στην καθημερινότητα όλων των συμμετεχόντων που μόνο θετικά αποτελέσματα έχουν να φέρουν, τόσο για την ενεργειακή ισορροπία, όσο και για την προάσπιση του ουσιαστικού ρόλου του ΕΧΕ ως εγγυητή των μηχανισμών της αγοράς. Ωστόσο, αυτές οι αλλαγές και προσθήκες δεν είναι στατικές. Έχουν μια δυναμική, η οποία θα ξεδιπλώνεται σταδιακά, περνώντας μέσα από φάσεις, καθώς η αγορά ωριμάζει και είναι έτοιμη να μεταβεί στο επόμενο στάδιο.
Κατά πρώτο λόγο, τον προηγούμενο Μάρτιο, το ΕΧΕ προχώρησε στην ανάπτυξη και διαχείριση αγοράς παραγώγων ενέργειας για πρώτη φορά στην Ελλάδα, τοποθετώντας στην ίδια πλατφόρμα διαπραγμάτευσης ένα μεγάλο εύρος συμμετεχόντων: συμβατικών παραγωγών, παραγωγών ΑΠΕ, ΦοΣΕ, προμηθευτών, εμπόρων αλλά και χρηματιστηριακών εταιρείων και τραπεζών. Η προστιθέμενη αξία αυτής της αγοράς γίνεται ακόμα πιο φανερή σε περιόδους απρόβλεπτων ή ακραίων τιμών στη χονδρική αγορά καθώς παρέχουν στους συμμετέχοντες τη δυνατότητα αντιστάθμισης του κινδύνου που αναλαμβάνουν. Από τις 2 Νοεμβρίου, το ΕΧΕ επέκτεινε το εύρος των διαθέσιμων προϊόντων της αγοράς παραγώγων σε σχέση με την αρχική φάση εισαγωγής, παρέχοντας τη δυνατότητα διαπραγμάτευσης και αντιστάθμισης κινδύνου για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Τα διαθέσιμα προϊόντα περιλαμβάνουν, για προφίλ φορτίου βάσης και αιχμής, τον τρέχοντα και τους επόμενους έξι μήνες, τα τέσσερα επόμενα τρίμηνα και το επόμενο έτος (συνολικά 24 σειρές διαπραγμάτευσης). Τέλος, οι συμμετέχοντες της υποκείμενης αγοράς (Αγορά Επόμενης Ημέρας) μπορούν να επιλέξουν και το φυσικό διακανονισμό των θέσεων που πραγματοποιούν σε παράγωγα.
Δεύτερον, έγινε πρόσφατα πραγματικότητα, η επιτυχής προσαρμογή της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στο ευρωπαϊκό μοντέλο-στόχο (Target Model). Σκοπός του μοντέλου-στόχου είναι η δημιουργία μίας ενιαίας, διασυνδεδεμένης και ολοκληρωμένης ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας για την επίτευξη ελεύθερων διασυνοριακών συναλλαγών, σε συνδυασμό με μια έμφαση στην ευελιξία συμμετοχής και την διευρυμένη δυνατότητα συσχέτισης ζήτησης και προσφοράς, τόσο σε τοπικό όσο και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Η αποτελεσματική, αξιόπιστη και οικονομική λειτουργία, οι δίκαιοι και ίσοι όροι ανταγωνισμού για διαφορετικές πηγές ενέργειας αλλά και η αποτελεσματική διαχείριση κινδύνου αποτελούν κύριους πυλώνες της ενιαίας αγοράς, στην οποία και η χώρα μας εντάσσεται.
Το Μοντέλο-Στόχος περιλαμβάνει τρείς νέες αγορές: την Αγορά Επόμενης Ημέρας και την Ενδοημερήσια Αγορά που λειτουργεί το ΕΧΕ και την Αγορά Εξισορρόπησης (ισχύος και ενέργειας) που λειτουργεί ο ΑΔΜΗΕ. Οι τρείς αυτές αγορές συνθέτουν το νέο πεδίο δράσης με καινοτόμα εργαλεία για όλους τους συμμετέχοντες στην αγορά ηλεκτρισμού ενώ καθεμία εξυπηρετεί το δικό της σκοπό.
