Μερικές φορές, μια εικόνα μπορεί να συμπυκνώσει περισσότερα από σελίδες αναλύσεων ή δηλώσεις ηγετών. Ένα βίντεο που δείχνει τον Κινέζο πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ, τον Ινδό πρωθυπουργό Ναρέντρα Μόντι και τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν να γελούν μαζί στο Πεκίνο έκανε τον γύρου του κόσμου τροφοδοτώντας σχόλια, ανησυχίες αλλά και ερμηνείες γύρω από τις νέες ισορροπίες ισχύος. Μια στιγμιαία επίδειξη οικειότητας ανάμεσα σε τρεις ηγέτες; Για τους αναλυτές η εικόνα αποκαλύπτει ένα περίπλοκο πλέγμα συμφερόντων, ανταγωνισμών και αναγκαστικών συμβιβασμών. «Ο δράκος και ο ελέφαντας δεν χορεύουν ακόμη», σχολίασε χαρακτηριστικά ο Γκάουταμ Μπαμπαουάλε, πρώην πρέσβης της Ινδίας στην Κίνα, επισημαίνοντας ότι Νέο Δελχί και Πεκίνο συνεχίζουν να κρατούν αποστάσεις μετά τις συνοριακές συγκρούσεις του 2020 όμως η ανάγκη της αμερικανικής ηγεμονίας τους φέρνει πιο κοντά.
Η φωτογραφία των τριών ηγετών τραβήχτηκε στο περιθώριο της συνόδου του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO). Ο οργανισμός, με έδρα το Πεκίνο, ιδρύθηκε πριν από δύο δεκαετίες και επεκτείνεται συνεχώς, φιλοδοξώντας να αποτελέσει εναλλακτικό κέντρο ισχύος. Ωστόσο, όπως τονίζει ο Τζέρεμι Τσαν του Eurasia Group, «ο SCO, αν και περιγράφεται ως οργανισμός ασφάλειας, στην πράξη δεν έχει ουσιαστικό ρόλο στις μεγάλες διεθνείς κρίσεις, από την Ουκρανία μέχρι τη Γάζα».
Ακολούθησε η εντυπωσιακή 70λεπτη επίδειξη στρατιωτικής ισχύος και η παρουσία των ηγετών της Βόρειας Κορέας και της Ρωσίας στο πλευρό του Σι Τζινπίνγκ στην στρατιωτική παρέλαση στο Πεκίνο με επίσης σαφές μήνυμα αμφισβήτησης της αμερικανικής ισχύος και με εναλλακτική πρόταση για την παγκόσμια τάξη πραγμάτων, πέρα από την ηγεμονία των ΗΠΑ.
Η χρονική στιγμή της συνάντησης δεν είναι τυχαία. Με τον Ντόναλντ Τραμπ να έχει επιστρέψει στην πολιτική σκηνή, αυξάνοντας δασμούς και αποσταθεροποιώντας τις αγορές, το Πεκίνο βρίσκει έδαφος να προβάλλει τον εαυτό του ως αξιόπιστο εταίρο του Παγκόσμιου Νότου. Ο ίδιος ο αμερικανός πρόεδρος δήλωσε πρόσφατα ότι η Ινδία «εκμεταλλεύεται τις ΗΠΑ» με υψηλούς δασμούς και ότι η προσφορά της να τους μειώσει στο μηδέν ήρθε «πολύ αργά». Η σκληρή αυτή ρητορική ωθεί το Νέο Δελχί να δείξει ότι διατηρεί στρατηγικές εναλλακτικές. Για αυτό, οι συνομιλίες Μόντι–Σι εκλήφθηκαν ως μήνυμα προς την Ουάσινγκτον ότι η Ινδία δεν σκοπεύει να βρεθεί «δεμένη χειροπόδαρα» σε μια μόνο συμμαχία. Παράλληλα όμως, η απουσία του Ινδού πρωθυπουργού από τη στρατιωτική παρέλαση του SCO υπενθύμισε τα όρια κάθε προσέγγισης.
Η εικόνα των τριών ηγετών δεν πέρασε απαρατήρητη από τα δυτικά μέσα ενημέρωσης. Οι New York Times την χαρακτήρισαν «εκδήλωση μιας τρόικας που η Μόσχα ελπίζει να αναβιώσει», υπογραμμίζοντας το θερμό κλίμα ανάμεσα σε Μόντι και Πούτιν. Για την διπλωματία της Ινδίας, η δημόσια αυτή εικόνα είναι ασυνήθιστη: παλαιότερα, η γραφειοκρατία του Νέου Δελχί θα απέφευγε τέτοιες εμφανίσεις. Ωστόσο, οι σαρωτικοί δασμοί των ΗΠΑ δημιουργούν νέα κίνητρα. Η οικονομική διάσταση είναι κρίσιμη. Τα κράτη–μέλη του SCO αντιπροσωπεύουν σχεδόν το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού και ελέγχουν κρίσιμες ενεργειακές και εμπορικές οδούς. Για τους επενδυτές, κάθε κίνηση προς νέες συμμαχίες μπορεί να προμηνύει ανακατατάξεις στις αλυσίδες εφοδιασμού και στις ροές κεφαλαίων.
Πολυπολικότητα και το όραμα του Σι
Στο επίκεντρο της συνόδου βρέθηκε η έννοια της «πολυπολικότητας». Για την Κίνα, σημαίνει περιορισμό της αμερικανικής κυριαρχίας ώστε το Πεκίνο να αναδειχθεί σε κυρίαρχη δύναμη της Ασίας. Για την Ινδία, αντίθετα, πολυπολικότητα σημαίνει ισόρροπη κατανομή ισχύος χωρίς καμία χώρα να κυριαρχεί απόλυτα. Για τη Ρωσία, ο SCO αποτελεί μια από τις λίγες διεθνείς πλατφόρμες όπου ο Βλαντίμιρ Πούτιν εμφανίζεται όχι απομονωμένος αλλά πλαισιωμένος από ισχυρούς εταίρους. Σε μια περίοδο σκληρών δυτικών κυρώσεων, η στήριξη της Κίνας και η παρουσία της Ινδίας προσφέρουν στη Μόσχα εικόνα κανονικότητας.
Ο Σι Τζινπίνγκ αξιοποίησε τη σύνοδο για να προωθήσει το όραμά του περί «νέας παγκόσμιας τάξης», εστιασμένης στον Παγκόσμιο Νότο και σε μια πιο «δίκαιη» παγκόσμια διακυβέρνηση. Χωρίς να κατονομάσει τις ΗΠΑ, κατήγγειλε την «ηγεμονία» και τη «νοοτροπία Ψυχρού Πολέμου», καταγγέλλοντας ουσιαστικά την Ουάσινγκτον. Η Κίνα ανακοίνωσε πακέτο βοήθειας ύψους 280 εκατ. δολαρίων προς τα μέλη του SCO, καθώς και δάνεια 1,4 δισ. δολαρίων. Παράλληλα, πρότεινε τη δημιουργία αναπτυξιακής τράπεζας του SCO και ενός κέντρου συνεργασίας για την τεχνητή νοημοσύνη. Αυτές οι κινήσεις δείχνουν την πρόθεση του Πεκίνου να οικοδομήσει εναλλακτικές δομές οικονομικής συνεργασίας, παρακάμπτοντας το δολάριο και την αμερικανική επιρροή.
Ο Πούτιν, η Ουκρανία και το «νέο σύστημα σταθερότητας»
Ο Ρώσος πρόεδρος μίλησε για την ανάγκη ενός νέου συστήματος ασφάλειας στην Ευρασία, το οποίο θα αντικαταστήσει τα «ευρωκεντρικά» και «ευρωατλαντικά» μοντέλα. Υποστήριξε ότι η χρήση εθνικών νομισμάτων στο εμπόριο των μελών του SCO αποτελεί ήδη βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση. Η παρουσία του Μόντι πρόσφερε στον Πούτιν ένα ακόμη μήνυμα προς τη Δύση: ότι η Ινδία, παρά τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ, δεν σκοπεύει να εγκαταλείψει τη μακροχρόνια συνεργασία της με τη Ρωσία, ιδιαίτερα στον τομέα της ενέργειας και της άμυνας. Στη Σύνοδο ο Ρώσος πρόεδρος έκανε πολλές φορές αναφορά στην Ουκρανία χωρίς όμως να πει κάτι ουσιαστικό. Ο ίδιος δήλωσε ότι η «συνεννόηση» που επιτεύχθηκε στη διάρκεια της συνόδου κορυφής στην Αλάσκα με τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ δημιουργεί προοπτικές για την εξεύρεση λύσης στην κρίση στην Ουκρανία. Παράλληλα, τόνισε τη σημασία των προσπαθειών και προτάσεων της Κίνας και της Ινδίας, που αποσκοπούν στη διευκόλυνση της επίλυσης της κρίσης.
Οι ισορροπίες της Ινδίας
Η Ινδία κινείται προσεκτικά ανάμεσα σε δύο κόσμους. Από τη μία πλευρά, εμβαθύνει τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους στον Ινδο–Ειρηνικό. Από την άλλη, δεν θέλει να αποξενωθεί από Κίνα και Ρωσία, χώρες με τις οποίες μοιράζεται γεωγραφικά και οικονομικά συμφέροντα. Η ταυτόχρονη παρουσία Μόντι στην Ιαπωνία και αμέσως μετά στην Κίνα δείχνει αυτήν ακριβώς την προσπάθεια ισορροπίας.
Η γρήγορη αποχώρηση του Ινδού πρωθυπουργού από το Πεκίνο, καθώς και η απουσία του από την κινεζική στρατιωτική παρέλαση, υπενθυμίζουν ότι το Νέο Δελχί δεν προτίθεται να δώσει «λευκή επιταγή» ούτε στο Πεκίνο ούτε στη Μόσχα.
Οι ηγεσίες της Κίνας, της Ινδίας και της Ρωσίας αντιλαμβάνονται ότι, ανεξάρτητα από τις διαφορές τους, έχουν κοινό συμφέρον να προβάλλουν εναλλακτικό όραμα απέναντι στην αμερικανική ηγεμονία. Αν όμως το χαμόγελο των τριών ανδρών σηματοδοτεί πραγματική στρατηγική σύγκλιση ή απλώς μια προσωρινή τακτική συνύπαρξη, αυτό μένει να φανεί.
Η Αμερική υποτίμησε την Κίνα
Η επιτυχία στον ανταγωνισμό μεγάλων δυνάμεων απαιτεί νηφάλια εκτίμηση ισχύος. Ωστόσο, όπως σημειώνουν στο Foreign Affairs οι Kurt M. Campbell και Rush Doshi, η αμερικανική αποτίμηση της Κίνας έχει ταλαντευτεί επικίνδυνα από υπερβολική απαισιοδοξία σε υπερβολική αυτοπεποίθηση. Για δεκαετίες, οι Ηνωμένες Πολιτείες παρακολουθούσαν την καταιγιστική ανάπτυξη, την κυριαρχία στο διεθνές εμπόριο και τις γεωπολιτικές φιλοδοξίες του Πεκίνου, προβλέποντας ότι θα ξεπερνούσε στρατηγικά τις ΗΠΑ. Μετά την οικονομική κρίση του 2008 και την πανδημία COVID-19, πολλοί θεώρησαν ότι η Κίνα ήταν σε ύφεση. Όμως η θριαμβολογία ότι η «γηράσκουσα» Κίνα δεν θα υπερκεράσει μια ανερχόμενη Αμερική παραμένει παραπλανητική.
Σήμερα, η Κίνα υπερτερεί σε κρίσιμους δείκτες. Διαθέτει διπλάσια βιομηχανική παραγωγή, κυριαρχεί σε τεχνολογίες αιχμής από ηλεκτρικά οχήματα έως αντιδραστήρες τέταρτης γενιάς, και παράγει περισσότερες πατέντες και κορυφαίες επιστημονικές δημοσιεύσεις από τις ΗΠΑ. Στρατιωτικά, διαθέτει το μεγαλύτερο ναυτικό, τεράστια αποθέματα πυραύλων και υπερηχητικά όπλα, αποτέλεσμα του ταχύτερου εκσυγχρονισμού στρατού στην ιστορία. Ακόμη και με επιβράδυνση, παραμένει στρατηγικά ισχυρή.
Η ιστορία δείχνει ότι η κλίμακα μετράει. Όπως οι ΗΠΑ ανέβηκαν χάρη στον πληθυσμό και την έκταση τους, έτσι και η Κίνα σήμερα αξιοποιεί αυτά τα πλεονεκτήματα. Οι ΗΠΑ κινδυνεύουν να υπολείπονται τεχνολογικά, οικονομικά και στρατιωτικά αν πορευτούν μόνες τους. Η λύση βρίσκεται στις συμμαχίες. Η Ουάσινγκτον πρέπει να μετατρέψει τις παραδοσιακές σχέσεις σε πλατφόρμες κοινής οικοδόμησης δυνατοτήτων: η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα να συμμετέχουν στην κατασκευή πλοίων, η Ταϊβάν να δημιουργεί εργοστάσια ημιαγωγών στις ΗΠΑ, ενώ οι Αμερικανοί να μοιράζονται τεχνολογίες με τους συμμάχους τους. Ένα συνεκτικό μπλοκ, με τις ΗΠΑ στον πυρήνα, θα δημιουργούσε συνολικά πλεονεκτήματα που η Κίνα μόνη της δεν μπορεί να ταιριάξει.
Η στρατηγική αυτή απαιτεί ριζικό αναπροσανατολισμό: από διπλωματία «εντολών και ελέγχου» σε συντονισμένη συλλογική ισχύ. Καθώς η Κίνα παίζει με τον χρόνο και την κλίμακα, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους πρέπει να επενδύσουν στη συνοχή και τη συλλογική μόχλευση. Όπως προειδοποιούσε ο Μπέντζαμιν Φράνκλιν: «πρέπει να κρεμαστούμε μαζί, αλλιώς θα κρεμαστούμε όλοι χωριστά».
(από την εφημερίδα «ΕΣΤΙΑ»)