμένως], αλλά από την άλλη πλευρά, όσο λιγότερο εξαρτόμαστε από την ενέργεια, τόσο το καλύτερο, επειδή το μη ενεργειακό μέρος της οικονομίας μας αναπτύσσεται», είπε.
Ενώ η Μόσχα αποφάσισε στις αρχές του πολέμου να μειώσει τις προμήθειες φυσικού αερίου στην Ευρώπη, μια κίνηση που αρχικά αύξησε τις τιμές αρκετά για να αντισταθμίσει την πτώση των εξαγωγών, το αποτέλεσμα ήταν βραχύβιο.
Τα κέρδη προ φόρων σημείωσαν ρεκόρ 4,5 τρις ρούβλια (49, 7 δις δολ.) τους πρώτους έξι μήνες του 2022, αλλά ακολούθως υποχώρησαν 40% σε 2,7 τρις ρούβλια ένα χρόνο αργότερα, ενώ τα καθαρά κέρδη υποχώρησαν από σχεδόν 1 τρις ρούβλια σε 255 δις ρούβλια.
Οι ερευνητές της κρατικά ελεγχόμενης Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών έχουν προβλέψει ακόμη ότι τα αποτελέσματα της Gazprom για ολόκληρο το έτος 2023 θα δείξουν ότι έχει πάψει να είναι κερδοφόρα και ότι οι καθαρές απώλειες θα μπορούσαν να φτάσουν ακόμα τα Rbs1tn μέχρι το 2025.
Η ΕΕ έχει αποδειχθεί πιο έμπειρη στην προμήθεια εναλλακτικού φυσικού αερίου από ό, τι πολλοί θεωρούσαν δυνατό - το μερίδιο της Ρωσίας στις εισαγωγές φυσικού αερίου του μπλοκ μειώθηκε από περισσότερο από 40% το 2021 σε 8% πέρυσι, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕ - ενώ οι τιμές έχουν καταρρεύσει από τις κορυφές τους τις πρώτες ημέρες του πολέμου. Στόχος της ΕΕ είναι να εξαλείψει όλες τις εισαγωγές ρωσικών ορυκτών καυσίμων έως το 2027.
Την περασμένη Κυριακή(17/2), ο Πούτιν δήλωσε ότι η Ρωσία τα είχε καταφέρει αφότου η Ευρώπη σταμάτησε να αγοράζει το φυσικό της αέριο, «διερευνώντας εναλλακτικές διαδρομές και εστιάζοντας στις δικές της προσπάθειες αεριοποίησης». Αλλά στην πραγματικότητα αυτά δεν αντικαθιστούν τις εξαγωγικές δραστηριότητες προς την ΕΕ.
Με την κύρια εξαγωγική της δραστηριότητα να καταρρέει, η Gazprom προσπάθησε να βρει νέους αγοραστές, αλλά οι συμφωνίες της στην κεντρική Ασία και οι μικρές αυξήσεις της προσφοράς προς την Κίνα και την Τουρκίααντιστάθμισαν μόνο το 5% έως 10% της χαμένης ευρωπαϊκής αγοράς, σύμφωνα με τον Salikhov.
Η επίτευξη οποιασδήποτε ουσιαστικής αλλαγής σε αυτό το σενάριο θα απαιτήσει τεράστιες επενδύσεις σε αγωγούς και άλλες υποδομές για την εξυπηρέτηση νέων αγορών, καθώς και τη συμμετοχή ξένων εταίρων που όμως βιάζονται λιγότερο να δεσμευτούν.
Όταν ξεκίνησε η εισβολή στην Ουκρανία, η Gazprom φαινόταν να βρίσκεται σε πολύ καλύτερη θέση από άλλους Ρώσους εξαγωγείς ενέργειας, δεδομένου ότι το φυσικό αέριο της χώρας, σε αντίθεση με το πετρέλαιο της, δεν υπόκειται στις δυτικές κυρώσεις.
Αλλά οι προοπτικές της άλλαξαν τον Σεπτέμβριο του 2022, όταν υποθαλάσσιες εκρήξεις κατέστρεψαν τους αγωγούς φυσικού αερίου Nord Stream που μετέφεραν το 40% των εξαγωγών φυσικού αερίου της Ρωσίας προς την Ευρώπη, μειώνοντας δραστικά την ικανότητα της Μόσχας να χρησιμοποιήσει το καύσιμο ως μοχλό. Η Μόσχα και η Δύση αλληλοκατηγορούνται για το εν λόγω σαμποτάζ.
Η ρωσική αγορά, η οποία ανέκαθεν αντιπροσώπευε πολύ μεγαλύτερο μερίδιο της παραγωγής της εταιρείας σε σχέση με την Ευρώπη, τη βοήθησε να παραμείνει στη ζωή, αλλά με το φυσικό αέριο να πωλείται σε πολύ χαμηλότερη τιμή στην εγχώρια αγορά, οι τοπικές πωλήσεις δεν μπορούν να αντισταθμίσουν την κατάρρευση της αγοράς της ΕΕ. Η Gazprom πρέπει να πωλεί φυσικό αέριο στην εγχώρια αγορά σε ρυθμιζόμενες τιμές, ενώ ανταγωνιστές όπως η Rosneft και η ιδιωτική Novatek μπορούν να προσφέρουν εκπτώσεις για να προσελκύσουν αγοραστές χύδην.
«Μετά την έναρξη του πολέμου, η Gazprom ενέτεινε τις προσπάθειές της για να εξασφαλίσει θεμιτό ανταγωνισμό στη ρωσική αγορά με την άρση των εγχώριων περιορισμών τιμών», δήλωσε η Ιρίνα Μιρόνοβα, λέκτορας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης, η οποία προηγουμένως εργάστηκε ως αναλύτρια στην Gazprom.
Οι επικριτές έχουν προτείνει εδώ και καιρό ότι ο Πούτιν έχει χρησιμοποιήσει την ομάδα για να διοχετεύσει κέρδη στους ακολούθους του - αν και το θέμα παραμένει ταμπού στη Ρωσία.Ο επενδυτικός βραχίονας της κρατικής Sberbank το 2018 απέλυσε δύο ανώτερους αναλυτές μετά τη δημοσίευση έκθεσης που ανέφερε ότι η Gazprom επέλεξε σκόπιμα μη κερδοφόρα έργα για να εξασφαλίσει προσοδοφόρα συμβόλαια για εταιρείες που ανήκουν στους στενούς φίλους του προέδρου, Gennady Timchenko και Arkady Rotenberg.
«Το μοντέλο της Gazprom, το οποίο συνίστατο στην επίτευξη υπερβολικών κερδών στην Ευρώπη και στη συνέχεια στη διανομή τους μεταξύ εργολάβων που ευρίσκοντο στο στενό περιβάλλον του Πούτινδεν υπάρχει πλέον», δήλωσε ο Βλαντιμίρ Μίλοφ, πρώην αναπληρωτής υπουργός Ενέργειας, ο οποίος ήταν ο αρχιτέκτονας των μεταρρυθμίσεων της Gazprom στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και ο οποίος αργότερα έγινε συνεργάτης του Αλεξέι Ναβάλνι, ο οποίος πέθανε σε σωφρονιστική αποικία της Αρκτικής την περασμένη Παρασκευή(15/2), σύμφωνα με τις ρωσικές αρχές.
Ο κύριος αποδέκτης των κερδών της Gazprom είναι τώρα το ρωσικό κράτος, το οποίο λίγο μετά την εισβολή επέβαλε πρόσθετη μηνιαία εισφορά ύψους 50 δις ρούβλια στην εταιρεία μέχρι το 2025.
Ενώ οι εξαγωγές φυσικού αερίου στην Κίνα έχουν αυξηθεί, οι όγκοι παραμένουν σχετικά μικροί - η Ρωσία έστειλε περίπου 22 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm) φυσικού αερίου στη χώρα μέσω αγωγού πέρυσι, ένα κλάσμα του μέσου ετήσιου όρου των 230 bcm που εξήγαγε στην Ευρώπη τη δεκαετία πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Η εταιρεία θα μπορούσε να βελτιώσει τις προοπτικές της εάν καταλήξει σε συμφωνία για την κατασκευή του μήκους 3.550 χιλιομέτρων "Power of Siberia 2", ο οποίος θα συνδέει τα κοιτάσματα φυσικού αερίου που κάποτε προμήθευαν την Ευρώπη με την Κίνα και έναν δεύτερο αγωγό προς την Ασιατική χώρα. Ωστόσο, το Πεκίνο και η Μόσχα δεν έχουν ακόμη συμφωνήσει για τον αγωγό PS2, ο οποίοςθα διέλθει μέσω της Μογγολίας.