Η Αγορά Επόμενης Ημέρας αποτελεί παραδοσιακά τον κύριο τόπο διαπραγμάτευσης της καταναλισκόμενης ενέργειας μεταξύ παραγωγών, προμηθευτών και εμπόρων ενώ απλουστευτικά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο διάδοχος του προγενέστερου Ημερήσιου Ενεργειακού Προγραμματισμού (ΗΕΠ). Συγκριτικά με τον ΗΕΠ, η αγορά επόμενης ημέρας αποτελεί αγορά μόνο ενέργειας και όχι εφεδρειών ενώ τα απαραίτητα τεχνικά και οικονομικά δεδομένα αποτελούν πλέον συνδυαστικά μέρος της στρατηγικής προσφορών των συμμετεχόντων μέσω των διαφόρων τύπων εντολών. Η Ενδοημερήσια Αγορά είναι μια νέα αγορά για τα ελληνικά δεδομένα, η οποία δίνει πλέον τη δυνατότητα σε όλους τους συμμετέχοντες, και ιδιαίτερα στους παραγωγούς και ΦοΣΕ ΑΠΕ με αβέβαιη και μεταβαλλόμενη παραγωγή, να μεταβάλλουν τη θέση τους, αρχικά μέσω τακτικών δημοπρασιών, μειώνοντας το ενδεχόμενο κόστος αποκλίσεων.
Σύζευξη αγορών
Στις 31 Οκτωβρίου είδαμε για πρώτη φορά την επίλυση της Αγοράς Επόμενης Ημέρας καθώς και των Τοπικών Ενδοημερήσιων Δημοπρασιών με τον πανευρωπαϊκό αλγόριθμο EUPHEMIA, ένα στιβαρό εργαλείο βελτιστοποίησης που αναπτύχθηκε στα πλαίσια του έργου PCR (Price Coupling of Regions) και θα χρησιμοποιείται σύντομα από ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Επί του παρόντος, η επίλυση των παραπάνω αγορών για την ελληνική Ζώνη Προσφορών πραγματοποιείται σε λειτουργία απόζευξης (de-coupled operation), κατά την οποία η κατανομή της μεταφορικής δυναμικότητας των διασυνδέσεων πραγματοποιείται μέσω ξεχωριστών δημοπρασιών (explicit allocation).
Αυτή η «απομονωμένη» λειτουργία της ελληνικής Ζώνης Προσφορών σε σχέση με τις υπόλοιπες Ζώνες πρόκειται να αλλάξει στις 15 Δεκεμβρίου, με την ολοκλήρωση της σύζευξης τιμών της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας αρχικά με την ιταλική αγορά σε προ-ημερήσιο επίπεδο. Ήδη βρίσκονται σε εξέλιξη οι διαδικασίες για τη σύζευξη και με τη βουλγαρική αγορά στις αρχές του 2021. Εντός του 2021 θα πραγματοποιηθεί και η σύζευξη σε ενδοημερήσιο επίπεδο. Οι Τοπικές Ενδο-ημερήσιες Δημοπρασίες (Local Intra-Day Auctions - LIDAs) θα δώσουν τη σκυτάλη στις Συμπληρωματικές Περιφερειακές (CRIDAs) και στη Συνεχή Διαπραγμάτευση (XBID).
Μιλώντας για σύζευξη αγορών και τιμών, μιλάμε για την ουσιαστική διαμόρφωση της ενιαίας ευρωπαϊκής ενεργειακής αγοράς. Η σύζευξη αποσκοπεί στην εναρμόνιση και ενοποίηση δύο ή περισσοτέρων αγορών ηλεκτρικής ενέργειας από διαφορετικές περιοχές μέσω ενός έμμεσου μηχανισμού διασυνοριακής κατανομής δυναμικότητας, προκειμένου να αξιοποιηθούν βέλτιστα οι μεταξύ τους διασυνδέσεις. Αρχικά, η εμπορία ηλεκτρικής ενέργειας και η απαραίτητη κατανομή των μεταφορικής ικανότητας στις διασυνδέσεις πραγματοποιούνταν μέσω δύο ξεχωριστών αγορών. Απλουστευτικά, η σύζευξη των αγορών συνίσταται, ενδογενώς, στην πώληση και αγορά ηλεκτρικής ενέργειας συνδυαστικά με τη διαθέσιμη ισχύ στις διασυνδέσεις (implicit allocation), αντί ξεχωριστά (explicit allocation) στην οποία η εκχώρηση μεταφορικής ικανότητας στις διασυνδέσεις γίνεται, κατά κανόνα, μέσω διακριτών δημοπρασιών. Με αυτόν τον τρόπο, οι συναλλαγές που πραγματοποιούνται στην αγορά οδηγούν πάντα στη βέλτιστη αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων.
