Φέτος εγκρίθηκε από το Υπουργείο Εργασίας η εισαγωγή 168.000 εργαζομένων από τρίτες χώρες, ενώ τα αιτήματα ήταν υπερδιπλάσια στις 400.000 που προέρχονται κυρίως από το πρωτογενή τομέα και ακολουθούν ο τουρισμός, οι κατασκευές, η βιομηχανία, οι υπηρεσίες και οι τεχνολογίες.
Συγκεκριμένα ο κλάδος της πληροφορικής καλύπτει μόνο το 50% των νέων αναγκών του για εξειδικευμένα στελέχη. Από τα 36 σχετικά τμήματα πληροφορικής των ελληνικών ΑΕΙ αποφοιτούν κάθε χρόνο περίπου 4500 πτυχιούχοι ενώ η αγορά μπορεί και πρέπει να απορροφήσει τους διπλάσιους. Η έλλειψη εντοπίζεται σε προγραμματιστές, υπεύθυνοι έργων πληροφορικής, ειδικοί της κυβερνοασφάλειας και αναλυτές μεγάλων δεδομένων. Ήδη στα μεγάλα έργα πληροφορικής του δημοσίου, ενώ οι διαγωνισμοί προχωρούν κανονικά διαφαίνεται ένα σοβαρό πρόβλημά στην ομαλή εκτέλεση τους λόγω της έλλειψης ειδικών. Επίσης αυτό το φαινόμενο άρχισε να δημιουργεί πρόβλημα στη προσέλκυση σημαντικών επενδύσεων από μεγάλες τεχνολογικές και δυναμικές start-ups στην ανάπτυξη κέντρων έρευνας και ανάπτυξης στην Ελλάδα.
Η εύρεση του κατάλληλου ανθρώπινου δυναμικού είναι ίσως η μεγαλύτερη πρόσκληση που αντιμετωπίζουν αυτή τη στιγμή οι ελληνικές επιχειρήσεις. Η έλλειψη προσωπικού επηρεάζει αρνητικά τη ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών/προϊόντων και άρα την ικανοποίηση των πελατών, τις πωλήσεις λόγω της χαμηλής παραγωγικής δυναμικότητας και βέβαια τα μελλοντικά πλάνα των επιχειρήσεων για ανάπτυξη και εξωστρέφεια. Η πλειοψηφία των επιχειρηματικών κλάδων δεν μπορούν να αποδώσουν τα αναμενόμενα λόγω των προβλημάτων που έχουν στην εύρεση του αναγκαίου ανθρώπινου δυναμικού. Το πρόβλημα είναι σύνθετο γιατί αφορά μεγάλο εύρος δεξιοτήτων, από ανειδίκευτους εργαζόμενους γης μέχρι εξειδικευμένους μηχανικούς λογισμικού.
Το παράδοξο της υψηλής ανεργίας παράλληλα με την έλλειψη εργαζομένων εξηγείται από ειδικούς λόγω των χαμηλών αμοιβών, των συνθηκών εργασίας, της απουσίας σύνδεσης εκπαίδευσης και αγοράς εργασίας, των προβλημάτων στην τεχνολογική εκπαίδευση και της έλλειψης της συνεχιζόμενης κατάρτισης των εργαζομένων. Ήδη δρομολογούνται κυβερνητικές πρωτοβουλίες αντιμετώπισης των παραπάνω. Αυτό όμως που παραμένει το κύριο μεσοπρόθεσμο πρόβλημα, είναι το δημογραφικό που σχετίζεται με τη μείωση και γήρανση του πληθυσμού.
Αντιμετώπιση της δημογραφικού προβλήματος
Το δημογραφικό συνιστά υπαρξιακό στοίχημα για το μέλλον της χώρας. Κοινή πεποίθηση των ειδικών είναι ότι ο σημαντικότερος πόρος που διαθέτει η χώρα μας είναι το ποιοτικό ανθρώπινο δυναμικό, ιδιαίτερα με υψηλά ακαδημαϊκά προσόντα. Συνεπώς όταν αυτός ο πόρος μειώνεται, αυτό επιδρά αρνητικά στο αναπτυξιακό μέλλον της χώρας μας. Βέβαια με την ευρύτερη έννοια το δημογραφικό πρόβλημα πέρα από το αναπτυξιακό κενό επιδρά αρνητικά στην υπόσταση του έθνους, στην ασφάλεια της χώρας, στην ασφαλιστική μεταρρύθμιση κλπ.
Άρα θα πρέπει να εξετάσουμε και υλοποιήσουμε άμεσα δράσεις για το πως ως κοινωνία και συντεταγμένο κράτος θα διασφαλίσουμε την οικογενειακή ευρωστία με μέτρα υποστήριξης των νέων οικογενειών και πως να προσελκύουμε οικονομικούς μετανάστες που να τους εντάσσουμε ομαλά και δημιουργικά στον υπάρχον κοινωνικό και εργασιακό οικοσύστημα. Ειδικότερα θα πρέπει να αξιοποιηθεί το ανθρώπινο δυναμικό που διαμένει σε δομές φιλοξενίας προσφύγων με στοχευμένα προγράμματα κατάρτισης και απασχόλησης. Ενώ είναι αναγκαία η πιο οργανωμένη διαχείριση των μετακλητών εργατών από τρίτες χώρες, με παράταση του χρόνου διαμονής τους και παράλληλη διαμόρφωση κατάλληλων υποδομών φιλοξενίας και διαβίωσης.
