«Επτά Αδελφές», ονομασία που εκείνος είχε δώσει στους μεγάλους πετρελαϊκούς κολοσσούς της Δύσης. Στα χνάρια των ανοιγμάτων του προς τον Τρίτο Κόσμο προσπαθεί να βαδίσει σήμερα η κυβέρνηση Μελόνι, ψάχνοντας για επενδυτικές ενεργειακές ευκαιρίες στην Αφρική ώστε να αντιμετωπίσει τις ελλείψεις από τις κυρώσεις εις βάρος της Μόσχας.
«Σχέδιο Ματτέι» προανήγγειλε η νέα πρωθυπουργός της Ιταλίας στην ομιλία της επί τη αναλήψει των καθηκόντων της πριν τρεις μήνες, υπογραμμίζοντας ότι «μετά από χρόνια οπισθοχώρησης, θέλουμε να ανακτήσουμε τον στρατηγικό μας ρόλο στη Μεσόγειο». Η Eni πιστεύει ότι με τη βαθιά γνώση που διαθέτει στον ενεργειακό χάρτη της Αφρικής αλλά και τους μακροχρόνιους εμπορικούς δεσμούς της με τις χώρες της Μέσης Ανατολής θα καταφέρει να ανταποκριθεί στις νέες, τεράστιες ενεργειακές προκλήσεις. Και όλη αυτή η παρακαταθήκη ανάγεται στον Ενρίκο Ματτέι, τον άνθρωπο που είχε επιφορτιστεί με την διάλυση της Agip (που βαρυνόταν με την «κληρονομιά» του μουσολινικού φασισμού), αλλά κατάφερε όχι μόνο να την αναδιοργανώσει και να την αναβαπτίσει σε Eni μα και να την κάνει μία πετρελαϊκή που θα ανέτρεπε τις καθιερωμένες από τις «Επτά Αδελφές» συμβάσεις 50-50, όσον αφορά τον επιμερισμό των κερδών.
Έτσι, προσφέροντας στις κρατικές εταιρείες πετρελαίου του Ιράν και της Λιβύης ποσοστά της τάξης του 75%, έγινε κάρφος στο μάτι των «Επτά Αδελφών». Στο γενικότερο μεταπολεμικό κλίμα της αποαποικιοποίησης, ο Ματτέι στήριξε και τις κρατικές εταιρείες πετρελαίου χωρών σε Αφρική και Μέση Ανατολή που προσπαθούσαν να χειραφετηθούν από τη Δύση και να εκμεταλλευτούν αξιοπρεπώς τον εθνικό τους πλούτο αλλά και πέτυχε να επεκτείνει την μικρή αλλά δραστήρια ιταλική επιρροή πέραν των συνόρων. Και μπορεί αυτή η δράση να θυμίζει τον μικρομεγαλισμό της Ιταλίας, ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα και τον Α’ Παγκόσμιο, που κορυφώθηκε με τον τυχοδιωκτισμό του Μουσολίνι, αλλά, χάρη στον πρώτο πρόεδρο της Eni, η πιο μικρή από τις επτά μεγάλες οικονομίες του πλανήτη (G7), ήρθε σε κόντρα με τις επτά μεγάλες πετρελαϊκές του αγγλοσαξωνικού, κυρίως, κόσμου, στηρίζοντας τριτοκοσμικά κράτη στα πρώτα τους βήματα στην ανεξαρτησία. Και αποκορύφωμα της πολιτικής αυτής του Ματτέι ήταν η συμφωνία του 1959 με τον ηγέτη της ΕΣΣΔ Νικήτα Χρουστσώφ, με την οποία εξασφάλισε φτηνό ρωσικό πετρέλαιο για την Ιταλία!
Ήταν αυτή η κίνηση που στοίχισε τη ζωή στον Ενρίκε Ματτέι, στο ανεξιχνίαστο αεροπορικό δυστύχημα της 27ης Οκτωβρίου 1962; Ή μήπως ήταν η χρηματική υποστήριξη προς το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο της Αλγερίας κατά της γαλλικής αποικιοκρατίας; Σε έρευνες που διεξήχθησαν από το 1994 ως το 1997 διαπιστώθηκε ότι η συντριβή του προσωπικού του τζετ οφειλόταν σε έκρηξη βόμβας, την οποία μάλλον δε θα μάθουμε ποτέ ποιος τοποθέτησε… (άκρως διαφωτιστικές πληροφορίες και ανάλυση για τη δράση του Ματτέι μπορεί να βρει κανείς στο βιβλίο του κ. Κ. Σταμπολή, «Πετρέλαιο – Η Μοιραία Εξάρτηση», τ. Α΄, σελ. 202-208, εκδ. Αίολος, 2019)
Και αν η πιο ρηξικέλευθη κίνηση του Ματτέι ήταν το ενεργειακό άνοιγμα προς τη Σοβιετική Ένωση, το σχέδιο της σημερινής ιταλικής κυβέρνησης που φέρει το όνομά του στόχο έχει να στηρίξει την οικονομία της χώρας μετά την αναγκαστική της ενεργειακή απεξάρτηση από τη Ρωσία. Πάντως, ο σημερινός CEO της Eni, Claudio Descalzi, με ρητορική που απηχεί τα τριτοκοσμικά ανοίγματα της εποχής Ματτέι, δήλωσε πρόσφατα στους Financial Times ότι η στενότερη συνεργασία της εταιρείας με χώρες της Αφρικής στην ενέργεια προσφέρει προοπτικές για ένα νέο «άξονα Βορρά-Νότου» που θα συνδέει τα άφθονα αποθέματα ορυκτών καυσίμων αλλά και το τεράστιο δυναμικό ΑΠΕ της «Μαύρης Ηπείρου» με τις αγορές της Ευρώπης. Άλλωστε, η Eni ήδη από το 1954, το επόμενο έτος της ίδρυσής της, υπό τον Ματτέι, ξεκίνησε να δραστηριοποιείται στην αφρικανική ήπειρο.
Η ιταλική ενεργειακή στροφή προς την Αφρική την επαύριον των κυρώσεων της ΕΕ κατά της Ρωσίας ξεκίνησε ήδη από την κυβέρνηση Ντράγκι, με τις διαπραγματεύσεις για προμήθεια φυσικού αερίου από την Αλγερία, ενώ η Eni έχει ανακοινώσει ότι σχεδιάζει να αυξήσει τις επενδύσεις της σε μια σειρά από αφρικανικές χώρες, όπως η Δημοκρατία του Κογκό, η Αγκόλα, η Νιγηρία και η Μοζαμβίκη.
Στο ίδιο πλαίσιο, η Ιταλία αναζητεί επενδυτικές ευκαιρίες και στον χώρο των ΑΠΕ στην Αφρική. Καθώς διαθέτει δικό της εργοστάσιο κατασκευής φωτοβολταϊκών πάνελ στην Σικελία, η Enel θα μπορούσε να αποκτήσει, σύμφωνα με τους ειδικούς ηγετικό ρόλο στην επέκταση της βιομηχανίας της «καθαρής ενέργειας» στα βορειοαφρικανικά κράτη. Θα μπορούσε αυτό να σημάνει μία επικαιροποίηση του οράματος του Ματτέι σε όρους «πράσινης μετάβασης»; Πάντως, σίγουρα, μία τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να φέρει την Ιταλία σε ανταγωνιστική τροχιά με δυνάμεις όπως η Κίνα, που έχει μπει δυναμικά στον χώρο των ΑΠΕ στην Αφρική.