Την άνοιξη του 2024 η παραίτησή του από τη θέση του επιστημονικού διευθυντή του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), μόλις εννέα μήνες μετά την εκλογή του, ήταν ηχηρή. Ηταν μονόδρομος λόγω της καχυποψίας –μερικές φορές και της επιθετικής διάθεσης– που είχε αντιμετωπίσει, αλλά και της περικοπής των αρμοδιοτήτων του, της έλλειψης, επομένως, εγγυήσεων ότι η προσπάθειά του θα ευοδωνόταν.
«Θα χρεωνόμουν την ευθύνη για την αποτυχία, με προφανείς αρνητικές συνέπειες στο κύρος μου και στο κύρος των εξαιρετικών ερευνητών του ιδρύματος», είχε πει εκείνες τις μέρες στην εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ». Από τότε ο Νίκος Κυρπίδης, κορυφαίος βιολόγος και διεθνώς αναγνωρισμένος ερευνητής, επικεφαλής του τμήματος Επιστήμης Δεδομένων του Μικροβιώματος και διευθυντής του προγράμματος Προκαρυωτικής Βιολογίας στο Εθνικό Εργαστήριο Lawrence Berkeley των ΗΠΑ, δεν έμεινε ανενεργός. Ούτε κράτησε απόσταση… ασφαλείας από την Ελλάδα. Πριν από μερικούς μήνες, με άλλους Ελληνες επιστήμονες, έγινε συνιδρυτής του μη κερδοσκοπικού οργανισμού BioInnovation Greece, που στόχο έχει να λειτουργήσει ως ένα δυναμικό think tank και να γίνει καταλύτης για την ανάπτυξη του οικοσυστήματος βιοτεχνολογίας στη χώρα μας. Σ’ αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η διοργάνωση του διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου Bio3 Forum (Biomedicine, Bioinformatics & Biotechnology) στην Αθήνα, από τις 15 έως τις 19 Σεπτεμβρίου, που θα φέρει κοντά επιστήμονες, επιχειρηματίες, εκπροσώπους της βιομηχανίας, επενδυτές και υπεύθυνους χάραξης πολιτικής σε ένα πενθήμερο «φεστιβάλ γνώσης», όπως το αποκαλούν οι άνθρωποι του BioInnovation Greece. Αυτή ήταν η αφορμή της συνομιλίας μας με τον κ. Κυρπίδη, μέσω Zoom από την Καλιφόρνια.
– Μετά την περιπέτεια του ΙΙΒΕΑΑ θα περίμενε κανείς ότι θα ρίχνατε μαύρη πέτρα πίσω σας…
– Το ίδιο μου λέει και η γυναίκα μου! (γέλια) Είχα πάντα στο μυαλό μου να επιστρέψω στην Ελλάδα μετά τη συνταξιοδότησή μου. Αποφάσισα να το επισπεύσω όταν με έπεισαν συνάδελφοι από το Ιδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών να υποβάλω υποψηφιότητα για τη θέση του επιστημονικού ιδρύματος. Με έπιασαν στο φιλότιμο. «Εκανες πολλά στην Αμερική, κάνε τώρα κάτι και στην πατρίδα σου…». Μετά την ψυχρολουσία της υποδοχής και την παραίτησή μου, παραδόξως η διάθεσή μου για προσφορά παρέμεινε. Μέσα από άλλον ρόλο και μέσο, βέβαια, ως μέλος του BioInnovation Greece.
– Τις τελευταίες εβδομάδες είδαμε για μια ακόμη φορά επιστολές δεκάδων επιστημόνων προς την κυβέρνηση για τη στήριξη του ελληνικού ερευνητικού χώρου. Είστε αισιόδοξος ότι κάτι θα αλλάξει;
– Οχι, είναι πια προφανές ότι δεν υπάρχει κανένα ενδιαφέρον, δεν ιδρώνει το αυτί τους για την έρευνα, δεν είναι προτεραιότητά τους, δεν τη σέβονται σε τελική ανάλυση. Δεν συνειδητοποιούν την τεράστια σημασία της για την ανάπτυξη της χώρας. Ο νέος πρόεδρος του ΕΣΕΤΕΚ, Γιώργος Νούνεσης, ο οποίος διαδέχτηκε τον Σπύρο Αρταβάνη-Τσάκωνα, έχει δηλώσει ξεκάθαρα ότι η γραμμή που έχει πάρει από την κυβέρνηση για τα επόμενα χρόνια είναι να χρηματοδοτείται κυρίως η μεταφραστική έρευνα. Αυτό δεν είναι κακό από μόνο του, αλλά δεν μπορεί να γίνεται χωρίς παράλληλη χρηματοδότηση της βασικής έρευνας, αφού εκείνη είναι που γεννά νέα γνώση. Διαφορετικά, οι καλύτεροι επιστήμονές μας, όσοι απέμειναν, θα φύγουν κι αυτοί. Βλέπω τι γίνεται σε άλλες χώρες και θλίβομαι. Η σύγκριση είναι συντριπτική.
