Δυό λεπτά αργότερα όλα έχουν τελειώσει. Το αεροσκάφος συντρίβεται στο έδαφος. Η τραγωδία της πτήσης 302 των Αιθιοπικών Αερογραμμών, την περασμένη Κυριακή, έξι λεπτά μετά την απογείωση του αεροσκάφους από την Αντίς Αμπέμπα, βύθισε 157 οικογένειες στο πένθος και τάραξε εκ βάθρων την αεροπορική βιομηχανία.
Σε διάστημα τριών ημερών, η σειρά 737 Max της Boeing μετατράπηκε σε αποδιομπαίο τράγο, με τις πτήσεις των ολοκαίνουργιων αεροσκαφών να ακυρώνονται σε όλο τον κόσμο και τις παραγγελίες χιλιάδων νέων Max 8 και Max 9 να αναστέλλονται. Αρχικά, η Boeing επεχείρησε να μετριάσει τη ζημιά υπερασπιζόμενη το αεροσκάφος, αλλά τα δορυφορικά δεδομένα που κατέγραψαν την τρελή πτήση, αντίστοιχη με εκείνη που είχε ακολουθήσει το μοιραίο 737 Max 8 της Lion Air στην Ινδονησία, τον Οκτώβριο, δεν άφησαν πολλά περιθώρια για δικαιολογίες. Ενώ μία προς μία οι ρυθμιστικές αρχές όλου του πλανήτη καθήλωναν τα αεροσκάφη στο έδαφος, ο στρουθοκαμηλισμός της αμερικανικής ρυθμιστικής αρχής FAA, που συνέχιζε επί τρεις ημέρες να επιτρέπει τις πτήσεις, γέννησε ερωτήματα για την επιρροή που ενδεχομένως ασκεί στην FAA η εταιρεία.
Η απόφαση να καθηλωθούν τα υπερσύγχρονα αεροσκάφη αποδείχθηκε ιδιαιτέρως δύσκολη γιατί προσέγγισε απειλητικά τον πυρήνα της ευρέως αποδεκτής παραδοχής, σύμφωνα με την οποία η αυτοματοποίηση είναι μια ευεργετική, γραμμική διαδικασία που δεν διακόπτεται. Ένα ποτάμι που δεν γυρίζει πίσω. Η συνειδητοποίηση ότι τα αυτόματα συστήματα ίσως και να μην είναι πάντα καλά, ότι ενίοτε ο ρόλος τους μπορεί να αποβεί μοιραίος και πρέπει –έστω και προσωρινά– να εγκαταλειφθούν, απαιτεί ένα νοητικό άλμα που πολλοί δυσκολεύτηκαν να αποτολμήσουν.
Είναι πολύ νωρίς για τεκμηριωμένα συμπεράσματα σχετικά με τα αίτια της συντριβής, όμως ορισδμένα δεδομένα ΄'εχοπυν γίνει ήδη γνωστά. Το μοντέλο 737 της Boeing πετάει με ασφάλεια εδώ και δεκαετίες, ενώ το μέγεθος των κινητήρων του περιορίζεται από τις βασικές αρχές της αεροναυπηγικής. Ο εξοπλισμός του με μεγαλύτερους κινητήρες, στα μοντέλα Max, διαφημίστηκε ως ένα επίτευγμα που θα επέτρεπε στο κλασικό αεροσκάφος να εξυπηρετεί μακρινότερους προορισμούς με μικρότερη κατανάλωση καυσίμων. Ομως τα αεροσκάφη του νέου τύπου, που πέταξαν για πρώτη φορά το 2017, μπορούν να πάρουν - υπό κάποιες συνθήκες - απότομη οπίσθια κλίση που αποφέρει το σήκωμα του ρύγχους τους και προκαλεί απώλεια στήριξης - καθώς το αεροσκάφος χάνει άντωση, που μπορεί να αποβεί καταστροφική. Οι μηχανικοί της Boeing προσπάθησαν να αντισταθμίσουν αυτό τον κίνδυνo, εξοπλίζοντας τα αεροσκάφη με το αυτοματοποιημένο σύστημα MCAS, το οποίο θεωρείται, όμως, ως ο κυριότερος ύποπτος για την πρόκληση της διπλής αεροπορικής τραγωδίας.
