Οι προηγηθείσες αποτυχίες ή ανεπαρκείς επιτυχίες εξηγούν και τις μακροοικονομικές αδυναμίες.
Η τρέχουσα κρίση, πάντως, δεν είναι απλώς «business as usual». Εκτός από τη συνήθη συνδικαλιστική προστασία των «κεκτημένων», εκφράζει κάτι νέο και βαθύτερο. Συνέπεια πολιτισμικών μετασχηματισμών οι οποίοι εκτυλίχθηκαν «ανεπαισθήτως» στη Γαλλία και σε άλλες χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου, αφορά το εργασιακό πλαίσιο και τις βιοτικές αναμονές.
Για τον Γάλλο εργαζόμενο, διετής παράταση του ορίου συνταξιοδότησης, από τα 62 στα 64 έτη, σημαίνει ότι απομακρύνεται χρονικά η απαλλαγή από έναν τρόπο ζωής, ο οποίος βιώνεται πλέον ως καταναγκασμός. H COVID-19 και η συνεπαγόμενη τηλεργασία οδήγησαν στη συνειδητοποίηση ότι το επαγγελματικό περιβάλλον, από πλαίσιο κοινωνικής ένταξης και προσωπικής ολοκλήρωσης, έχει μετατραπεί σε χώρο υποβάθμισης και καταναγκασμού. Η μετονομασία των υπηρεσιών, από «Διευθύνσεις Προσωπικού», δηλαδή προσώπων, σε «Human Resources» είναι ενδεικτική της απαξίωσης του παράγοντα της εργασίας στο σύγχρονο μαζικό εργασιακό περιβάλλον.
Η παροδική απομάκρυνση από την καθημερινότητα του εργασιακού χώρου κατά την υγειονομική κρίση, αντίθετα με τις προβλέψεις ότι θα έβλαπτε την ψυχολογία των εργαζομένων, θεωρήθηκε απελευθέρωση. Στις Ηνωμένες Πολιτείες η λήξη των περιορισμών έφερε τη «Μεγάλη παραίτηση». Περισσότεροι από 4 εκατομμύρια Αμερικανοί εγκατέλειψαν την εργασία τους, περιορίζοντας τα εισοδήματά τους, για να διαφύγουν από δυσάρεστες εργασιακές συνθήκες. Στη Γαλλία, η ταχεία συνταξιοδότηση είναι μια ήπια «Μεγάλη παραίτηση».
Η συνταξιοδότηση δεν αντιμετωπίζεται μόνον ως λύτρωση από μια καταπιεστική κατάσταση, ως έξοδος από μια δυσβάστακτη εργασιακή ατμόσφαιρα. Η περίοδος ανάμεσα στη λήξη της εργασίας και τον θάνατο θεωρείται είσοδος σε έναν κόσμο «insouciant, hédoniste, individualiste et festif1». Αποκλεισμένος, περισσότερο ή λιγότερο, από αυτόν τον επίγειο παράδεισο στην επαγγελματική ζωή του, ο συνταξιούχος μπορεί, επιτέλους, να τον βιώσει. Κατά τη γαλλική νοοτροπία, το κράτος, παντοδύναμο και με ανεξάντλητους πόρους, έχει υποχρέωση να του παράσχει αυτή τη δυνατότητα το συντομότερο. Κάθε χρόνος αφαιρούμενος από την περίοδο της σύνταξης αντιστοιχεί σε απομείωση του κεφαλαίου ευτυχίας – πολλώ δε μάλλον, που με την υποχώρηση της πίστης στη μέλλουσα ζωή, μόνον η σύνταξη ολοκληρώνει αποδοτικά τη διαδρομή του ατόμου. Είναι το happy end μετά τις στερήσεις, τις απογοητεύσεις και τους κόπους μιας ζωής.
Οι οικονομολόγοι σύμβουλοι του προέδρου Μακρόν επιχειρηματολογούν με αδιάσειστα ποσοτικά στοιχεία· αγνοούν, όμως, την ανθρωπολογική διάσταση της μεταρρύθμισης. Στο σημερινό πνευματικό πλαίσιο η μετάθεση του συνταξιοδοτικού ορίου θίγει τις ευαισθησίες ή και τις ψευδαισθήσεις ενός πληθυσμού ο οποίος έχει υποστεί βαθύτατες πολιτισμικές αλλαγές σε ένα απαξιωτικό εργασιακό πλαίσιο. Δήμαρχοι και βουλευτές εναντιώνονται. Η κυβέρνηση δεν κατόρθωσε να εξασφαλίσει πλειοψηφία στη Βουλή, ούτε καν από κόμματα ιδεολογικά συγγενή. Την αποτυχία αυτή χρεώνονται προσωπικά ο πρόεδρος και η πρωθυπουργός.
Η μεταρρύθμιση ενδέχεται να επιβληθεί, καθώς το γαλλικό Σύνταγμα εξασφαλίζει τη δυνατότητα να παρακαμφθεί η Βουλή. Ομως, η σύγκρουση ανάμεσα, αφενός, στον ορθολογισμό του πολιτικού συστήματος και, αφετέρου, στα τραύματα και τις αναμονές του κόσμου της εργασίας κλονίζει ξανά τα θεμέλια της République.
Η αντίδραση συνεχίζεται. Μετά τα καταστροφικά «κίτρινα γιλέκα», έρχεται μια ακόμη κοινωνική ένταση, απόρροια από τις πρόσφατες δύσληπτες εξελίξεις. Η εποχή μας άμβλυνε την κοινωνική υπευθυνότητα, καλλιέργησε τον ατομικισμό και απαξίωσε το δημιουργικό και παραγωγικό έργο. Τελειώνει μέσα από διεθνείς κρίσεις, οικονομικές, περιβαλλοντικές, ενεργειακές και γεωπολιτικές. Επίσης, εγείρει οξείες αντιδράσεις στο εσωτερικό των χωρών. Η Γαλλία οδεύει προς την επόμενη προεδρική εκλογή με εξαιρετικά δυσμενείς οιωνούς.
1 «ανέμελος, ηδονιστικός, ατομικιστικός και εορταστικός», Ιμπέρ Βεντρίν, συνέντευξη στη Figaro, 22-3-2020.
*Ο κ. Γιώργος Πρεβελάκης είναι ομότιμος καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη (Paris 1), μόνιμος αντιπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ")