Το Ενεργειακό «Κλειδί» για την Αξιολόγηση

Έχει επικρατήσει ευρέως η άποψη ότι η αξιολόγηση από το κουαρτέτο, του προγράμματος προσαρμογής της Ελληνικής οικονομίας, όπως αυτό συμφωνήθηκε στο 3^ο Μνημόνιο του Ιουλίου 2015, δεν προχωρεί και δεν πρόκειται να κλείσει σύντομα εάν δεν υπάρξουν σημαντικές υποχωρήσεις από πλευράς κυβέρνησης στο θέμα των συντάξεων, της φορολογίας και των αποκαλούμενων κόκκινων δανείων- βλέπε προστασία πρώτης στέγης. Πράγματι, φορολογικό, συντάξεις και τακτοποίηση δανείων είναι οι κατ’εξοχήν τομείς όπου παρά τα όσα έχουν ειπωθεί και συμφωνηθεί ήδη με τους δανειστές από το πρώτο μνημόνιο του Ιουνίου 2010 δεν έχει υπάρξει ουσιαστικά ουδεμία μεταρρύθμιση πέρα από την οριζόντια μείωση των συντάξεων και κατακόρυφη αύξηση της φορολογίας.

Όμως οι μεταρρυθμίσεις στο σύστημα εσόδων (φορολογίας) και εξόδων (μισθοί-συντάξεις) είναι η μία πλευρά του νομίσματος που αποβλέπει στη λογιστική τακτοποίηση του όλου θέματος και στον ισοσκελισμό του εκάστοτε προϋπολογισμού μέσω αυτόματων (και αυτονόητων θα συμπληρώναμε εμείς) αναπροσαρμογών. Η άλλη πλευρά που είναι κατά την άποψη μας η πλέον δύσκολη και σημαντική, γιατί αγγίζει την καρδιά του προβλήματος, αποτελεί τον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας, και της αγοράς, και την ανάγκη δημιουργίας συνθηκών ανταγωνισμού σε όλα τα επίπεδα. Απαραίτητη προϋπόθεση για τον έλεγχο των τιμών (προς όφελος του καταναλωτή) αλλά και για την πραγματοποίηση επενδύσεων από τον ιδιωτικό τομέα, κάτι που όμως δημιουργεί αλλεργία στη σημερινή κυβέρνηση η οποία και έχει υιοθετήσει μία μάλλον εχθρική στάση έναντι των επιχειρήσεων και του επιχειρείν γενικότερα, πιστεύοντας ότι το κράτος οφείλει να έχει αυτό τον πρωτεύοντα ρόλο στην οικονομία. Πρόκειται ασφαλώς περί μίας κρατικιστικής και απαρχαιωμένης αντίληψης κατάλοιπο των Σοβιετικών καθεστώτων και του κεντρικού προγραμματισμού.

Έτσι οι μέχρι σήμερα δράσεις είχαν αποκλειστικό στόχο την εσωτερική υποτίμηση και δεν μπορούν επουδενί να θεωρηθούν ως μεταρρυθμίσεις. Το μόνο που συνέβαλλαν είναι στον έλεγχο των δημοσιονομικών ελλειμμάτων μέσω μίας επιταχυνόμενης φτωχοποίησης. Ο δε ενεργειακός τομέας σε όλες του τις εκφάνσεις αποτελεί καθρέφτη της προϊούσας μείωσης του βιοτικού επιπέδου των Ελληνικών νοικοκυριών αφού όλοι οι καταναλωτικοί δείκτες σε βάθος 6ετίας και άνω είναι πτωτικοί. Με την κατανάλωση στα υγρά καύσιμα να έχει μειωθεί σχεδόν 40% από το 2008 μέχρι τα τέλη του 2015, το ηλεκτρικό ρεύμα επίσης -20%-25% ανάλογα με την κατηγορία καθώς και το φυσικό αέριο, όπου από τα 4.5 bcm που ήτο η κατανάλωση σε εθνικό επίπεδο το 2011-2012 αυτή το 2015 έφθασε τα 3.15 bcm. Και αυτό παρά το γεγονός ότι το αέριο αποτελεί ένα νέο σχετικά καύσιμο και κανονικά η χρήση του έπρεπε να βαίνει αυξανόμενη τόσο λόγω ανταγωνιστικού κόστους αλλά και για περιβαλλοντικούς λόγους. Όμως με τον ειδικό φόρο κατανάλωσης που επέβαλλε πριν τρία χρόνια (προκειμένου να συγκεντρώσει χρήματα μέσω ισοδύναμων μέτρων) η τότε κυβέρνηση σκότωσε κυριολεκτικά μία αγορά που πήγαινε να αναπτυχθεί.

