Η Ευρωπαϊκή Ενωση επιδιώκει οι εισαγωγές σε κλάδους όπως σίδηρος-χάλυβας, αλουμίνιο, τσιμέντο, λιπάσματα, ηλεκτρισμός και υδρογόνο να επιβαρύνονται με αντίστοιχη τιμή άνθρακα με εκείνη που πληρώνει ήδη η ευρωπαϊκή βιομηχανία μέσω του Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ). Ο στόχος: περιορισμός της «διαρροής άνθρακα» και ίσοι όροι ανταγωνισμού.
Μετάβαση στην πλήρη εφαρμογή
Από τον Οκτώβριο 2023 έως το τέλος του 2025 οι ελληνικές επιχειρήσεις απλώς υποβάλλουν τριμηνιαίες εκθέσεις στο μητρώο ΜΣΠΑ με τα στοιχεία εκπομπών των προϊόντων που εισάγουν, χωρίς να επιφέρεται καμία οικονομική επιβάρυνση. Από το 2026 όμως ξεκινάει η αγορά και παράδοση πιστοποιητικών ΜΣΠΑ, αντίστοιχων με τις εκπομπές των εισαγωγών τους. Τα πιστοποιητικά θα πωλούνται από το υπουργείο Οικονομικών από τον Φεβρουάριο του 2027 και η πρώτη ετήσια δήλωση για τις εισαγωγές του 2026 θα πρέπει να κατατεθεί έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2027. Η τιμή των πιστοποιητικών θα συνδέεται με δηλαδή με την πραγματική τιμή άνθρακα της ευρωπαϊκής αγοράς, ήτοι τον μέσο όρο τιμών του ΣΕΔΕ.
Τι σημαίνει για τις ελληνικές επιχειρήσεις
1. Συλλογή αξιόπιστων στοιχείων εκπομπών
Από το 2026 οι εταιρείες θα πρέπει να δηλώνουν τις «ενσωματωμένες εκπομπές» των προϊόντων τους:
• Με πραγματικές τιμές (actual values) που προέρχονται από την εγκατάσταση παραγωγής εκτός Ε.Ε. και είναι επαληθευμένες από διαπιστευμένο επαληθευτή.
• Ή με προκαθορισμένες τιμές (default values) που θα δημοσιεύσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Η επιλογή «default» είναι πιο απλή (δεν απαιτεί επαλήθευση των τιμών), αλλά οδηγεί σε υψηλότερο υπολογιζόμενο αποτύπωμα άνθρακα – και, κατά συνέπεια, σε μεγαλύτερο κόστος. Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις, το κόστος για έναν μέσο εισαγωγέα μπορεί να είναι έως και διπλάσιο εάν επιλέξει την «default» μέθοδο. Αντιθέτως, η επιλογή «actual» έχει σχεδιαστεί ώστε να είναι πιο συμφέρουσα, ιδίως όταν ο προμηθευτής έχει χαμηλές εκπομπές, αλλά προϋποθέτει περισσότερη τεχνική προετοιμασία και διαδικασίες ελέγχου.
2. Υποχρεωτική εγγραφή στο μητρώο CBAM
Κάθε εισαγωγέας πρέπει να λάβει την ιδιότητα του εγκεκριμένου δηλούντος. Χωρίς αυτό δεν μπορεί:
• Να υποβάλει ετήσια δήλωση.
• Να αγοράσει πιστοποιητικά.
• Ούτε να συνεχίσει νόμιμα τις εισαγωγές μετά το 2026.
Αν χρησιμοποιεί έμμεσο τελωνειακό αντιπρόσωπο, τότε και ο αντιπρόσωπος πρέπει να είναι εγκεκριμένος.
3. Υπολογισμός του κόστους
Ο βασικός τύπος είναι απλός:
Ποσότητα εισαγωγής x ενσωματωμένες εκπομπές x τιμή ΣΕΔΕ.
Ομως, το τελικό ποσό μπορεί να μειωθεί εάν ο παραγωγός στη χώρα εξαγωγής έχει ήδη καταβάλει τιμή άνθρακα στη χώρα παραγωγής (π.χ. λειτουργούν ΣΕΔΕ, όπως η Νορβηγία ή η Ελβετία, ή ισοδύναμος φόρος άνθρακα). Επί τούτω λαμβάνουν χώρα εντατικές διαπραγματεύσεις με πολλές χώρες (όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ινδία και η Νότιος Αφρική) προκειμένου τα οικεία συστήματα άνθρακα να αναγνωριστούν ως ισοδύναμα με το ΣΕΔΕ.
4. Οριο απαλλαγής (de minimis)
Ο ΜΣΠΑ δεν εφαρμόζεται σε εισαγωγείς που δεν ξεπερνούν το ετήσιο όριο των 50 τόνων καθαρής μάζας για τους κλάδους σιδήρου-χάλυβα, αλουμινίου, τσιμέντου και λιπασμάτων. Το όριο αυτό δεν ισχύει για εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας και υδρογόνου. Εάν, εντός του ίδιου έτους, ο εισαγωγέας υπερβεί το όριο, παύει η απαλλαγή και εφαρμόζονται πλήρως όλες οι υποχρεώσεις του ΜΣΠΑ για το σύνολο των εισαγωγών του ίδιου έτους (δηλαδή απαιτούνται πλήρη δεδομένα εκπομπών, ετήσια δήλωση και παράδοση πιστοποιητικών για όλες τις σχετικές ροές).
Τι αλλάζει τυπικά το 2026-2027
Για την πρώτη εφαρμογή, η Ε.Ε. εισήγαγε ορισμένες διευκολύνσεις:
• Η πώληση πιστοποιητικών ξεκινάει το 2027, ώστε οι επιχειρήσεις να έχουν χρόνο προετοιμασίας.
• Μπορεί να γίνει επαναγορά πλεονασματικών πιστοποιητικών.
• Τα υπόλοιπα καθαρίζονται σε συγκεκριμένη ημερομηνία κάθε έτους.
Τι αλλάζει για τις ελληνικές επιχειρήσεις από το 2026, όταν ξεκινάει η αγορά και παράδοση πιστοποιητικών ΜΣΠΑ, αντίστοιχων με τις εκπομπές των εισαγωγών τους.
Από το 2027 ισχύει και ο «κανόνας του 50%»: στο τέλος κάθε τριμήνου ο λογαριασμός του δηλούντος πρέπει να διαθέτει τουλάχιστον το μισό των πιστοποιητικών που αντιστοιχούν στις σωρευτικές εκπομπές του έτους.
Τεχνικές αλλαγές και επαληθεύσεις
Αναμένονται νέες πράξεις της Επιτροπής που πιθανότατα θα προβλέπουν, μεταξύ άλλων:
• Υποχρεωτική επίσκεψη επαληθευτή στις εγκαταστάσεις παραγωγής για το 2026.
• Δυνατότητα από το 2027 για εικονικές επισκέψεις ή παράλειψη επιτόπιας επαλήθευσης για χαμηλού κινδύνου εγκαταστάσεις.
• Εναρμόνιση των κανόνων επαλήθευσης με το ΣΕΔΕ ώστε να μειωθεί η γραφειοκρατία.
Η αγορά αναμένει υψηλή ζήτηση για επαληθευτές το 2027 – ήτοι, οι εταιρείες πρέπει να προγραμματίσουν εγκαίρως τις διαδικασίες τους.
Εκκρεμείς εθνικές ρυθμίσεις
Στην Ελλάδα, αρμόδιο όργανο για την εφαρμογή του ΜΣΠΑ είναι το ΣΔΟΕ, το οποίο πλέον υπάγεται στην ΑΑΔΕ. Αναμένεται υπουργική απόφαση που θα ρυθμίσει:
• Τη διαδικασία ελέγχων.
• Την επιβολή και είσπραξη προστίμων.
• Τα χρονικά περιθώρια για παρατηρήσεις και ενστάσεις.
• Τις αρμοδιότητες μεταξύ ΑΑΔΕ/Τελωνείων, ΣΔΟΕ και ΥΠΕΝ.
• Την καθοδήγηση για έμμεσους τελωνειακούς αντιπροσώπους.
• Και την ψηφιακή διασύνδεση με το ICISnet, ώστε να υπάρχουν αυτόματες ειδοποιήσεις για το όριο de minimis και την επάρκεια πιστοποιητικών.
Μέχρι την έκδοσή της εφαρμόζονται οι γενικοί κανόνες διοικητικού δικαίου και οι επιχειρήσεις μπορούν να ασκήσουν τα συνήθη ένδικα βοηθήματα κατά δυσμενών πράξεων που τους αφορούν.
Τι πρέπει να κάνουν τώρα οι ελληνικές επιχειρήσεις
1. Να οργανώσουν τη ροή δεδομένων με τους προμηθευτές: συμφωνίες για κοινοποίηση στοιχείων εκπομπών, πρότυπα excel, έλεγχος ποιότητας δεδομένων.
2. Να αποφασίσουν «default» ή «actual values»: επιλογή ανά προϊόν ανάλογα με το κόστος, τη διαθεσιμότητα δεδομένων και την αξιοπιστία του προμηθευτή.
3. Να προετοιμαστούν για επαληθεύσεις: έγκαιρη σύναψη συνεργασιών με διαπιστευμένους επαληθευτές.
4. Να εγγραφούν στο μητρώο ΜΣΠΑ εγκαίρως: χωρίς αυτή την ιδιότητα δεν θα μπορούν να εισάγουν κανονικά από το 2026.
5. Να αξιολογήσουν το οικονομικό αποτύπωμα: ο ΜΣΠΑ ενσωματώνεται πλέον στις εμπορικές αποφάσεις και επηρεάζει άμεσα την τιμή εισαγόμενων προϊόντων.
Η νέα πραγματικότητα
Ο ΜΣΠΑ εδραιώνει μια νέα κανονικότητα όπου το «πώς» παράγεται ένα προϊόν ενσωματώνεται πλέον στην τιμή του. Οι ελληνικές επιχειρήσεις που θα οργανώσουν εγκαίρως τα δεδομένα τους, θα ρυθμίσουν τα συστήματα παρακολούθησης και θα αναπροσαρμόσουν τις συμβάσεις με τους προμηθευτές τους, θα διασχίσουν τη «γέφυρα» του 2026 με ασφάλεια μειώνοντας τους κινδύνους συμμόρφωσης και παράλληλα θα αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην ευρωπαϊκή αγορά.
*Ο κ. Μάριος Τόκας είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής και λέκτωρ Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, καθώς και συνεργάτης της δικηγορικής εταιρείας «Cassidy Levy Kent EU».
**Η κ. Αγγελική Μούζουλα είναι δικηγόρος και διαμεσολαβήτρια, συνεργάτις της δικηγορικής εταιρείας «Μούζουλας και Συνεργάτες».
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ")