τα υλικά που είναι απαραίτητα για την τεχνολογία καθαρής ενέργειας, την αυτοκινητοβιομηχανία, τα ηλεκτρικά οχήματα, καθώς και την κατασκευή προηγμένων αμυντικών συστημάτων.
Αυτή η αίσθηση καθυστερημένης αλλά επείγουσας ανάγκης εκφράστηκε αρκετά έντονα από τον Stéphane Séjourné, Εκτελεστικό Αντιπρόεδρο της ΕΕ για τη βιομηχανική στρατηγική, ο οποίος παραδέχτηκε ότι η Ένωση αποτελεί «παράπλευρη ζημία» στην κλιμακούμενη αντιπαράθεση μεταξύ Ουάσινγκτον και Πεκίνου σχετικά με την πρόσβαση σε σπάνιες γαίες. Η προειδοποίησή του είναι σαφής: Η Ευρώπη πιέζεται από δύο υπερδυνάμεις, η καθεμία από τις οποίες αξιοποιεί τα ορυκτά ως στρατηγικό πλεονέκτημα, ενώ η ΕΕ παραμένει επικίνδυνα εξαρτημένη από εξωτερικές αλυσίδες εφοδιασμού που δεν ελέγχει.
Η τελευταία αναστάτωση σημειώθηκε τον περασμένο Απρίλιο, όταν η Κίνα επέβαλε αυστηρούς ελέγχους στις εξαγωγές 17 σπάνιων γαιών σε απάντηση στους περιορισμούς των ΗΠΑ στις πωλήσεις προηγμένης τεχνολογίας σε κινεζικές εταιρείες. Το αποτέλεσμα ήταν άμεσο και οδυνηρό. Αρκετοί Ευρωπαίοι κατασκευαστές, που αντιμετωπίζουν υψηλές τιμές ενέργειας και το αυξημένο κόστος παραγωγής, αναγκάστηκαν να σταματήσουν τις γραμμές παραγωγής και να απολύσουν εργαζομένους καθώς ζωτικές εισροές κρίσιμων πρώτων υλών εξανεμίστηκαν. Με τις σπάνιες γαίες να χρησιμοποιούνται σε πολλά βιομηχανικά προϊόντα, από ηλεκτροκινητήρες και ανεμογεννήτριες έως αμυντικά συστήματα και μικροηλεκτρονική, το σοκ αντηχούσε σε πολλούς τομείς της ευρωπαϊκής οικονομίας.
Μια προσωρινή χαλάρωση των εντάσεων τον περασμένο μήνα, όταν το Πεκίνο συμφώνησε με την Ουάσιγκτον να αναβάλει τους ελέγχους στις εξαγωγές για 12 μήνες μετά από μια δασμολογική ανακωχή, προσέφερε μόνο μια σύντομη ανάπαυλα. Η ΕΕ γνωρίζει ότι δεν μπορεί να βασίζεται σε διπλωματικές συμφωνίες για μακροπρόθεσμη ασφάλεια. Η Κίνα εξακολουθεί να ελέγχει το 88% της παγκόσμιας δυναμικότητας επεξεργασίας σπάνιων γαιών ενώ κυριαρχεί και στην επεξεργασία άλλων μη επεξεργασμένων μεταλλευμάτων (CRM), παράγοντας πάνω από 75% εξευγενισμένου γερμανίου και γαλλίου και περίπου 70% εξευγενισμένου λιθίου. Με άλλα λόγια, η Κίνα κρατά τα κλειδιά για την αλυσίδα εφοδιασμού ενεργειακής μετάβασης.
Η ευαλωτότητα της Ευρώπης είναι πλέον αδύνατο να αγνοηθεί. Τον περασμένο Οκτώβριο, αντιμέτωπη με τις αυξανόμενες διαταραχές στην αλυσίδα εφοδιασμού και την επικείμενη απειλή περαιτέρω περιορισμών, η ΕΕ ανακοίνωσε σχέδια για την ταχεία ανάπτυξη μιας στρατηγικής για τη διαφοροποίηση των πηγών CRM και τη δημιουργία στρατηγικών αποθεμάτων. Η πρόταση περιλαμβάνει τη δημιουργία ενός κεντρικού ευρωπαϊκού φορέα με αρμοδιότητα τον συντονισμό των αγορών, τη διαχείριση των αποθεμάτων και την αποτροπή αυτού που οι αξιωματούχοι περιγράφουν ως αγορά παγκόσμιων προμηθειών που έχουν δημιουργήσει οι ΗΠΑ «κάτω από τη μύτη μας». Το υποκείμενο μήνυμα είναι σαφές: Η Ευρώπη δεν εμπιστεύεται πλέον την αγορά για την παροχή ασφάλειας εφοδιασμού. Σκοπεύει να ενεργήσει ως μπλοκ, εάν χρειαστεί, επιθετικά, για να εξασφαλίσει τα υλικά που χρειάζεται.
Ο Séjourné αναγνώρισε με ειλικρίνεια ότι η Ευρώπη έχει καθυστερήσει τραγικά να αναπτύξει τα απαιτούμενα εργαλεία αγορών και τους μηχανισμούς εποπτείας της αλυσίδας εφοδιασμού που ήδη χρησιμοποιούν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Ωστόσο, τώρα, με καθυστέρηση, οι Βρυξέλλες φαίνονται αποφασισμένες να καλύψουν τη διαφορά. Το προτεινόμενο Ευρωπαϊκό κέντρο συντονισμού CRM θα «αγοράζει, θα συντονίζει τις ευρωπαϊκές αγορές, θα δημιουργεί αποθέματα και θα ωθεί τις εταιρείες να ενσωματώσουν περισσότερη οικονομική ασφάλεια στις αλυσίδες εφοδιασμού τους». Με άλλα λόγια, η ΕΕ ελπίζει να αναπαραγάγει, σε σύντομο χρονικό διάστημα, αυτό που κάνουν η Ουάσινγκτον και το Πεκίνο εδώ και χρόνια: να χρησιμοποιούν τη δύναμη του κράτους για να διαμορφώνουν και να προστατεύουν στρατηγικές βιομηχανίες.
Το βαθύτερο πρόβλημα, ωστόσο, είναι διαρθρωτικό. Η ευρωπαϊκή ικανότητα εξόρυξης και επεξεργασίας παραμένει περιορισμένη, όχι επειδή η ήπειρος δεν διαθέτει πόρους, αλλά επειδή οι επενδύσεις αποθαρρύνονται σταθερά από την πολυπλοκότητα των κανονισμών, τις περιβαλλοντικές ευαισθησίες, τους αυστηρούς περιορισμούς που θέτει η πράσινη μετάβαση και τον ανταγωνισμό από φθηνότερους Κινέζους προμηθευτές. Ακόμα και τώρα, οι εταιρείες εξόρυξης διστάζουν να επενδύσουν σε νέα ευρωπαϊκά έργα, φοβούμενες ότι οι πελάτες θα εξακολουθούν να επιλέγουν εισαγωγές σε χαμηλότερες τιμές. Η προσπάθεια της Ευρώπης να δημιουργήσει μια εγχώρια βιομηχανία CRM θα απαιτήσει, επομένως, όχι μόνο χρηματοδότηση και συντονισμό, αλλά και μια ριζική αλλαγή στην βιομηχανική, ενεργειακή και περιβαλλοντική πολιτική.
Οι εκπρόσωποι της βιομηχανίας υποστηρίζουν ότι η ΕΕ δεν έχει την πολυτέλεια να κινείται αργά. Οι έλεγχοι των εξαγωγών της Κίνας, λένε, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ένα κάλεσμα αφύπνισης, ένα κάλεσμα που υπογραμμίζει την ακραία ευαλωτότητα της Ευρώπης. Προειδοποιούν ότι εάν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα, η ήπειρος κινδυνεύει να μείνει ανεπανόρθωτα πίσω στις αλυσίδες εφοδιασμού που θα καθορίσουν την παγκόσμια οικονομία για τις επόμενες δεκαετίες. Δεν πρόκειται μόνο για ζήτημα οικονομικής στρατηγικής· είναι ζήτημα γεωπολιτικής ανθεκτικότητας.
Και τα διακυβεύματα δεν θα μπορούσαν να είναι υψηλότερα. Χωρίς ασφαλή πρόσβαση σε CRMs, η μετάβαση της Ευρώπης στην καθαρή ενέργεια απειλείται άμεσα. Ο τομέας της αυτοκινητοβιομηχανίας, που ήδη δέχεται έντονη πίεση από φθηνότερα κινεζικά ηλεκτρικά οχήματα, δεν μπορεί να κλιμακώσει την παραγωγή. Οι αμυντικές της δυνατότητες θα τεθούν σε κίνδυνο. Η υψηλής τεχνολογίας βιομηχανική της παραγωγή, ένα από τα λίγα εναπομείναντα ανταγωνιστικά βιομηχανικά πλεονεκτήματα της ΕΕ, θα μπορούσε να μαραζώσει. Εν ολίγοις, χωρίς την ασφάλεια των πρώτων υλών, η Ευρώπη κινδυνεύει να χάσει τόσο τη βιομηχανική της βάση όσο και την παγκόσμια επιρροή της.
Η καθυστερημένη αφύπνιση της ΕΕ μπορεί να ήρθε ακριβώς στην ώρα της, αλλά μόνο εάν οι Βρυξέλλες συνοδεύσουν σύντομα τις δηλώσεις τους με συγκεκριμένες, συντονισμένες δράσεις. Η διαφοροποίηση των προμηθευτών, η δημιουργία στρατηγικών αποθεμάτων, η αποκατάσταση της εγχώριας εξόρυξης, η απλούστευση των διαδικασιών αδειοδότησης και η δημιουργία νέων συμμαχιών με χώρες πλούσιες σε πόρους θα απαιτήσουν πολιτικό θάρρος και μακροπρόθεσμη δέσμευση. Η Ευρώπη δεν έχει πλέον την πολυτέλεια του δισταγμού.
Ο παγκόσμιος αγώνας για τα CRM επιταχύνεται. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα είναι ήδη πολύ μπροστά. Εάν η Ευρώπη δεν κινηθεί αποφασιστικά τώρα, κινδυνεύει να παραμείνει μόνιμα εξαρτημένη, μια βιομηχανική δύναμη μόνο κατ' όνομα, ευάλωτη σε κάθε γεωπολιτική αναταραχή. Οι επόμενοι μήνες θα είναι κρίσιμοι και θα δείξουν εάν η νέα αίσθηση του επείγοντος της ΕΕ είναι γνήσια ή απλώς πρόκειται για μία ακόμη ρητορική έξαρση σε μια μακρά ιστορία στρατηγικής εφησυχασμού.