Ήδη από το πρώτο Μνημόνιο είχε τεθεί ξεκάθαρα η ανάγκη για το άνοιγμα της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας (προς συμμόρφωση των όσων ισχύουν σε ΕΕ) και την δημιουργία συνθηκών ανταγωνισμού πράγμα που θα συνέβαλλε στην προσέλκυση επενδύσεων και άρα τον εκσυγχρονισμό και αναβάθμιση του όλου συστήματος παραγωγής, μεταφοράς και διανομής. Με διάφορες δικαιολογίες, ουσιαστικές ή μη, νομικά τερτίπια και θεσμικές ντρίπλες που αποκλειστικό στόχο είχαν την κωλυσιεργία και ματαίωση κάθε μεταρρυθμιστικής διαδικασίας (αλλά και ευφυολογήματα και δήθεν μεγαλόπνοα και ανεφάρμοστα σχέδια τύπου Μικρής ΔΕΗ), ουδεμία μεταρρύθμιση έγινε πέρα από έναν ανοικτό πόλεμο κατά των ιδιωτών ηλεκτροπαραγωγών (τους IPP’ s) τους οποίους τόσο η προηγούμενη όσο και η σημερινή κυβέρνηση ήθελαν να δουν να εξαφανίζονται, πράγμα που παρ’ ολίγο να συμβεί με την αναθεώρηση (εις βάρος τους) του συστήματος cost recovery μέσω των ΑΔΙ. Στο πάρα πέντε κατάλαβε η πολιτεία τον ρόλο των IPP’ s όταν το μαρτυρικό καλοκαίρι του 2015 η χρησιμότητα τους έγινε ευρέως αντιληπτή αφού συνέβαλλαν ουσιαστικά στην αποφυγή κατάρρευσης του συστήματος ηλεκτροδότησης της χώρας.

Σήμερα η όλη υπόθεση των μεταρρυθμίσεων στον ενεργειακό τομέα έχει περιορισθεί στην ιδιωτικοποίηση ή μη του ΑΔΜΗΕ και του ΔΕΣΦΑ λες και ο θεσμικός έλεγχος αυτών των οργανισμών θα καθορίσει το πώς λειτουργεί ή δεν λειτουργεί η αγορά. Ενώ είναι προφανές ότι οι ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις πρέπει να αφορούν στο πώς λειτουργεί η ίδια η αγορά στον ηλεκτρισμό ή στο φυσικό αέριο και το τι δυνατότητες αυτή προσφέρει στην ίση πρόσβαση σε αυτή των bο na fide παικτών (είτε παραγωγών, προμηθευτών ή εμπόρων). Κάτι που μπορούσε, στην περίπτωση του ηλεκτρισμού, να επιτευχθεί μέσω δημοπρασιών τύπου ΝΟΜΕ. Άρα η κυβέρνηση για μία ακόμη φορά εθελοτυφλεί, προσπαθώντας αφελώς να κερδίσει χρόνο, επικεντρώνοντας την όλη συζήτηση στις δήθεν μεταρρυθμίσεις που αφορούν αποκλειστικά το ιδιοκτησιακό καθεστώς των Διαχειριστών. Αυτό όμως με όλο το συμπάθιο δεν αποτελεί μεταρρύθμιση. Είναι αυτό που με τόσο απλό αλλά πειστικό τρόπο λέει ο λαός μας, «Άλλαξε ο Μανωλιός και έβαλε τα ρούχα του αλλιώς».

Καταλήγοντας οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι έξι χρόνια μνημονίων, και συστηματικής μείωση του ΑΕΠ της χώρας και φτωχοποίησης της δεν έχουν διδάξει απολύτως τίποτε αφού είναι εμφανέστατη η συστηματική προσπάθεια διατήρησης ανέπαφου του κατ’ ευφημισμό παραγωγικού μας μοντέλου. Κάτι που φαίνεται ξεκάθαρα στον ενεργειακό τομέα όπου η άρνηση για δημιουργία ανταγωνισμού και την συνακόλουθη προσέλκυση επενδύσεων αποτελεί αυτοσκοπό.

Και όμως τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι τελείως διαφορετικά εάν η εκάστοτε κυβέρνηση, μέσω των κατάλληλων πολιτικών που θα εισήγαγε θα οδηγούσε σε ένα μετασχηματισμό της ενεργειακής αγοράς και τη δημιουργία συνθηκών βιώσιμης ανάπτυξης. Μπορεί οι αξιολογητές του κουαρτέτου, εν όψει της πολιτικής πίεσης που δέχονται από το Βερολίνο προκειμένου να ολοκληρωθεί η αξιολόγηση, να αποδειχθούν τελικά το πολύπλοκο σχήμα που προτείνει η κυβέρνηση για την ημι-κρατική λειτουργία του ΑΔΜΗΕ, αλλά προς Θεού μην έχουμε αυταπάτες ότι κάτι τέτοιο αποτελεί μεταρρύθμιση. Όπως όμως εξελίσσονται τα πράγματα φαίνεται ότι τελικά η μεταρρύθμιση στη λειτουργία της ενεργειακής αγοράς θα προέλθει νομοτελειακά από την περαιτέρω φτωχοποίηση, τις αναπόφευκτες χρεωκοπίες που θα ακολουθήσουν και την επιβίωση των πλέον υγειών και ανθεκτικών δυνάμεων (δηλ. survival of the fittest), οι οποίοι θα αναδειχθούν ως βασικοί παίκτες επιβάλλοντας τους όποιους όρους τους.