– Θα μου αναφέρετε ένα παράδειγμα;
– Πριν από λίγους μήνες επισκέφτηκε το Σαν Φρανσίσκο ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Χριστοδουλίδης και έκανε κάτι που δεν είχα ξαναδεί. Ενώ οι Ελληνες πολιτικοί κατά κανόνα συναντούν διευθύνοντες συμβούλους και υψηλόβαθμα στελέχη εταιρειών της Σίλικον Βάλεϊ, εκείνος αφιέρωσε ένα ολόκληρο βράδυ (από τα τρία της παραμονής του) για να γνωρίσει τριάντα επιστήμονες. Ενημερώθηκε αναλυτικά από όλους για το περιεχόμενο του ερευνητικού τους έργου και τους ρώτησε ποια θα ήταν τα κίνητρα που θα τους έκαναν να επιστρέψουν. Μαζί του ήταν και αρμόδιοι υπουργοί της κυβέρνησής του. Οι δικοί μας έρχονται στις ΗΠΑ κυρίως για τουρισμό… Τέτοιες νοοτροπίες και σκάνδαλα, όπως αυτό του ΟΠΕΚΕΠΕ, μας κάνουν να ντρεπόμαστε για τη χώρα μας. Δεν ξέρουμε τι να πούμε στους ξένους συναδέλφους μας, που νομίζουν ότι όλοι οι Ελληνες είναι έτσι – απατεώνες, διεφθαρμένοι. Και ξέρετε ποιο είναι ακόμη χειρότερο; Το γεγονός ότι μεγάλο μέρος των συμπολιτών μας δεν εκπλήσσονται με τέτοια φαινόμενα. «Μην είσαι αφελής, έτσι λειτουργούν τα πράγματα στην Ελλάδα», λένε.
– Τι καινούργιο φιλοδοξείτε να φέρετε με το BioInnovation Greece; Υπάρχει περιθώριο για απτά αποτελέσματα;
– Πολλές φορές κι εμείς, η ιδρυτική ομάδα, θέτουμε ο ένας στον άλλον το ίδιο ερώτημα. Αφιερώνουμε χρόνο και χρήματα –μόνοι πληρώνουμε τα πάντα– στην προσπάθειά μας και θέλουμε να έχει αντίκτυπο, να πιάσει τόπο, να μην πάει χαμένη. Εστιάζουμε στο τεράστιο κενό που υπάρχει ανάμεσα στα πανεπιστήμια και τη βιομηχανία και που δεν γεφυρώνεται με τα χρηματοδοτικά εργαλεία της κυβέρνησης, όπως το πρόγραμμα «Ερευνώ – Καινοτομώ», το οποίο ουσιαστικά προβλέπει χρηματοδότηση και ήδη υπαρχουσών εταιρειών – αστεία πράγματα, δηλαδή, τη στιγμή που αυτό που μας λείπει είναι οι startups. Ποιοι φτιάχνουν τις startups σε άλλες χώρες; Φοιτητές, με καθηγητές τους σε ρόλο συμβουλευτικό. Αυτό είναι το ζητούμενο: να εμπνεύσεις τα νέα παιδιά να δημιουργήσουν κάτι και να τα βοηθήσεις να πετύχουν. Στην Ελλάδα τέτοια κουλτούρα δεν υπάρχει και πρέπει να την καλλιεργήσουμε. Αυτά θα συζητήσουμε στο συνέδριο: την καινοτομία που πηγάζει από τα πανεπιστήμια, τις στρατηγικές επενδύσεων και τις υποδομές που απαιτούνται ώστε η Ελλάδα να μετατραπεί σε περιφερειακό κόμβο βιοτεχνολογίας.
Ποιοι φτιάχνουν τις startups σε άλλες χώρες; Φοιτητές, με καθηγητές τους σε ρόλο συμβουλευτικό. Στην Ελλάδα τέτοια κουλτούρα δεν υπάρχει και πρέπει να την καλλιεργήσουμε.
