Γ.-Σ. Πρεβελάκης*: Δυοίν Κακοίν Προκειμένοιν

Όταν το 1947 οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής απoδέχθηκαν την πρόσκληση της Μεγάλης Βρεταννίας να διαχειριστούν την ελληνική κρίση, δεν είχαν υπολογί σει τις συνέπειες. Σύντομα αντιλήφθηκαν ότι η οικονομική και στρατιωτική βοήθεια δεν αρκούσε για να αποτρέψει την απορρόφηση της Ελλάδας από το υπό διαμόρφωση κομμουνιστικό στρατόπεδο. Η έκθεση Paul Porter αποκαλύπτει την κατάσταση την οποία διεπίστωσαν. Ο ελληνικός αστικός κόσμος, με τις παραδοσιακές του παθογένειες σε έξαρση, εξακολουθούσε να διεξάγει τις μάχες του παρελθόντος, όταν η διεθνής γεωπολιτική σκηνή βίωνε τεκτονικές αλλαγές οι οποίες οδήγησαν στον Ψυχρό Πόλεμο.

Στην αμερικανική κυβέρνηση ετέθη ένα σαφές δίλημμα: είτε θα αποδέχονταν την ολική ή μερική κομμουνιστικοποίηση της Ελλάδας, με καταλυτικές συνέπειες για την ασφάλεια της Ανατολικής Μεσογείου· είτε θα έθεταν την ελληνική πολιτική υπό κηδεμονία. Η διάσωση της Ελλάδας, με την μερική κατάργηση της ανεξαρτησίας της, άνοιξε τον δρόμο σε σειρά από άλλες παρεμβατικές ενέργειες των Ηνωμένων Πολιτειών. Κατά τον ιστορικό Howard Jones, διά της ελληνικής εμπειρίας οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκαινίασαν ένα «νέο είδος πολέμου», με γνώμονα την αντιπαράθεση με την Σοβιετική Ένωση, με κηδεμόνευση των ανά τον κόσμο αντικομμουνιστικών καθεστώτων [1].

Η Ελλάδα σώθηκε· αλλά με κόστος τον συνεπαγόμενο έντονο αντιαμερικανισμό και την αύξουσα ανωριμότητα της αστικής της τάξης. Ο ράθυμος και παρασιτικός ελληνικός αστικός κόσμος συνέχισε να αδιαφορεί για τους δημοκρατικούς θεσμούς, την αξιοκρατία και την κοινωνική δικαιοσύνη. Προς τι θυσίες και προσπάθειες, εφ’όσον, εν ανάγκη, παρεμβαίνει η Δύση- όπως κατά την δεκαετία 1940;

Οι δομικές αδυναμίες της ελληνικής πολιτικής, επιδεινωμένες από την ευρωπαϊκή αμελή γενναιοδωρία, επανα-μετέτρεψαν το ελληνικό ζήτημα σε κεντρικό πρόβλημα της διεθνούς σκηνής. Η Ευρώπη, αγνοώντας τις ιστορικές και γεωγραφικές παραμέτρους και υιοθετώντας μια κοντόφθαλμη οικονομιστική πολιτική, υποτίμησε τις ελληνικές ιδιαιτερότητες. Ο συνδυασμός δημοσιονομικής προσαρμογής και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων σταθεροποίησε την Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία· όμως, η Ελλάδα, τρίτο μέλος των «PIGS», βυθίζεται σε μια γενικευμένη κρίση η οποία από οικονομική διευρύνθηκε σε πολιτική και γεωπολιτική. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει τώρα το παλαιό αμερικανικό δίλημμα: είτε θα αφήσει την Ελλάδα να καταρρεύσει, με δυσπρόβλεπτες πολιτικές συνέπειες για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, είτε θα θέσει την Ελλάδα υπό κηδεμονία.

Για να περάσουν στον νέο κόσμο του Ψυχρού Πολέμου, οι Αμερικανοί αναγκάστηκαν να παραμερίσουν τα απομονωτικά τους ανακλαστικά. Για την αμερικανική πολιτική, η παρέμβαση στα εσωτερικά της Ελλάδας άνοιξε το κουτί της Πανδώρας. Η εικόνα της μελλοντικής υπερδύναμης ως υπερασπιστού της ελευθερίας των λαών υπέστη πλήγμα· στις συλλογικές αναπαραστάσεις εξελίχθηκε σε ιμπεριαλιστική, με συνέπεια να στραφεί εναντίον της ακόμη και η δική της νεολαία.

Η Ευρώπη επιδεικνύει απροθυμία να εμπλακεί ενεργά στην ελληνική κρίση, επειδή έχει συναίσθηση των ηθικών και πολιτικών κινδύνων. Η ενδεχόμενη κηδεμονία της Ελλάδας θα θέσει υπό αμφισβήτηση την αρχή της ισοτιμίας των κρατών-μελών, αναβιώνοντας τα φαντάσματα της ευρωπαϊκής Ιστορίας. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Γερμανός Υπουργός Οικονομικών προκρίνει το Grexit. Στην εναλλακτική εκδοχή της κηδεμονίας, η εικόνα μιας ηγεμονικής Γερμανίας θα απειλήσει ολόκληρο το οικοδόμημα της γερμανικής μεταπολεμικής ομαλοποίησης.

Όπως το 1946, η μοίρα της Ελλάδας έχει ξεφύγει από τα χέρια της. Κρίνεται από ευρύτερες γεωπολιτικές και ιδεολογικές αμφιταλαντεύσεις. Η τραγική πραγματικότητα δεν ανατρέπεται ούτε με κουτοπόνηρους τακτικισμούς ούτε με χρηματο-οικονομικά gadgets. Έχοντας απωλέσει μαζί με την οικονομική της ανεξαρτησία και τον έλεγχο της μοίρας της, η Ελλάδα διερωτάται ποιά από τις δύο ευρωπαϊκές επιλογές είναι χειρότερη. Η διά της κηδεμονίας διάσωση της χώρας θα αναβιώσει τα παλαιά προβλήματα της εξάρτησης, της ανωριμότητας και του αντιδυτικισμού. Η κατάρρευση θα μπορούσε να λειτουργήσει εξυγιαντικά- αλλά με τι ανθρώπινο και εθνικό κόστος!

Ούτε η Ευρώπη θα παραμείνει αλώβητη από την ελληνική περιπέτεια. Με Grexit ή με κηδεμονία, το ευρωπαϊκό όνειρο θα τρωθεί. Όπως την Αμερική μερικές δεκαετίες παλαιότερα,η Ελλάδα αλλάζει τώρα την Ευρώπη· προς το χειρότερο.