Σε μία συζευγμένη αγορά, οι εντολές των Συμμετεχόντων οδηγούνται σε κοινά βιβλία εντολών, οι αγορές επιλύονται με κοινές διαδικασίες, μέσω ενός κοινού αλγορίθμου (EUPHEMIA) ο οποίος έχει σχεδιαστεί ώστε να βελτιστοποιεί τη χρήση των ευρωπαϊκών πόρων και να μεγιστοποιεί την κοινωνική ευημερία. Το προγενέστερο μοντέλο οργάνωσης της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας (ΗΕΠ) διέφερε θεμελιωδώς από το Ευρωπαϊκό Μοντέλο-Στόχο. Κατά συνέπεια, η σύζευξη τιμών της ελληνικής αγοράς με την ευρωπαϊκή αγορά δε θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί με τον ΗΕΠ.
Η λειτουργία της σύζευξης περιφερειακών αγορών (PCR) βασίζεται στις παρακάτω αρχές:
- Η χρήση κοινού αλγορίθμου για τον υπολογισμό των τιμών διασφαλίζει αυξημένη διαφάνεια μεταξύ των συμμετεχόντων (level-playing field).
- Τα μέλη του PCR δεν συλλέγουν τα δεδομένα σε έναν κεντρικό διακομιστή, αλλά τα διαχειρίζονται αποκεντρωμένα.
- Τα διάφορα χρηματιστήρια ενέργειας έχουν υπό τη δική τους ευθύνη τις περιοχές της αγοράς τους ενώ παράλληλα χρησιμοποιούν συγχρονα εργαλεία (PCR-Matcher και PCR-Broker) για τη διασταύρωση των αποτελεσμάτων της σύζευξης των αγορών.
Ορόσημα στο δρόμο προς την Ενιαία Ευρωπαϊκή Αγορά Ενέργειας
Σήμερα η σύζευξη περιφερειακών αγορών πραγματοποιείται στις ακόλουθες χώρες: Αυστρία, Βέλγιο, Τσεχική Δημοκρατία, Κροατία, Δανία, Εσθονία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ουγγαρία, Ιταλία, Ιρλανδία, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Κάτω Χώρες, Νορβηγία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία, Ισπανία, Σουηδία και Ηνωμένο Βασίλειο. Το 2018, το ΕΧΕ προσχώρησε στην Πρωτοβουλία του PCR και έγινε το όγδοο μέλος της μαζί με τα μέλη EPEX SPOT, GME, Nord Pool, OMIE, OPCOM, OTE και TGE.
Εικόνα 1. Η πορεία της περιφερειακής σύζευξης αγορών
Οι απαρχές της σύζευξης της ευρωπαϊκής αγοράς τοποθετούνται στο 2006, με την πραγματοποίηση της πρώτης δι-εθνικής σύζευξης: το Βέλγιο, η Γαλλία και η Ολλανδία πραγματοποίησαν τη σύζευξη των Αγορών Επόμενης Ημέρας που λειτουργούσαν προκειμένου να βελτιστοποιήσουν τη χρήση των διασυνδέσεών τους και να αυξήσουν τη συνολική ρευστότητα της αγοράς. Η Γερμανία και το Λουξεμβούργο εντάχθηκαν στην πρώτη τριμερή σύζευξη αγορών το 2010 και ολοκλήρωσαν τη σύζευξη αγορών των χωρών της Κεντροδυτικής Ευρώπης (CWE). Μέχρι σήμερα, ο μεγαλύτερος όγκος συναλλαγών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο γίνεται στη CWE. Το «Πενταμελές Φόρουμ Ενέργειας», αποτελούμενο από τους Υπουργούς Ενέργειας των πέντε συμμετεχόντων κρατών, εξακολουθεί να είναι η ανώτερη αρχή στο πλαίσιο αυτό και εργάζεται προς την αποδοτικότερη ενοποίηση των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας της Κεντροδυτικής Ευρώπης.