Πολλά θα γραφτούν για τις ευθύνες της εταιρείας, με αφετηρία το γεγονός ότι γνώριζε τα προβλήματα και ότι διαπραγματευόταν επί μήνες με την FAA για το πώς θα γίνει η απαραίτητη αναβάθμιση στο λογισμικό των αεροσκαφών. Είναι βέβαιο ότι θα υπάρξουν ομαδικές αγωγές για αποζημιώσεις και ότι οι αεροπορικές εταιρείες που βασίστηκαν σε αυτούς τους τύπους αεροσκάφους θα ζητήσουν από την Boeing να καλύψει τα διαφυγόντα κέρδη τους. Αν οι υποψίες για τα αίτια των δυστυχημάτων επιβεβαιωθούν, θα φανεί η άλλη, η ζημιογόνος όψη της αυτοματοποίησης, που θα κλονίσει ακόμη μία παραδοχή, σύμφωνα με την οποία τα αυτόματα συστήματα είναι επικερδή για όσες εταιρείες τα εγκαθιστούν επειδή εξοικονομούν μισθούς.
Σε κάθε περίπτωση, είναι σαφές ότι η κινητήριος δύναμη πίσω από την κούρσα αυτοματοποίησης δεν είναι πάντα η βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών. Ο πιλότος της American Airlines και εκπρόσωπος του σωματείου κυβερνητών αεροσκαφών, Ντένις Τέιτζερ, υποστήριξε στους New York Times ότι η Boeing και η Airbus πλασάρουν τα σύγχρονα αεροσκάφη στις αεροπορικές εταιρείες με τον υπαινιγμό ότι μπορούν να προσλάβουν κυβερνήτες και συγκυβερνήτες με λιγότερα προσόντα και άρα μικρότερους μισθούς. Ο συγκυβερνήτης της μοιραίας πτήσης των Αιθιοπικών Αερογραμμών είχε μόλις 200 ώρες πτήσης, το ένα έκτο από αυτό που συνιστάται για πτήσεις της πολιτικής αεροπορίας. Στις δε πτήσεις αεροσκαφών που μεταφέρουν εμπορεύματα, ο στόχος είναι να καταργηθεί τελείως η θέση του συγκυβερνήτη, ως πρώτο βήμα για να επεκταθεί η «εξοικονόμηση» αυτή και στα αεροσκάφη της πολιτικής αεροπορίας. Σε πρόσφατη συνέντευξή του, ο κυβερνήτης που πριν από λίγα χρόνια κατόρθωσε να προσυδατώση αεροσκάφος στον ποταμό Χάντσον της Νέας Υόρκης, σώζοντας 155 ζωές, γνωστός με το χαϊδευτικό προσωνύμιο Σάλι, έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για τις συνέπειες των αυτοματοποιημένων συστημάτων στην επιχειρησιακή ικανότητα των πιλότων.
Υπάρχουν αυτοματισμοί που σώζουν ζωές, όπως γνωρίζουν οι οδηγοί αυτοκινήτων που διαθέτουν σύγχρονα συστήματα πέδησης, αλλά και αυτοματισμοί που προωθούνται με βασικό γνώμονα το κέρδος όσων ελέγχουν τις τεχνολογίες αυτές. Xαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι ιλιγγιώδεις επενδύσεις στον τομέα της αυτόνομης οδήγησης οχημάτων, που υλοποιούνται χωρίς να έχει υπάρξει η παραμικρή συζήτηση γύρω από το πόσο σημαντικός είναι, τελικά, ο στόχος αυτός σε σχέση με άλλους και γύρω από το αν, ενδεχομένως, οι επενδύσεις θα μπορούσαν να κατευθυνθούν σε τεχνολογίες αιχμής με μεγαλύτερη κοινωνική χρησιμότητα. Αυτά, φυσικά, είναι ψιλά γράμματα για γίγαντες όπως η Uber και η Lyft, οι οποίοι προσβλέπουν σε μια εποχή κατά την οποία θα ελέγχουν παγκόσμιους στόλους εκατομμυρίων ταξί χωρίς οδηγούς. Δοκιμάζουν, δε, τα συστήματα αυτά όχι σε κάποιο κλειστό πάρκο αλλά στους δρόμους, με πειραματόζωα ανυποψίαστους πεζούς. Ο θάνατος 49χρονης γυναίκας που παρασύρθηκε, πέρυσι, από ένα τέτοιο αυτοκίνητο της Uber, στην Αριζόνα απετέλεσε ακόμη ένα καμπανάκι που υπενθύμιζε την ανάγκη να διευρυνθεί ο δημόσιος διάλογος για την απαγκίστρωση από τον αυτόματο πιλότο.
(πηγή: Reuters)