Η επέτειος των εκατό χρόνων από την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων
προσφέρει και την ευκαιρία αναστοχασμού επί των αιτίων της ιστορικής
ελληνικής επιτυχίας. Αυτός καθίσταται χρησιμότερος ακριβώς λόγω της
παρούσης οικονομικής και κοινωνικής κρίσεως, η οποία τείνει να εμπεδώνει
πνεύμα απαισιοδοξίας και μοιρολατρίας. Καλώς ή κακώς η παρούσα
χρεοκοπία δεν είναι γεγονός πρωτοφανές στη νεότερη ελληνική ιστορία.
Εχει τα ιστορικά της προηγούμενα. Οι παραλυτικές συνέπειές τους, ωστόσο,
ακυρώθηκαν με την κινητοποίηση των υγιών δυνάμεων της ελληνικής
κοινωνίας.
Πώς η Ελλάς της χρεοκοπίας του 1893 και της
ταπεινωτικής στρατιωτικής ήττας του 1897 έφθασε στην ιστορική επιτυχία
των Βαλκανικών Πολέμων; Αν περιορισθούμε σε ζητήματα διπλωματίας, η
ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων διδάσκει ότι οι μεγαλύτερες ελληνικές
διπλωματικές επιτυχίες επήλθαν κατόπιν συνάψεως περιφερειακών και
διεθνών συμμαχιών έπειτα από προσεκτική μελέτη της διεθνούς
πραγματικότητος και με πλήρη επίγνωση των όχι απεριορίστων δυνατοτήτων
της χώρας, στρατιωτικών και διπλωματικών. Ο «απομονωτισμός», ο
«αναδελφισμός» ή ο «μαξιμαλισμός», η υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων, που
λειτουργούν αποτρεπτικώς προς κάθε ιδέα συμβιβασμού, δεν είχαν θέση στην
ελληνική διπλωματία της εποχής. Η διπλωματική κεφαλαιοποίηση των
στρατιωτικών επιτυχιών των Βαλκανικών Πολέμων ήταν κάθε άλλο παρά
αυτονόητη και προϋπέθετε επώδυνες και αντιδημοφιλείς πλην όμως αναγκαίες
αποφάσεις. Ο πρωθυπουργός Βενιζέλος δεν δίστασε να συναινέσει στην
παραχώρηση του Μοναστηρίου και της Πελαγονίας στη Σερβία, για να
εξασφαλίσει τη συμμαχία της, η οποία και απεδείχθη πολύτιμη κατά τον Β΄
Βαλκανικό Πόλεμο. Λίγους μήνες αργότερα και παρά τις εντυπωσιακές
στρατιωτικές επιτυχίες του ελληνικού στρατού στα μέτωπα του Β΄
Βαλκανικού Πολέμου, ο Βενιζέλος θα διαγνώσει εγκαίρως τον κίνδυνο
απομονώσεως της Ελλάδος και θα πρωτοστατήσει στη σύναψη ανακωχής. Με τη
Συνθήκη του Βουκουρεστίου δεν θα διστάσει να επιστρέψει στη Βουλγαρία
εδάφη, τα γνωστά σήμερα ως «Μακεδονία του Πιρίν», τα οποία ο ελληνικός
στρατός είχε καταλάβει μετά σφοδρότατες μάχες στον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο,
ακριβώς διότι τον ενδιέφερε το μείζον, η αναγνώριση της ελληνικής
κυριαρχίας στη Θεσσαλονίκη. Από τον Νοέμβριο του 1920 και μετά,
αντιθέτως, οι διάδοχοι του Βενιζέλου θα αγνοήσουν τη διπλωματική του
παρακαταθήκη, ώστε η Μικρασιατική Εκστρατεία να μετατραπεί από εποποιία
σε καταστροφή.
Τι σημασία έχουν όλα αυτά σήμερα; Η πιθανότητα μιας
νέας βαλκανικής πολεμικής αναμετρήσεως δείχνει εξαιρετικά απομακρυσμένη
και λόγω της καταλυτικής επιρροής των ευρωπαϊκών πολιτικών θεσμών. Τα
σημερινά διακυβεύματα είναι διαφορετικά· ωστόσο, το αίτημα του
περιορισμού των τάσεων «απομονωτισμού», «αναδελφισμού» ή «μαξιμαλισμού»
παραμένει δραματικώς επίκαιρο. Κοινωνίες σε κρίση αποτελούν έδαφος
πρόσφορο στη συνωμοσιολογία. Μανιχαϊστικού ή χιλιαστικού χαρακτήρος
θεωρήσεις της διεθνούς πραγματικότητος παραμένουν εντυπωσιακά δημοφιλείς
για μια χώρα με το μορφωτικό και κοινωνικό προφίλ της Ελλάδος. Επίκαιρη
όσο ποτέ παραμένει και η ανάγκη δυναμικής παρουσίας της Ελλάδος στους
διεθνείς οργανισμούς, αλλά και η σύμπηξη συμμαχιών σε περιφερειακό και
διεθνές επίπεδο. Τα Βαλκάνια, ο Εύξεινος Πόντος και η Μεσόγειος
αποτελούν προνομιακές ζώνες δράσεως της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής,
ενώ η αγκύρωση της χώρας στον πυρήνα των ευρωπαϊκών πολιτικών και
οικονομικών θεσμών παραμένει προϋπόθεση της επιτυχίας των ελληνικών
πρωτοβουλιών. Η μελέτη των Βαλκανικών Πολέμων αναδεικνύει μερικές από
τις προϋποθέσεις εξόδου από την παρούσα κρίση και υπογραμμίζει ότι η
ανάκαμψη συνδέεται με την αποφασιστικότητα των δημιουργικών δυνάμεων της
κοινωνίας να αναλάβουν τις ιστορικές τους ευθύνες.
* Ο κ. Ιωάννης
Ν. Γρηγοριάδης είναι επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής
Επιστήμης του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ και επιστημονικός συνεργάτης του
ΕΛΙΑΜΕΠ.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ",02/11/2012)