Καθηγήτρια Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Rutgers του Νιου Τζέρσεϊ, η Αμερικανίδα οικονομολόγος περιγράφει τον αντίκτυπο που επιφέρουν οι ανατροπές Τραμπ στην έρευνα και ανάπτυξη των ΗΠΑ. Αποτελεί η συγκυρία ευκαιρία για την Ευρώπη; «Αν θέλεις καλούς επαγγελματίες, θα πρέπει να τους πληρώσεις», τονίζει με νόημα η Χαντ. Πάντως, οι νομπελίστες Ντιφλό και Μπανερτζί «τα μάζεψαν» για το Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης.
– Τι καταδεικνύει η διεθνής εμπειρία ως προς τον αντίκτυπο της μετανάστευσης στο βιοτικό επίπεδο μιας χώρας; Πότε οι μεταναστευτικές εισροές είναι πρόβλημα και πότε πλεονέκτημα για τις προοπτικές μιας οικονομίας;
– Αν το δούμε βάσει της σχέσης ΑΕΠ – πληθυσμού, η εισερχόμενη μετανάστευση είναι εκ των πραγμάτων θετική. Οσο μεγαλύτερη είναι μια χώρα τόσο μεγαλύτερη είναι και η οικονομική επιρροή της. Οταν έχεις περισσότερους ανθρώπους θα παράγεις περισσότερο, κι έτσι ο συνολικός πλούτος θα είναι υψηλότερος. Από εκεί και ύστερα, κάθε μεταβολή σε μια οικονομία δημιουργεί κερδισμένους και χαμένους. Κυρίως έχει να κάνει με την κατανομή των δεξιοτήτων. Οι ντόπιοι που έχουν παρόμοιες δεξιότητες με τους εισερχόμενους μετανάστες ανήκουν στους χαμένους. Οι υπόλοιποι ανήκουν, αντιθέτως, στους κερδισμένους. Πάντως, όπως έχει αποδειχθεί στην περίπτωση των ΗΠΑ, οι καταρτισμένοι και καινοτόμοι μετανάστες, οι οποίοι αναπτύσσουν τεχνολογίες και βοηθούν στην κατοχύρωση ευρεσιτεχνιών, δεν συμβάλλουν στο ΑΕΠ απλώς αριθμητικά, αλλά επιταχύνουν τους ρυθμούς ανάπτυξης της οικονομίας. Από αυτή την άποψη, οι ειδικευμένοι μετανάστες είναι και οι πιο επωφελείς για μια χώρα. Δεν είναι ότι οι ανειδίκευτοι δεν συμβάλλουν. Οι καταρτισμένοι όμως έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο για τη δυναμική της ανάπτυξης.
– Ποια είναι τα στοιχεία που καθιστούν ελκυστική μια αγορά εργασίας για εργαζομένους υψηλής κατάρτισης από το εξωτερικό;
– Αντικειμενικά, το ύψος των μισθών είναι καταλυτικό, ιδίως στην κατηγορία των υψηλά καταρτισμένων. Παρεμπιπτόντως, οι εισοδηματικές ανισότητες είναι πολύ μεγαλύτερες στις ΗΠΑ σε σύγκριση, για παράδειγμα, με τη Γερμανία. Από αυτή την άποψη, αν δεν είσαι ιδιαίτερα ειδικευμένος, δεν έχεις σοβαρό λόγο να μεταναστεύσεις στις ΗΠΑ. Αντιθέτως, αν ανήκεις στο δυναμικό των υψηλών δεξιοτήτων θα λάβεις σαφώς υψηλότερες αποδοχές στις ΗΠΑ. Το πλεονέκτημα της Αμερικής είναι κυρίως το γεγονός ότι μπορείς πολύ πιο εύκολα, για μια σειρά από λόγους που αφορούν το επιχειρηματικό περιβάλλον της, να εμπορευματοποιήσεις αυτό που έχεις πετύχει στην έρευνα. Οι ΗΠΑ παραμένουν το καλύτερο μέρος στον κόσμο από αυτή την άποψη. Ο γειτονικός Καναδάς, για παράδειγμα, δεν αυξάνει την καινοτομία στον ίδιο βαθμό και κατ’ επέκτασιν δεν προσελκύει τους κορυφαίους επιστήμονες και μηχανικούς, οι οποίοι καταλήγουν στις ΗΠΑ. Στην Ευρώπη, μια χώρα που αποτελεί ελκυστικό προορισμό για την ανάπτυξη καινοτομίας είναι σήμερα η Ελβετία. Η Γερμανία δεν προσελκύει, αλλά τουλάχιστον δεν χάνει ανθρώπινο δυναμικό – παραμένει ακόμη μια καλή περίπτωση.
– Στην Ελλάδα είναι σε εξέλιξη μια προσπάθεια να επιστρέψουν καταρτισμένοι επαγγελματίες που εγκατέλειψαν τη χώρα στα χρόνια της κρίσης. Ποιες πολιτικές μπορούν να διευκολύνουν το brain gain;
– Ενα μέτρο που έχει αποδειχθεί διεθνώς ότι πραγματικά δουλεύει (βλ. Ιταλία) είναι τα φορολογικά κίνητρα για τις υψηλές δεξιότητες – παρότι οι άνθρωποι που κερδίζουν λιγότερα μπορεί να μην είναι ιδιαίτερα χαρούμενοι με αυτή τη μορφή διάκρισης. Αλλά αυτό που έχει πάνω από όλα σημασία είναι οι μισθοί και ευρύτερα ο ενθουσιασμός γύρω από το εργασιακό περιβάλλον της χώρας. Μια κυβέρνηση θα πρέπει να κάνει κυρίως δύο πράγματα: να μειώνει τα εμπόδια που κρατούν τους μισθούς χαμηλά και να υποστηρίζει την έρευνα προς όφελος των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην οικονομία. Μπορεί να φαίνεται ως απώλεια για το κράτος, αλλά στο τέλος της ημέρας η εμπορευματοποίηση της έρευνας είναι αυτή που αυξάνει τους ρυθμούς της ανάπτυξης. Ολα αυτά όμως χρειάζονται λίγο χρόνο για να αποδώσουν. Και αρκετό ρίσκο. Οι περισσότερες πρωτοβουλίες εμπορευματοποίησης μιας ιδέας συνήθως αποτυγχάνουν. Ομως αυτές που θα πετύχουν, θα αφήσουν θετικό αποτύπωμα στο ΑΕΠ. Συνολικά αξίζει τον κόπο.
– Ανεξάρτητα από τον ρόλο της κυβέρνησης, είναι ευθύνη και του ιδιωτικού τομέα ο επαναπατρισμός των καταρτισμένων; Η αλήθεια είναι ότι μια χώρα όπως η Ελλάδα αντιμετωπίζει ένα είδος φαύλου κύκλου. Από τη μία, η οικονομία της δεν μπορεί να προσφέρει εύκολα ανταγωνιστικές αποδοχές, από την άλλη, όμως, χρειάζεται καταρτισμένους ανθρώπους ακριβώς για να μπορεί τελικά να παρέχει υψηλούς μισθούς.
– Είναι ακριβώς όπως το λέτε. Το βέβαιο είναι ότι αν θέλεις καλούς επαγγελματίες, θα πρέπει να πληρώσεις περισσότερα. Δεν είναι εύκολο. Και η απόδοση μιας τέτοιας επένδυσης απαιτεί κάποιον χρόνο.
– Ενας βασικός λόγος λοιπόν για τον οποίο έχουν πετύχει οικονομικά οι ΗΠΑ είναι η ικανότητά τους να προσελκύουν ταλέντα από όλο τον κόσμο. Πώς αξιολογείτε τις πρόσφατες πολιτικές του προέδρου Τραμπ, οι οποίες δημιουργούν αντικίνητρα για την είσοδο ακόμη και των καταρτισμένων αλλοδαπών στην αμερικανική αγορά εργασίας; Είναι σε θέση να αφαιρέσουν το διαχρονικό πλεονέκτημα της χώρας;
– Αυτός είναι πράγματι ο φόβος. Ηδη προκαλεί ζημιά η μεγάλη αβεβαιότητα που έχει δημιουργηθεί σε αυτόν τον τομέα, η οποία όμως και πάλι δεν είναι τόσο καταστροφική όσο θα είναι η βεβαιότητα του χειρότερου σεναρίου για την εξωστρέφεια της αμερικανικής οικονομίας. Ορισμένες από τις περικοπές της χρηματοδότησης στην έρευνα έχουν ανακληθεί από τη Δικαιοσύνη. Θα περιμένουμε λίγο ακόμη για να δούμε πού θα καταλήξει αυτή η υπόθεση. Υπάρχει μεγάλη ανησυχία, η οποία εκδηλώνεται πλέον με εντυπωσιακούς τρόπους. Για παράδειγμα, μόλις πρόσφατα οι νομπελίστες οικονομολόγοι Εστέρ Ντιφλό και Αμπχιτζίτ Μπανερτζί αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τις ΗΠΑ μετακομίζοντας στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης.
– Θα λέγατε ότι αυτές οι εξελίξεις στις ΗΠΑ αποτελούν δυνητικά ευκαιρία για την Ευρώπη; Υπό την έννοια ότι μπορεί να αξιοποιήσει τη συγκυρία για να προσελκύσει δεξιότητες στις δικές της οικονομίες;
– Σίγουρα ναι. Γνωρίζω ότι αρκετές χώρες ήδη έχουν αρχίσει να συγκεντρώσουν χρήματα για να προσελκύσουν ανθρώπους από τις ΗΠΑ. Το μειονέκτημα των πανεπιστημίων αλλά και των ιδιωτικών εταιρειών στην Ευρώπη είναι ότι δεν μπορούν να φθάσουν τις απολαβές που προσφέρουν οι ΗΠΑ. Θα πρέπει όμως τουλάχιστον να τις πλησιάσουν περισσότερο.
– Διότι το ταλέντο τελικά δεν φέρνει μόνο χρήμα, αλλά πηγαίνει και στο χρήμα.
– Ετσι ακριβώς.
(από την εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ»)