Ωστόσο, οι παθογένειες του Δυτικού Πολιτισμού έχουν θρησκειοποιήσει το φαινόμενο, με αποτέλεσμα η σχετική συζήτηση να διεξάγεται με μανιχαϊστικούς όρους Καλού – Κακού. Στις επόμενες σελίδες λοιπόν θα μιλήσουμε όχι για την πραγματική κλιματική αλλαγή, αλλά για την «Κλιματική Αλλαγή», δηλαδή μια αλλοτριωμένη, μεταφυσικού και ενοχικού τύπου, ανάγνωση των αλλαγών στο κλίμα και των επιδράσεων που αυτές θα έχουν στον άνθρωπο, η οποία θα επηρεάσει όχι μόνο το μελλοντικό ενεργειακό μείγμα αλλά στον ευρύτερο δυτικό πολιτισμό και τη γεωπολιτική συμπεριφορά της Δύσης.
Καταρχάς, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η φιλολογία περί «Κλιματικής Αλλαγής» μιλά για «καταστροφή του πλανήτη» και για «καταστροφή του κλίματος», τη «σωτηρία» των οποίων αναζητούμε με τις «καθαρές» μορφές ενέργειας. Όμως, ούτε ο πλανήτης, αυτός καθαυτός, ούτε το κλίμα κινδυνεύουν. Κι αυτό γιατί, πολύ απλά, δεν υπάρχει ένα και μοναδικό «φυσιολογικό» κλίμα, με τις αποκλίσεις από αυτό να αποτελούν ανωμαλίες. Αυτή είναι μια «επιστημονικοποιημένη» εκδοχή του αρχετύπου (κατά την έννοια που δίνει ο Yung) του τέλειου κόσμου, του Παραδείσου, από τον οποίο ο Άνθρωπος εκδιώχθηκε λόγω των αμαρτιών του. Στη σημερινή εκδοχή, οι «αμαρτίες» του είναι η ίδια η ύπαρξή του και ο τρόπος ζωής του που τον οδηγεί στην «Κλιματική Αλλαγή», δηλαδή στην απομάκρυνση από το υποτιθέμενο τέλειο κόσμο.
Για πολλούς ανθρώπους λοιπόν, το υπαρκτό πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής έχει μετατραπεί σε άτυπη θρησκεία που συνδυάζει αλλοιωμένα χριστιανικά και παγανιστικά στοιχεία, με πυρήνα την αρχέγονη ιουδαϊκή αντίληψη περί Θεού, αυτή του ο Θεού – τιμωρού.
Στην πραγματικότητα, κάθε μορφή και είδος κλίματος είναι φυσιολογικό για τον πλανήτη αυτόν καθαυτόν. Στην ιστορία της Γης έχουν υπάρξει εποχές όπου το κλίμα ήταν πολύ πιο θερμό από ό,τι σήμερα, ενώ σε άλλες εποχές όλος ο πλανήτης ήταν σκεπασμένος από ένα τεράστιο στρώμα πάγου. Και οι δύο αυτές εποχές και οι απειράριθμες παραλλαγές τους ήταν εξίσου φυσιολογικές για τον πλανήτη. Μια κατάσταση στην οποία η επιφάνεια της Γης ήταν σκεπασμένη με θειώδεις ατμούς από ηφαίστεια είναι εξίσου φυσιολογική με τη σημερινή.
Στην πραγματικότητα, το μεγάλο πρόβλημα φαίνεται πως είναι η ανθρωπογενής φύση του φαινομένου. Για τους πιστούς της «Κλιματικής Αλλαγής» το πρόβλημα είναι πως ό,τι συμβαίνει γίνεται (ή υποτίθεται ότι γίνεται) εξαιτίας του Ανθρώπου. Αν προέκυπτε το ίδιο αποτέλεσμα αλλά από παράγοντες εκτός των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων δεν θα ετίθετο το ζήτημα με τον τρόπο που τίθεται[1]. Έτσι, η θέση του Ανθρώπου μέσα στο φυσικό οικοδόμημα αντιστρέφεται και από εκεί που ήταν ο «ιδιοκτήτης» του κόσμου, (αυτό)αντιμετωπίζεται ως παράσιτο.
ΑΥΤΟΕΞΑΛΕΙΨΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ. Η ΤΕΛΕΙΑ ΛΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗ «ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ»
Αυτή η σκοτεινή μεταθρησκεία συνδέεται με πολλές αντιλήψεις και κινήματα της εποχής μας και βρίσκει την απόλυτη έκφρασή της στο διευρυνόμενο κίνημα της αυτοεξάλειψης του Ανθρώπου (Ahumanism) έτσι ώστε ο να πάψει να μολύνει τον κόσμο.
Ίσως η πιο χαρακτηριστική εκπρόσωπος του κινήματος που καλεί στην αυτοεξάλειψη του Ανθρώπου, έτσι ώστε να «μην καταστρέφει τη φύση», είναι η Καθηγήτρια Φιλοσοφίας στην Οξφόρδη Patricia MacCormack, η οποία στο διαβόητο “Ahuman Manifesto” της επιχειρηματολογεί για το τέλος της «ανθρωποκαίνου» εποχής (‘anthropocene’) δια του εθελούσιου θανάτου του ανθρώπινου γένους μέσω παύσης της αναπαραγωγής[2].
Η ΔΑΙΜΟΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΗΣ «ΑΛΛΑΓΗΣ» ΜΑΣ ΟΔΗΓΕΙ ΣΕ ΕΝΑΝ ΝΕΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ
Οι συνέπειες αυτής της εξέλιξης στον Δυτικό Πολιτισμό ενδέχεται να είναι τεράστιες, αν και υποτιμημένες μέχρι στιγμής[3]. Και αυτό γιατί οι αντιλήψεις και οι φόβοι για την κλιματική αλλαγή αλλάζουν την ίδια μας τη θεμελιακή κοσμοαντίληψη για τη φύση, τον κόσμο και τη θέση του Ανθρώπου μέσα σε αυτόν. Μεταξύ των άλλων, η μεγάλη συνεισφορά του Δαρβίνου και της Θεωρίας της Εξέλιξης στην επιστήμη ήταν ότι παγίωσε την αντίληψη πως η φύση είναι ένα δυναμικό μέγεθος που βρίσκεται σε διαρκή αλλαγή και δεν επιδέχεται στασιμότητα[4]. Αυτή η αντίληψη του δυναμικού και διαρκώς μεταλλασσόμενου κόσμου αποτέλεσε το θεμέλιο της σύγχρονης επιστήμης και του σύγχρονου πολιτισμού. Σήμερα όμως, η τάση αυτή απειλεί να αντιστραφεί. Με τη δαιμονοποίηση αυτού καθαυτού του όρου «Αλλαγή» στο κλίμα του πλανήτη, επιβάλλεται νομοτελειακά μια αντίληψη ότι η φύση είναι – ή μάλλον πρέπει να είναι – ένας στατικός, παγωμένος κόσμος. Συνακόλουθα, επανερχόμαστε στις προμεσαιωνικές και μεσαιωνικές αντιλήψεις της «φυσικής τάξης πραγμάτων» με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Να επισημάνουμε ότι οι θεμελιώδεις κοσμοαντιλήψεις μας, οι οποίες ξεκινάνε από το πώς αντιλαμβανόμαστε τη φύση, περνάνε και στο κοινωνικό και πολιτικό πεδίο. Εν προκειμένω, η κοσμοαντίληψη μιας ιεροποιημένα στατικής «φυσικής τάξης» αποτέλεσε το θεμέλιο της μοναρχίας και της φεουδαρχίας ενώ οι δημοκρατικές και σοσιαλιστικές αντιλήψεις βασίστηκαν και συμβάδισαν στην κοσμοαντίληψη του δυναμικού και συνεχώς μεταλλασσόμενου κόσμου. Επιπροσθέτως, η δαιμονοποίηση της κλιματικής αλλαγής αντιστρέφει τον ίδιο τον προσανατολισμό της ιστορικής πορείας του Ανθρώπου.
ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΟ ΧΡΥΣΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ
Αξιοποιώντας την αρχική ώθηση του Χριστιανισμο από τον ύστερο Μεσαίωνα και μετά ο πολιτισμός μας είναι σταθερά προσανατολισμένος προς το μέλλον. Πυρήνας και κινητήρια δύναμη της ιστορικής εξέλιξης ήταν η κοσμοαντίληψη ότι ο κόσμος κινείται προς ένα καλύτερο μέλλον. Ειδοποιό στοιχείο του μεταμεσαιωνικού κόσμου ήταν ο προσανατολισμός στο μέλλον. Πάνω σε αυτό το θεμέλιο εδράστηκαν, μεταξύ των άλλων και οι σοσιαλιστικές θεωρίες. Αντιθέτως, οι απολυταρχικές αντιλήψεις έδιναν έμφαση στο παρελθόν. Εξού και η καθιέρωση των όρων «πρόοδος» και «αντίδραση». Σήμερα, όμως, η τάση αυτή τείνει να αντιστραφεί. Δια της δαιμονοποίησης της κλιματικής αλλαγής, στρεφόμαστε προς ένα ιδεατό παρελθόν από το οποίο έχουμε εγκληματικά απομακρυνθεί και πρέπει να επιστρέψουμε σε αυτό εγκαταλείποντας ό,τι μας οδήγησε σε αυτήν την ύβρη[5]. Δηλαδή ότι θεωρούσαμε ως πρόοδο μέχρι σήμερα.
Έτσι, η εγγενής ενοχικότητα του Δυτικού Πολιτισμού, η προχριστιανική φαταλιστική αντίληψη περί ενός ζοφερού μέλλοντος και ο σκοτεινός χιλιασμός των Χριστιανών φονταμεταλιστών, βρίσκουν γόνιμο έδαφος μέσα στα σενάρια περί περιβαλλοντικού Αρμαγεδώνα. Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο ιστορικός Niall Ferguson, «Αυτό που μας προσελκύει στην ιδέα μιας περιβαλλοντικής καταστροφής δεν είναι τόσο τα δεδομένα, όσο η οικειότητα της πρόβλεψης. Από τους παλαιότερους καταγεγραμμένους μύθους και θρύλους, η ανθρωπότητα γοητεύεται από την ιδέα ενός εντυπωσιακού τέλους του κόσμου, από το ‘λυκόφως των θεών’ του έπους των Νιμπελούγκεν μέχρι το θεμελιώδες κείμενο της χριστιανικής εσχατολογίας, την Αποκάλυψη του Ιωάννου, γραμμένη από τον ευαγγελιστή στην Πάτμο»[6].
ΜΑΝΙΧΑΪΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΝΑΖΙΣΜΟΣ
Αυτή η έμμεση αλλά ξεκάθαρη δαιμονοποίηση της Ανθρωπότητας είναι μια πρωτοφανής κατάσταση στην ανθρώπινη ιστορία και δεν ξέρουμε πού μπορεί να οδηγήσει. Σε συνδυασμό με τον ωμό συναισθηματισμό, τον μανιχαϊσμό, χιλιασμό και την ενοχικότητα της θρησκείας της «Κλιματικής Αλλαγής», είναι δεδομένο ότι θα προκαλέσουν κάτι πολύ άσχημο, κάποια κουλτούρα θανάτου, μίσους και αυτοκαταστροφής[7].
Επιπλέον, η αιχμή του δόρατος και η προσωποποίηση του κινήματος κατά της «Κλιματικής Αλλαγής» και των φορέων της (δηλαδή των ανθρώπων) καθόλου τυχαία είναι ένα νεαρό κορίτσι με ψυχολογικές ιδιαιτερότητες. Η Γκρέτα Τούνμπεργκ και ο παθιασμένος λόγος της εκφράζει τη ζωτική δύναμη (vis vitalis) της νεότητας ενάντια στην εγκεφαλικότητα των «γέρων», το ψυχικό πάθος της «θύελλας και ορμής» (sturm und drang) ενάντια στον ψύχραιμο λόγο και την ορθολογική ανάλυση που στην περίπτωσή της θεωρείται ανάθεμα.
Όλο αυτό το συνονθύλευμα του βιταλισμού, της νεότητας, της περιφρόνησης στην ήρεμη εγκεφαλικότητα των μεγαλυτέρων και τη μετριοπάθεια, του προτάγματος για «άμεση δράση», της μανιχαϊστικής ανάγνωσης του κόσμου ως μιας άμεσα επικείμενης σύγκρουσης του Καλού και του Κακού με μόνο πιθανό και επιθυμητό αποτέλεσμα την απόλυτη επικράτηση του ενός και την εξάλειψη του άλλου, υπήρξε οργανικό στοιχείο του μείγματος του Ναζισμού[8].
Με άλλα λόγια, ο μετανεωτερικός Δυτικός Άνθρωπος δεν πιστεύει πλέον ότι μπορεί να ελέγξει τη μοίρα του, δεν προσδοκά σε ένα βέβαιο λαμπρό μέλλον και σε μια διαρκή πορεία βελτίωσης και, το σημαντικότερο, δεν λατρεύει πλέον τον εαυτό του[9]. Για την ακρίβεια, πιθανώς ούτε καν τον συμπαθεί. Τον φοβάται και τον μισεί.
Λίγα λόγια για τον Κωνσταντίνο Γρίβα
(*) Ο Κωνσταντίνος Γρίβας είναι Καθηγηγής Γεωπολιτικής και Σύγχρονων Οπλικών Τεχνολογιών στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων. Διδάσκει επίσης Γεωγραφία της Ασφάλειας στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ως επισκέπτης καθηγητής και διαλέκτης διδάσκει στη Σχολή Εθνικής Ασφάλειας και στη Σχολή Πολέμου της
Αεροπορίας. Είναι συγγραφέας πολλών μελετών για θέματα γεωπολιτικής και σύγχρονων οπλικών τεχνολογιών. Το τελευταίο του βιβλίο, "Η Νέα Στρατιωτική Επανάσταση και η Ελληνική Αμυντική Στρατηγική" κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Λιβάνη.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
[1] Η «ενοχική οικολογία», μέρος της οποίας είναι η εμμονή με την αποκλειστικώς ανθρωπογενή φύση της κλιματικής αλλαγής, είναι ουσιαστικά ο αλαζονικός ανθρωποκεντρισμός της νεωτερικότητας, απλά αντεστραμμένος. Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Πασκάλ Μπρυκνέρ: «…αποδίδοντας όλες τις συμφορές της γης στον άνθρωπο, μια ορισμένη οικολογία αποδείχνει έναν αχαλίνωτο ανθρωποκεντρισμό, επικυρώνει το στάτους μας ως “κυρίαρχων και καταστροφέων” του πλανήτη. Όταν πιστεύουμε, για παράδειγμα, πως αύριο θα ρυθμίζουμε κατά το κέφι μας τις κλιματικές συνθήκες, πως σβήσουμε τη φύση, ξαναπέφτουμε στην ίδια προμηθεϊκή φαντασίωση με τους πιο φανατικούς οπαδούς της προόδου».
Μπρυκνέρ, Πασκάλ, Η τυραννία της μεταμέλειας. Δοκίμιο για τον δυτικό μαζοχισμό, μετάφραση Λόισκα Αβαγιανού, εκδόσεις Αστάρτη, Αθήνα 2007, σ. 54.
[2] MacCormack, Patricia, THE AHUMAN MANIFESTO. Activism for the end of the anthropocene, Bloomsbury Academic, London 2020, σ. 1.
[3] Όπως χαρακτηριστικά λέει ο Niall Ferguson «οι ελίτ της Δύσης βασανίζονται από σχεδόν χιλιαστικούς φόβους μιας επικείμενης περιβαλλοντικής Αποκάλυψης».
Ferguson, Niall, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, μετάφραση Νίκος Ρούσσος, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, Αθήνα 2012, σ. 43.
[4] “…it took Darwin’s work to suggest that all of nature is in a state of flux. It is difficult for us today to imagine the revolution in thought that occurred when the world was no longer seen as an essentially static structure of immutable forms but as characterized throughout by development and change. Stability had been only an illusion produced by our limited time scale. Over an immensely long span of time, nature itself has a history. With the ‘unfreezing’ of the patterns of life, the world was transformed from a mixed hierarchical order into a dynamic process”.
Barbour, Ian G., RELIGION AND SCIENCE. HISTORICAL AND CONTEMPORARY ISSUES, Harper Collins, San Francisco 1997, σ. 56.
[5] Αυτή η αντιστροφή της πολικότητας από το μέλλον προς το παρελθόν και η μετατροπή του μέλλοντος από την αναμένουσα τον άνθρωπο ουτοπία σε κάτι το ζοφερό ενδέχεται να αποτελεί και μια από τις γενεσιουργές αιτίες που μαστίζουν τις σημερινές δυτικές κοινωνίες. Όπως αναφέρει ο Taguieff, «την αόριστη πίστη στη σκευωρία τη μοιράζονται οι πολίτες που νοσταλγούν λίγο ως πολύ το παρελθόν και δεν ανέχονται τις καταστάσεις αβεβαιότητας, ανησυχώντας για τα όλο και λιγότερο προβλέψιμα ατομικά πεπρωμένα ή για το όλο και λιγότερο προβλέψιμο συλλογικό μέλλον».
Taguieff, Pierre – Andre, ΘΕΩΡΙΕΣ ΣΥΝΩΜΟΣΙΑΣ, μετάφραση Αναστασία Καραστάθη, Πόλις, Αθήνα 2010, σ. 23.
[6] Ferguson, Niall, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, μετάφραση Νίκος Ρούσσος, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, Αθήνα 2012, σ. 336.
[7] Αξίζει να σημειωθεί πως κατά τον Καθηγητή του Πανεπιστημίου Κορνέλ, Enzo Traverso, «ο μυστικισμός της φύσης, ο αντιουμανιστικός ανορθολογισμός και ο λυτρωτικός μύθος της επιστροφής στη γη», αποτέλεσαν κομβικό στοιχείο της ναζιστικής ιδεολογίας και βάσης του Ολοκαυτώματος δια μιας «ακραίας βιολογικοποίησης του αντισημιτισμού».
Traverso, Enzo, ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΗΣ ΝΑΖΙΣΤΙΚΗΣ ΒΙΑΣ. Μια ευρωπαϊκή γενεαλογία, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, μετάφραση Νίκος Κούρκουλος, Αθήνα 2002, σσ 183 – 184.
[8] « Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος άρχισε να πραγματώνει ένα νέο συγκρητισμό ανάμεσα σε μυθολογία και τεχνολογία, αντιδιαφωτισμό και πολιτικό υπαρξισμό, μηδενισμό και βιταλισμό, ρομαντισμό και φουτουρισμό που έμελλε να βρει την πιο ολοκληρωμένη μορφή του στον εθνικοσοσιαλισμό».
Traverso, Enzo, ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΗΣ ΝΑΖΙΣΤΙΚΗΣ ΒΙΑΣ. Μια ευρωπαϊκή γενεαλογία, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, μετάφραση Νίκος Κούρκουλος, Αθήνα 2002, σσ 125 – 126.
[9] Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Καθηγητής Φιλοσοφίας στη Σορβόνη Αντρέ Κοντ – Σπονβίλ: «ο μεταμοντερνισμός είναι αυτό που απομένει από τον μοντερνισμό, όταν σβήσουμε τα φώτα του Διαφωτισμού – πρόκειται για έναν μοντερνισμό που δεν πιστεύει πλέον στη λογική, στην πρόοδο (την πολιτική, κοινωνική, ανθρώπινη πρόοδο), και άρα δεν πιστεύει πλέον στον εαυτό του. Αν όλα έχουν την ίδια αξία, τίποτε δεν αξίζει: μια επιστήμη δεν είναι παρά μια ακόμα μυθολογία, η πρόοδος είναι μια αυταπάτη, και μια δημοκρατία που σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα σε τίποτα δεν ξεπερνά μια τυραννική κοινωνία που βασίζεται στη δουλεία. Αν είναι έτσι, τι απομένει από το Διαφωτισμό, την προοδευτικότητα και τον πολιτισμό».
Κοντ – Σπονβίλ, Αντρέ, ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΑΘΕΪΣΜΟΥ, μετάφραση Αλίκη Κεραμίδα, Κέδρος, Αθήνα 2006, σ.55.