"Οι δύο πλευρές χρειάζονται ακόμα περισσότερο χρόνο για να κάνουν πιο λεπτομερή έρευνα σχετικά με τις οικονομικές μελέτες", δήλωσε ο πρωθυπουργός της Μογγολίας Luvsannamsrain Oyun-Erdene στους FT τον Ιανουάριο.
Ακόμη και σύμφωνα με το πιο αισιόδοξο σενάριο, το PS2 θα χρειαζόταν χρόνια για να κατασκευαστεί και δεν θα αναπλήρωνε τις χαμένες ευρωπαϊκές πωλήσεις, συμφωνούν ανεξάρτητοι αναλυτές και ερευνητές που χρηματοδοτούνται από το κράτος.Η κατασκευή του συγκεκριμένου αγωγού θα είναι επίσης διαφορετική από άλλα έργα της Gazprom, καθώς πιθανότατα θα χρηματοδοτηθεί από τον κρατικό προϋπολογισμό - ο οποίος ιστορικά απολάμβανε γενναιόδωρες συνεισφορές από την εταιρεία φυσικού αερίου - και όχι από τα πλεονάζοντα κέρδη της Gazprom.
Εν τω μεταξύ, ενώ οι ρωσικές εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου αυξάνονται σταδιακά, παραμένουν ένα κλάσμα των προπολεμικών παραδόσεων μέσω αγωγών. Η Novatek αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών LNG της Ρωσίας, με την Gazprom να μην διαθέτει ακόμα την εξειδικευμένη υποδομή για τη μετατροπή και τη μεταφορά σε υγρή μορφή του καυσίμου, έχοντας στοιχηματίσει σε αγωγούς και όχι σε τεχνολογίες υγροποίησης στην αυγή της εποχής Πούτιν.
Η πετρελαϊκή επιχείρηση της Gazprom, GazpromNeft, έχει γίνει η κύρια σανίδα σωτηρίας της εταιρείας, συνεισφέροντας το 36% των εσόδων και το 92% των καθαρών εσόδων το πρώτο εξάμηνο του 2023. Η χρηματιστηριακή αξία της θυγατρικής της Gazpromξεπέρασε ακόμη και εκείνη της μητρικής εταιρείας πέρυσι.
«Το πετρέλαιο δεν είναι μια δευτερεύουσα επιχείρηση για την Gazprom, δεν είναι μόνο το κερασάκι στην τούρτα - είναι ολόκληρο το υπόβαθρο της», δήλωσε ο Sergey Vakulenko, πρώην επικεφαλής στρατηγικής στην GazpromNeft, ο οποίος είναι τώρα μελετητής στο Carnegie Russia Eurasia Center.
Σημείωσε επίσης ότι τα γενναιόδωρα μερίσματα της Gazprom προς τους μετόχους, συμπεριλαμβανομένου του κράτους, ήταν συχνά πολύ κοντά στο άθροισμα των μερισμάτων που έλαβε από την GazpromNeft. Ωστόσο, περιέγραψε τη θέση του ομίλου ως «όχι μεγάλη, όχι τρομερή», επιμένοντας ότι «η εταιρεία δεν βρίσκεται ακόμη στα πρόθυρα της κατάρρευσης».
Ο RonSmith, αναλυτής πετρελαίου και φυσικού αερίου στην BCS Global Markets με έδρα τη Μόσχα, δήλωσε επίσης ότι η οικονομική θέση της Gazprom δεν είχε φθάσει ακόμα σε «καταστροφικό επίπεδο».
Αλλά η εταιρεία αντιμετωπίζει τον κίνδυνο ότι οι τύχες της και οι προοπτικές της δεν θα είναι ποτέ ξανά οι ίδιες.«Η Gazprom δεν θα είναι ποτέ ξανά η τεράστια αγελάδα παραγωγής μετρητών για όσους βρίσκονται στην εξουσία», δήλωσε ο Milov, πρώην αναπληρωτής υπουργός Ενέργειας. «Αντί να έχει υπερβολικά κέρδη, υπάρχει κίνδυνος η εταιρεία να γίνει σύντομα αποδέκτης κρατικών επιδοτήσεων».