Κάθε χρόνο μειώνεται ο αριθμός αποφοίτων του γενικού λυκείου παράλληλα με τη μείωση της ποιότητας όσον αφορά τις αναγκαίες γνώσεις τους. Άρα όσο θα μειώνεται ο αριθμός των αποφοίτων θα μειώνεται αναγκαστικά και η ποιότητα των εισαχθέντων στα ΑΕΙ. Για αυτό βλέπουμε το φαινόμενο να εισέρχονται στα πανεπιστημιακά τμήματα μαθητές με μέσο όρο βαθμό στις εισαγωγικές κάτω από τη βάση, ενώ παράλληλα σε κάποιες σχολές το ποσοστό αποφοίτησης είναι μικρότερο του 50% με κύριο λόγο της δυσκολία των φοιτητών να ακολουθήσουν το απαιτητικό για αυτούς πρόγραμμα σπουδών. Άρα η αρνητική επίδραση δεν είναι μόνο στους αριθμούς αλλά και στη ποιότητα των αποφοίτων.
Παράλληλα το δημογραφικό πρόβλημα δημιουργεί την ανάγκη να καλυτερέψουμε την αποτελεσματικότητα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Για παράδειγμα στα ελληνικά ΑΕΙ ετησίως εισέρχονται περίπου 70000 φοιτητές, αποφοιτούν περίπου 50000, από αυτούς οι 30000 αφορούν ειδικότητες που υποστηρίζουν το αναπτυξιακό μοντέλο της χώρας, και από αυτούς μόνο 10000 έχουν τις αναγκαίες δεξιότητες για να εισέλθουν άμεσα στην αγορά εργασίας. Άρα θα πρέπει να δώσουμε έμφαση στην αντιμετώπιση των ποιοτικών αυτών διαφορών ως άμεση αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος.
Επίσης χρειάζεται περαιτέρω αναβάθμιση η τεχνολογική επαγγελματική εκπαίδευση για προσέλκυση σπουδαστών και κατάρτιση τους σε τεχνικές ειδικότητες που τόσο μεγάλη ανάγκη έχουν οι ελληνικές επιχειρήσεις της μεταποίησης, του τουρισμού, των μεταφορών κλπ. Δυστυχώς η τυπική ελληνική οικογένεια θεωρεί την τεχνολογική εκπαίδευση ως μια τελευταία λύση επαγγελματικής αποκατάστασης. Αυτό εξηγεί και τα πολύ χαμηλά ποσοστά των νέων που ακολουθούν αυτά τα προγράμματα.
Κεντρική κυβερνητική στρατηγική θα πρέπει να είναι επίσης η ενίσχυση του επιστημονικού/ερευνητικού δυναμικού της χώρας, αξιοποιώντας τη διασπορά και δίνοντας έμφαση στη συμπερίληψη και διαφορετικότητα. Στις δράσεις μπορεί να περιλαμβάνονται: η ενθάρρυνση του επαναπατρισμού με ενισχυμένα κίνητρα και ανάσχεση εκροών επιστημονικού ανθρώπινου δυναμικού, συνεχείς δράσεις προσέλκυσης και αξιοποίησης των κοινοτήτων Ελλήνων του εξωτερικού, οργανωμένη προσέλκυση νέων επιστημόνων μέσω one-stop-shop υπηρεσιών ειδικά από τρίτες αναπτυσσόμενες χώρες και ψηφιακών νομάδων, στόχευση στη συμπερίληψη και διαφορετικότητα στις νεοφυείς επιχειρήσεις, διερεύνηση και περαιτέρω αξιοποίηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης στους κλάδους της τεχνολογίας και καινοτομίας.
Προς αυτή τη κατεύθυνση μπορούμε να θέσουμε ως στόχο τη προσέλκυση τουλάχιστον 10000 ξένων φοιτητών ετησίως από αναπτυσσόμενες χώρες σε STEM ειδικότητες στα νέα αγγλόφωνα προγράμματα των δημοσίων πανεπιστημίων αλλά και στο υπό διαμόρφωση οικοσύστημα της ιδιωτικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Σημαντικά ποσοστά αυτών των φοιτητών θα είναι σε λίγα χρόνια νέοι εργαζόμενοι υψηλών προσόντων σε τοπικές εταιρίες.
Για την υπό διαμόρφωση ψηφιακή οικονομία, ενώ στα πανεπιστημιακά τμήματα πληροφορικής εισάγονται ετησίως περίπου 8000 φοιτητές αποφοιτούν μόλις το 55-60%. Άρα θα πρέπει να λύσουμε το πρόβλημα των χαμηλών ποσοστών αποφοίτησης, ενώ παράλληλα να δώσουμε την ευκαιρία σε αρκετές δεκάδες χιλιάδες ανέργους αποφοίτους STEM ειδικοτήτων να μετεκπαιδευτούν σε ειδικότητες με προχωρημένες ψηφιακές δεξιότητες. Αν καταφέρουμε να εισέρχονται ετησίως στην αγορά εργασίας τουλάχιστον 10000 επιστήμονες με προχωρημένες ψηφιακές δεξιότητες, τότε η χώρα μας μπορεί να γίνει ένα περιφερειακό κέντρο τεχνολογικής αριστείας με μεγάλες ξένες επενδύσεις ενστάσεως ποιοτικής εργασίας και σοβαρές εξαγωγές τεχνολογικών υπηρεσιών και προϊόντων.
Το ζητούμενο είναι το πως μια πραγματική κρίση τη βλέπουμε κατάματα, την αντιμετωπίζουμε με σταθερότητα και τη μετατρέπουμε σε αναπτυξιακή ευκαιρία.
(*) Ο Γεώργιος Ι. Δουκίδης είναι Καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
(από kreport.gr)