έπαιζε έναν από τους πιο σημαντικούς ρόλους στις περισσότερες διαδρομές του Δρόμου του Μεταξιού, τα μέλη του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης έστειλαν μηνύματα προς πάσα κατεύθυνση. Κι αυτό έγινε λίγες μέρες πριν από την έναρξη της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ καθιστώντας σαφές ότι στην γεωπολιτική σκηνή δημιουργείται ένας νέος πόλος με φόντο τον πόλεμο στην Ουκρανία αλλά όχι εξαιτίας του.
Στο σταυροδρόμι όπου συναντιούνται οι πολιτισμοί της Ανατολής και της Δύσης η πλάστιγγα γέρνει πλέον προς Ανατολάς, παλιές συμμαχίες και σχέσεις αμφισβητούνται και γεννιούνται νέες που δείχνουν τον δρόμο για αυτά που θα ακολουθήσουν. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι η σύνοδος των χωρών της κεντρικής Ασίας με επικεφαλής στο τιμόνι την Κίνα και τη Ρωσία, ξαναγράφουν τους κανόνες της περιφερειακής σταθερότητας, τους δικούς τους κανόνες. Στη Σύνοδο Κορυφής συμμετείχαν από τις χώρες μέλη ο Πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν, ο Πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ, ο Πρόεδρος του Καζακστάν Κασίμ Τζομάρτ Τοκάγιεφ, ο Πρόεδρο του Κιργιστάν Σαντίρ Τζαπάροφ, ο Πρόεδρος του Τατζικιστάν Ιμαμαλί Ραχμάν, ο Πρωθυπουργός του Πακιστάν Σαχμπάζ Σαρίφ, ο Πρωθυπουργός της Ινδίας Ναρέντρα Μόντι, από τις παρατηρήτριες χώρες ο Πρόεδρος της Λευκορωσίας Αλεξάντρ Λουκασένκο, ο Πρόεδρος της Μογγολίας Ουχναγκίν Χουρελσούχ, ο Ιρανός Πρόεδρος Εμπραχίμ Ραϊσί, οι προσκεκλημένοι ηγέτες, ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγγίπ Ερντογάν, ο Πρόεδρος του Τουρκμενιστάν Σερντάρ Μπερντομουχαμέντοφ και ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ.
Όπως σχολίαζε ο αρθρογράφος του L’ Obs Πιερ Ασκί η σύνοδος του ΟΣΣ στη Σαμαρκάνδη δείχνει τον δρόμο που έχει διανυθεί. Με τη συμμετοχή του Βλαντίμιρ Πούτιν, ενώ μαίνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία, και του Σι Τζινπίνγκ, που βγήκε για πρώτη φορά από την Κίνα ύστερα από δυόμισι χρόνια, η σύνοδος αυτή πήρε τη μορφή ενός αντιδυτικού «μετώπου της άρνησης». Ο ΟΣΣ επεκτάθηκε, δεχόμενος στις τάξεις του την Ινδία, το Πακιστάν και το Ιράν. Μετατράπηκε έτσι σε έναν κύκλο επιρροής για τους δύο «νονούς», σε μια στιγμή σύγκρουσής τους με τη Δύση. Δεν πρόκειται βέβαια για μια στρατιωτική συμμαχία ανάλογη με αυτό που είναι το ΝΑΤΟ στην Ευρώπη: δεν υπάρχει ενοποιημένη διοίκηση ούτε κοινό δόγμα. Η Ρωσία και η Κίνα έχουν μια σχέση που δεν έχει πάψει να ενισχύεται, ιδίως μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 και τις δυτικές κυρώσεις. Οι δύο χώρες δεν νιώθουν την ανάγκη όμως να αναγορευθούν επισήμως σε συμμάχους.
Σι-Πούτιν: Μια άνιση σχέση
Στην Σαμαρκάνδη οι προβολείς έπεσαν κυρίως σε τέσσερα πρόσωπα, για διαφορετικούς λόγους. Σι Τζινπίνγκ, Βλαντιμίρ Πούτιν, Ναρέντρα Μόντι και Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Η σχέση Σι-Πούτιν δεν αμφισβητείται. Η στάση της Ρωσίας και της Κίνας απέναντι στον κοινό τους αντίπαλο στη Δύση, τις ΗΠΑ είναι γνωστές. Ποιος όμως έχει θέση ισχύος σε αυτή την «εταιρική» σχέση; Η Κίνα κατέχει την «κυρίαρχη θέση» στη σχέση της με τη Ρωσία και ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ δεν είναι έτοιμος να αφήσει τη Μόσχα να «δράσει όπως θέλει», σύμφωνα με τον πολιτικό αναλυτή Μάθιου Σάσεξ του Πανεπιστημίου Γκρίφιθ της Αυστραλίας. «Είναι μια άνιση σχέση και η Κίνα βρίσκεται στην κυρίαρχη θέση». Η Ρωσία χρειάζεται την Κίνα περισσότερο από ό,τι η Κίνα τη Ρωσία. Τα σχόλια έγιναν λίγες ημέρες μια ημέρα αφότου ο Κινέζος ηγέτης συναντήθηκε με τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν Κατά τη διάρκεια της συνάντησης, ο Σι εξέφρασε την άποψη ότι το Πεκίνο ήταν «έτοιμο να συνεργαστεί με τη Ρωσία» ώστε να μπορεί να υποστηρίξει το ένα τα «βασικά συμφέροντα» του άλλου σε τομείς συνεργασίας όπως το εμπόριο, η γεωργία και η συνδεσιμότητα. Ομως αυτή η εταιρική σχέση Κίνας-Ρωσίας μπορεί να μην είναι απαραίτητα επί ίσοις όροις. Ενώ η Κίνα αγόραζε φθηνό πετρέλαιο από τη Ρωσία, το Πεκίνο αρνείται σταθερά να δώσει όπλα στη Μόσχα. Πολλοί εκτιμούν ότι η άρνηση αυτή αποτελεί μια ένδειξη της κινεζικής ενόχλησης σχετικά με την απόφαση της Μόσχας να συνεχίσει την σύγκρουση.
Για τον Πούτιν, η συνάντηση στέλνει ένα κρίσιμο μήνυμα ότι παραμένει παγκόσμιος παίκτης, με φίλους που μοιράζονται τις απόψεις του περί παγκόσμιας τάξης και την αποφασιστικότητά του να αντιπαρατεθεί απέναντι στις ΗΠΑ. Για τον Σι, το πρώτο του ταξίδι στο εξωτερικό εδώ και σχεδόν τρία χρόνια σηματοδοτεί μια δυναμική διπλωματική επανεμφάνιση υψηλών συμβολισμών πριν από το συνέδριο του κόμματος τον Οκτώβριο, όταν πρόκειται να εξασφαλίσει μια τρίτη θητεία Ωστόσο, ο Σι είναι απίθανο να προσφέρει στον Πούτιν πιο συγκεκριμένη υποστήριξη καθώς μια ολομέτωπη σύγκρουση με τη Δύση θα επιδείνωνε περαιτέρω τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο Σι στο εσωτερικό, επιβράδυνση της κινεζικής οικονομίας, κρίση του real estate και τις συνέπειες της πολιτικής του μηδενικού Covid. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που η Κίνα έχει διατηρήσει μια εύθραυστη ισορροπία στον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας με ηθική αλλά όχι υλική ή στρατιωτική υποστήριξη στον Πούτιν.
Ο ρόλος του Ερντογάν
Το στιγμιότυπο με το αγκαζέ Ερντογάν-Πούτιν έστειλε αμφίσημο μήνυμα. Επί δεκαετίες η Άγκυρα ανήκε στο ΝΑΤΟ και στη σφαίρα επιρροής της Δύσης διεκδικώντας μια ισχυρή σχέση με τις ΗΠΑ. Πολλά άλλαξαν τα τελευταία χρόνια με τον Ερντογάν να προχωρά συχνά σε τακτικούς ελιγμούς, σφοδρές αντιπαραθέσεις με τη Δύση, τις ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Σήμερα η Τουρκία φαίνεται να είναι πιο κοντά στη Ρωσία παρά στις ΗΠΑ και αυτό ακριβώς είναι το μήνυμα που θέλει να στείλει ο Τούρκος πρόεδρος την ώρα μάλιστα που οι ΗΠΑ έχουν παγώσει τον εκσυγχρονισμό των F-16 και την πώληση των F-35. Παρά το γεγονός ότι δεν έχει επιβάλλει κυρώσεις για την εισβολή στην Ουκρανία, αλλά αντιθέτως έχει βοηθήσει με την ραγδαία αύξηση στις εισαγωγές πετρελαίου, φαίνεται ότι η Ινδία έχει αποφασίσει να κρατήσει ισορροπημένη στάση έναντι της Ρωσίας.
«Ξέρω ότι η σημερινή εποχή δεν είναι εποχή για πόλεμο και σας μίλησα στο τηλέφωνο γι' αυτό», είπε ο Μόντι στον Πούτιν. Μια στιχομυθία που αποτυπώνει την δύσκολη θέση στην οποία έχει περιέλθει το Νέο Δελχί που δεν επιθυμεί να διαρρήξει πλήρως τις σχέσεις του με τη Δύση, χωρίς, από την άλλη, να δυσαρεστήσει τη Μόσχα. Χώρες της Ασίας, της Αφρικής ή της Λατινικής Αμερικής δεν συντάσσονται αναγκαστικά με τη ρωσική θέση, αρνούνται όμως να συνταχθούν πίσω από τη Δύση. Το πραγματικό ερώτημα που έθεσε η σύνοδος της Σαμαρκάνδης είναι μέχρι πού φτάνει το κοινό συμφέρον των χωρών που συμμετέχουν σ’ αυτήν. Έχει μεγαλύτερη σχέση με το συμφέρον που ενώνει τον Πούτιν και τον Σι ή με το συμφέρον που ενώνει την Ινδία με τις άλλες χώρες, οι οποίες επιθυμούν να είναι συνομιλητές και να συναλλάσσονται με τη Δύση.