Το 2007, πραγματοποιήθηκε διμερής διαχωρισμός της αγοράς μεταξύ Πορτογαλίας και Ισπανίας (Νοτιοδυτική Ευρώπη - SWE), γεγονός που επέτρεψε στην Αγορές Επόμενης Ημέρας της Ισπανίας και της Πορτογαλίας να αναπτυχθούν μαζί σε μια ολοκληρωμένη αγορά που ονομάζεται MIBEL, την οποία λειτουργεί το χρηματιστήριο ενέργειας OMIE.
Το 2010, αναπτύχθηκε ένα σύστημα για τη σύζευξη των σκανδιναβικών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας με την Κεντροδυτική Ευρώπη. Το νέο σχήμα ονομάστηκε "Interim Tight Volume Coupling", βασίστηκε στην υπάρχουσα σύζευξη μεταξύ Σκανδιναβίας-Γερμανίας και αποτέλεσε μια περαιτέρω βελτίωση που σχεδιάστηκε ως προσωρινή λύση, όπως υποδηλώνει και το όνομά της.
Το 2013, η Αυστρία προσχώρησε στη σύζευξη της Κεντροδυτικής Ευρώπης και άρχισε να συνδέει την αγορά της με τις άλλες αγορές ηλεκτρικής ενέργειας της Δυτικής Ευρώπης. Επιπλέον, το Πενταμελές Φόρουμ Ενέργειας αποφάσισε να αποδεχτεί την Αυστρία ως πλήρες μέλος (full member) και την Ελβετία ως παρατηρητή (observer).
Με τη βοήθεια του συστήματος σύζευξης περιφερειακών αγορών (Price Coupling of Regions – PCR) που εισήχθη το 2010, οι ευρωπαϊκές χώρες πραγματοποίησαν τη σύζευξη αγορών συνολικά 15 ευρωπαϊκών χωρών το 2014, συμπεριλαμβανομένων των κρατών της Βαλτικής, της Μεγάλης Βρετανίας και της Πολωνίας, πέραν των χωρών της Κεντροδυτικής Ευρώπης και των σκανδιναβικών χωρών. Τα κράτη της Νοτιοδυτικής Ευρώπης εντάχθηκαν σε αυτήν τη σύζευξη των βορειοδυτικών ευρωπαϊκών κρατών (NWE).
To 2014 πραγματοποιήθηκε η σύζευξη αγορών της περιοχής του “4M Market Coupling” (4MMC), που περιλαμβάνει τις χώρες Τσεχία, Σλοβακία, Ουγγαρία και Ρουμανία, βάσει επίσης του συστήματος σύζευξης περιφερειακών αγορών (PCR).
Η τελευταία σημαντική αλλαγή πραγματοποιήθηκε το 2015: η Ιταλία συνέδεσε τα σύνορά της με τη Γαλλία, την Αυστρία και τη Σλοβενία. Τον Ιούλιο του 2016 σημειώθηκε η επιτυχής σύζευξη των αγορών της Αυστρίας και της Σλοβενίας. Συνολικά η περιοχή αυτή, επίσης γνωστή ως “Multi Regional Coupling” (MRC), περιλαμβάνει σήμερα 19 ευρωπαϊκές χώρες. Οι χώρες του MRC καλύπτουν το 85% της ευρωπαϊκής κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας.
Παράλληλα, το 2015 τα κράτη της Κεντροδυτικής Ευρώπης εφάρμοσαν τη λεγόμενη σύζευξη αγοράς με βάση τη ροή στις διασυνδετικές γραμμές (flow-based market coupling). Αυτή η μέθοδος σύζευξης πραγματοποιεί πιστότερη κατανομή της ροής ισχύος στις διασυνδέσεις συγκριτικά με το απλούστερο μοντέλο της διαθέσιμης μεταφορικής ικανότητας (ATC-based market coupling). Η εφαρμογή της σύζευξης αυτής περιορίζεται μέχρι στιγμής στα εσωτερικά σύνορα της Κεντροδυτικής Ευρώπης (D-NL, D-F, F-B, NL-B). Η επέκταση της βελτιωμένης αυτής μεθόδου σύζευξης και στις υπόλοιπες συζευγμένες διασυνδέσεις καθώς και η χρήση ακριβέστερου χρονικού βήματος αγοράς (π.χ. δεκαπεντάλεπτου) αποτελούν αντικείμενα που διερευνώνται από ευρωπαϊκές ομάδες εργασίας.
Ένα αισιόδοξο μέλλον
Από τη μέχρι τώρα εμπειρία, η υιοθέτηση του Μοντέλου Στόχου από τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ έχει οδηγήσει σε σειρά θετικών επιδράσεων στις αγορές ηλεκτρισμού:
- Αυξημένος ανταγωνισμός σε υπερεθνικό επίπεδο
- Σύγκλιση τιμών
- Βελτιωμένη ασφάλεια εφοδιασμού
- Υποστήριξη περαιτέρω ενσωμάτωσης ΑΠΕ
Γίνεται επομένως αντιληπτό, πως το ΕΧΕ αποτελεί την υποδομή και το εργαλείο για τη βελτίωση της οικονομικής δραστηριότητας μέσω της διευκόλυνσης των συναλλαγών. Η αποδοτικότερη αξιοποίηση των διασυνδέσεων που είναι δυνατή μέσω των νέων χρηματιστηριακών αγορών, αποτελεί, εν δυνάμει, μοχλό μείωσης των τιμών ηλεκτρισμού για τους τελικούς καταλανωτές. Ταυτόχρονα, μέσω της βελτιστοποίησης προγραμματισμού των ενεργειακών αναγκών, της αποδοτικής λειτουργίας των αγορών, της ενίσχυσης του ανταγωνισμού, της διευκόλυνσης πρόσβασης σε ευέλικτους και οικονομικά αποδοτικούς πόρους αλλά και της ορθολογικής διαμόρφωσης της προσφοράς και της ζήτησης, παρέχει τα απαραίτητα εφόδια για τη στροφή σε μία πραγματικά περιβαλλοντικά φιλική ενεργειακή εποχή.
Φυσικά, τα οφέλη αυτά δε θα προκύψουν αυτόματα αλλά θα φανούν σταδιακά όσο περισσότερο εφαρμόζονται στην πράξη οι προβλέψεις του Μοντέλου-Στόχου και η Ελληνική αγορά προχωρά σε μια αποδοτικότερη και πιο ανταγωνιστική λειτουργία. Ζητούμενο είναι η μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας, η επίτευξη ανταγωνιστικών τιμών στους καταναλωτές (οικιακούς, επιχειρήσεις, βιομηχανίες). Η εύρυθμη λειτουργία της χονδρεμπορικής αγοράς αποτελεί πρόκριμα για το στόχο αυτό.
Πέρα των παραπάνω, η εφαρμογή του Μοντέλου Στόχου θα διευκολύνει και άλλλες σημαντικές στρατηγικές επιλογές για την ελληνική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας όπως η ηλεκτρική διασύνδεση της Κρήτης και η ένταξη της Κύπρου στην Ενιαία Ευρωπαϊκή αγορά μέσω της διασύνδεσής της με την Ελλάδα.
Η πατρίδα μας διαθέτει και την υποδομή και την τεχνογνωσία για να αποτελεί υπόδειγμα στο ευρωπαϊκό ενεργειακό γίγνεσθαι και το ΕΧΕ είναι αποφασισμένο να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια προς το στόχο αυτό.
*Λίγα λόγια για τον Καθηγητή Γεώργιο Ιωάννου, Διευθύνων Σύμβουλο EnExGroup
Ο Δρ. Γιώργος Ιωάννου είναι Διευθύνων Σύμβουλος του Ομίλου του Ελληνικού Χρηματιστηρίου Ενέργειας, Καθηγητής του Τμήματος Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας και Διευθυντής του Εργαστηρίου Διοικητικής Επιστήμης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Η ερευνητική του δραστηριότητα επικεντρώνεται στην ποσοτική / αναλυτική μελέτη επιχειρησιακών συστημάτων, ενώ έχει μεγάλο συμβουλευτικό έργο σε ιδιωτικές εταιρίες και δημόσιους οργανισμούς. Πτυχιούχος Μηχανολόγος Μηχανικός από το ΕΜΠ, με M.Sc. από το Imperial College και διδακτορικό από το University of Maryland. Έχει τιμηθεί με το βραβείο Microsoft Excellence in Education και με Αριστεία Διδασκαλίας για τα μαθήματα που έχει διδάξει στα MBA του ΟΠΑ.