– Για πρώτη φορά θα βραβεύσετε και κάποιες ομάδες. Πώς ακριβώς θα τις στηρίξετε στη συνέχεια;
– Ναι, στα πρότυπα του διεθνούς διαγωνισμού iGEM (international Genetically Engineered Machine), οι αξιολογητές μας, στην πλειονότητά τους από το εξωτερικό, θα επιλέξουν τρεις ομάδες από ελληνικά πανεπιστήμια οι οποίες έχουν κάποια ιδέα που θα μπορούσε να οδηγήσει στη δημιουργία μιας νεοφυούς επιχείρησης. Το χρηματικό έπαθλο, βέβαια, που είναι συμβολικό, δεν αρκεί. Θα τους συνδέσουμε, λοιπόν, με τη Eurobank για το επενδυτικό σκέλος, θα τους βοηθήσουμε να δικτυωθούν και θα τους παράσχουμε νομικές συμβουλές για την κατοχύρωση της ιδέας τους. Είναι πολύ σημαντική η χρηματοδότηση «proof of concept» ιδεών, που γεννιούνται στα πανεπιστήμια, βρίσκονται στο στάδιο της βασικής έρευνας ακόμη, αλλά έχουν μια δυναμική. Ομως, επειδή χρειάζονται αυτό που λέει το όνομά τους, απόδειξη εφικτότητας δηλαδή, επενδυτές συνήθως δεν βρίσκονται θεωρούν ότι είναι πολύ πρώιμο και ίσως παρακινδυνευμένο να βάλουν χρήματα, έστω κι αν πρόκειται για ποσά της τάξης των 20.000-30.000 ευρώ. Εκεί χρειάζεται η στήριξη του κράτους αν θέλουμε να δημιουργήσουμε το οικοσύστημα για το οποίο μιλάμε. Αλλες χώρες το έχουν καταλάβει. Οι ΗΠΑ δίνουν 4 δισ. δολάρια ετησίως σε «proof of concept» ιδέες, ενώ η Μεγάλη Βρετανία πέρυσι ξεκίνησε ένα τέτοιο πρόγραμμα χρηματοδότησης με 9 εκατ. στερλίνες. Η ελληνική κυβέρνηση δεν φαίνεται διατεθειμένη να κάνει κάτι αντίστοιχο, τους το έχουμε προτείνει και δεν ανταποκρίθηκαν.
– Προσπαθείτε, λοιπόν, να φυτέψετε έναν σπόρο. Πόσο αισιόδοξος είστε ότι θα φυτρώσει;
– Κρατάμε μικρό καλάθι. Οι αλλαγές στην Ελλάδα γίνονται με πολύ αργό ρυθμό. Και επειδή βλέπουμε ότι η κυβέρνηση δεν πείθεται ότι αυτές οι μεταρρυθμίσεις στον χώρο της έρευνας, της καινοτομίας και της σύνδεσής τους με την επιχειρηματικότητα είναι απολύτως αναγκαίες, δεν την περιμένουμε, προχωράμε έχοντας δεδομένο ότι δεν πρόκειται να μας βοηθήσουν. Αν συμβεί, θα είναι μεγάλη έκπληξη. Αναζητούμε –και έχουμε λάβει σε ικανοποιητικό βαθμό– στήριξη από τον ιδιωτικό τομέα, από ιδρύματα και εταιρείες.
Οι ΗΠΑ δίνουν 4 δισ. δολάρια ετησίως σε «proof of concept» ιδέες, ενώ η Βρετανία ξεκίνησε ένα πρόγραμμα με 9 εκατ. στερλίνες. Η ελληνική κυβέρνηση δεν φαίνεται διατεθειμένη να κάνει κάτι.
– Να μιλήσουμε και για το προσωπικό σας ερευνητικό έργο; Οταν ξεκινήσατε να ασχολείστε με το μικροβίωμα ήταν άγνωστη λέξη για τους περισσοτέρους. Τι έχει αλλάξει μέχρι σήμερα;
– Πράγματι, όταν ολοκλήρωσα το διδακτορικό μου πάνω στο ανθρώπινο γονιδίωμα αποφάσισα με στραφώ στα βακτήρια και στα αρχαία (αρχέγονους μικροοργανισμούς). Τα τελευταία 10-15 χρόνια έχουμε διαπιστώσει ότι τουλάχιστον το 80% των μικροοργανισμών που ζουν στο σώμα μας –επομένως και στο έντερό μας– δεν είναι καλλιεργήσιμοι σε συνθήκες εργαστηρίου. Αυτό ισχύει, προφανώς, και για την πλειονότητα των καλών βακτηρίων. Η αιχμή της έρευνας σήμερα είναι πώς θα μπορέσουμε να τα απομονώσουμε, να τα πολλαπλασιάσουμε και να τα αξιοποιήσουμε για θεραπευτικούς σκοπούς. Ο μικροβιακός πλούτος του εντέρου μας σχετίζεται με πάρα πολλές νόσους –καρκίνο, νευροεκφυλιστικές ασθένειες, αλλεργίες, αυτοάνοσα νοσήματα, ακόμη και σχιζοφρένεια σύμφωνα με κάποιες έρευνες–, καθώς και με την ανάσχεση της γήρανσης. Οσο μεγαλώνουμε χάνεται η ποικιλομορφία των ωφέλιμων βακτηρίων του εντέρου μας, όπως και όταν αρρωσταίνουμε.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ")