οι γηράσκουσες μονάδες έχουν φέρει τους Ευρωπαίους παραγωγούς ενώπιον μεγάλων δυσκολιών, καθιστώντας την Ευρώπη όλο και πιο εξαρτημένη από τις εισαγωγές πρωτογενών χημικών ουσιών όπως το αιθυλένιο και το προπυλένιοπου αποτελούν τα βασικά στοιχεία για την κατασκευή πλαστικών, φαρμακευτικών προϊόντων και μιας πλειάδας βιομηχανικών προϊόντων.
«Ενώ ο υπόλοιπος κόσμος κατασκευάζει πάνω από 20 νέες μονάδες πυρόλυσης, η Ευρώπη παραπαίει ευρισκόμενη σε βιομηχανική παρακμή», δήλωσε ο Τζιμ Ράτκλιφ, ιδρυτής της INEOS, κατά τη διάρκεια πρόσφατης εκδήλωσης. Ο δισεκατομμυριούχος έβγαλε τα χρήματά του αγοράζοντας πετροχημικά εργοστάσια από την BP και άλλους, και μαζί με άλλους κορυφαίους επιχειρηματίες της χημικής βιομηχανίας επέκρινε την έλλειψη πολιτικής δράσης.
Από την πλευρά της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απάντησε αυτόν τον μήνα με μια δέσμευση να υποστηρίξει την παραγωγή χημικών ουσιών που θεωρούνται στρατηγικές για τις βιομηχανίες της ΕΕ, όπως το αιθυλένιο και το προπυλένιο. Σχεδιάζει να επεκτείνει την δημόσια χρηματοδότηση για τον εκσυγχρονισμό των εργοστασίων και να απαιτήσει από τους δημόσιους διαγωνισμούς να δίνουν προτεραιότητα σε προϊόντα που κατασκευάζονται στην Ευρώπη – στο πρότυπο της νομοθεσίας που θέσπισε η ΕΕ 2023 αναφορικά με τα μέταλλα και τα ορυκτά.
Ωστόσο, η κίνηση αυτή ίσως έρχεται πολύ αργά για να αντιστρέψει τη ζημιά. «Είναι σαν να βρίσκεσαι στον Τιτανικό — δεν μπορείς να μείνεις στην άρνηση. Πρέπει να πας και να βρεις μια σωσίβια λέμβο», δήλωσε ο Giuseppe Ricci, επικεφαλής βιομηχανικού μετασχηματισμού στον ιταλικό ενεργειακό όμιλο Eni.
Η χημική επιχείρηση Versalis της Eni συσσώρευσε ζημίες άνω των 3 δισεκατομμυρίων ευρώ τα τελευταία πέντε χρόνια, σύμφωνα με τον Ricci, καθώς η εταιρεία αναγκάζεται να κλείσει τα δύο τελευταία ατμοπυρόλυσης της Ιταλίας και επενδύει 2 δισεκατομμύρια ευρώ σε βιοδιυλιστήρια και ανακύκλωση χημικών.
Άλλοι διεθνείς όμιλοι, όπως οι Dow, ExxonMobil, TotalEnergies και Shell, κλείνουν επίσης ή αναδιοργανώνουν τα περιουσιακά στοιχεία που διαθέτουν στην ευρωπαϊκή χημική βιομηχανία. Τα περισσότερα από τις μονάδες που είναι προγραμματισμένες να κλεισουν αφορούν τον κλάδο της πυρόλυσης - μια διαδικασία που μετατρέπει υδρογονάνθρακες σε αιθυλένιο, προπυλένιο ή άλλα πρωτογενή χημικά υλικά.
Ένα έγγραφο που εκδόθηκε από οκτώ χώρες της ΕΕ για τα πετροχημικά τον Μάρτιο ανέφερε ότι 50.000 θέσεις εργασίας θα μπορούσαν να τεθούν σε κίνδυνο λόγω πιθανών κλεισιμάτων περισσότερων μονάδων πυρόλυσης στην Ευρώπη έως το 2035.
Τα εργοστάσια της ΕΕ είναι κυρίως μικρά και μεσαίου μεγέθους και λειτουργούν με μέσο ποσοστό αξιοποίησης κάτω του 80% - ένα επίπεδο που θεωρείται αντιοικονομικό. Έως και το 40% της δυναμικότητας αιθυλενίου της ΕΕ — η οποία ανέρχεται σε 24,5 εκατομμύρια μετρικούς τόνους — διατρέχει υψηλό ή μεσαίο κίνδυνο κλεισίματος, συμπεριλαμβανομένων των διακοπών λειτουργίας που ανακοινώθηκαν από τα τέλη του 2024, σύμφωνα με την εταιρεία συμβούλων Wood Mackenzie.
«Το ποσοστό των ευρωπαϊκών μονάδων πυρόλυσης που κινδυνεύουν να κλείσουν είναι πολύ υψηλότερο από ό,τι σε άλλες περιοχές», δήλωσε ο Ρόμπερτ Γκίλφιλαν, επικεφαλής των αγορών πλαστικών και ανακύκλωσης στην Wood Mackenzie. Ενώ τα παλαιότερα ευρωπαϊκά εργοστάσια χρησιμοποιούν νάφθα ως πρώτη ύλη, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Μέση Ανατολή χρησιμοποιούν φθηνότερες πρώτες ύλες όπως το αιθάνιο — ένα υποπροϊόν του σχιστολιθικού αερίου.
Κίνδυνος νέας εξάρτησης για την ΕΕ
Η παραγωγική ικανότητα αιθυλενίου της Βόρειας Αμερικής αναμένεται να αυξηθεί στους 58 εκατομμύρια μετρικούς τόνους έως το 2030 από 54 εκατομμύρια που είναι σήμερα, σύμφωνα με την εταιρεία συμβούλων ADI Analytics. Εν τω μεταξύ, η Κίνα θα αυξάνει ετησίως κατά 6,5% την παραγωγική της ικανότητα σε αιθυλένιο για την περίοδο μεταξύ 2025 και 2030, οπότε και προβλέπεται να παράγει σχεδόν 87 εκατομμύρια μετρικούς τόνους αιθυλενίου ετησίως, όπως δήλωσε τον Μάιο ο Διευθύνων Σύμβουλος του Εθνικού Κέντρου Χημικών Πληροφοριών της Κίνας, Huang Yinguo. Ας σημειωθεί ότι η ποσότητα αυτή είναι υπερτριπλάσια της τρέχουσας παραγωγικής ικανότητας της ΕΕ.
Οι Κινέζοι παραγωγοί κατασκευάζουν επίσης εγκαταστάσεις στη Νοτιοανατολική Ασία με στόχο τις εξαγωγές προϊόντων στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, παρακάμπτοντας τους φόρους άνθρακα και τους δυτικούς δασμούς σε προϊόντα που κατασκευάζονται στην Κίνα. Οι ιαπωνικές και νοτιοκορεατικές εταιρείες, αδυνατώντας να τους ανταγωνιστούν, έχουν διατηρήσει χαμηλά τα ποσοστά χρήσης από το 2023, ανέφεραν σε εκθέσεις τους οι φορείς της πετροχημικής βιομηχανίας των εν λόγω χωρών τον Μάιο.
Οι Ευρωπαίοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής αντιμετωπίζουν τώρα μια δύσκολη επιλογή: να παρέμβουν αποφασιστικά ή να συνεχίσουν να βλέπουν τη χημική ραχοκοκαλιά της Γηραιάς Ηπείρου να διαβρώνεται; Στο έγγραφό τους του Μαρτίου, χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία ζήτησαν να θεσπιστεί ευρωπαϊκός «Νόμος για τις Κρίσιμες Χημικές Ουσίες», καθώς τα τελευταία στοιχεία της ΕΕ δείχνουν ότι η Ένωση ήταν καθαρός εισαγωγέας αιθυλενίου και προπυλενίου κάθε χρόνο κατά την περίοδο 2019-2023.
Ο Επίτροπος Βιομηχανίας της ΕΕ, Στεφάν Σεζουρνέ, δήλωσε, από την πλευρά της Κομισιόν, ότι οι Βρυξέλλες θα προσδιορίσουν στρατηγικές προμήθειες και τόπους παραγωγής. «Πρώτα και κύρια, η επιβίωση των δικών μας μονάδων ατμοπυρόλυσης αποτελεί θέμα κυριαρχίας», δήλωσε στους δημοσιογράφους αυτόν τον μήνα.
Ωστόσο, όπως επισημαίνει το Reuters, η κυριαρχία έχει ένα κόστος. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές μονάδες πυρόλυσης είναι ηλικίας άνω των 40 ετών, σε σύγκριση με μόλις 11 χρόνια στην Κίνα, σύμφωνα με τον αναλυτή της Citi, Sebastian Satz. Και η παραγωγή αιθυλενίου στην Ευρώπη με χρήση νάφθας κοστίζει 800 δολάρια ανά μετρικό τόνο, έναντι κάτω των 400 δολαρίων ανά μετρικό τόνο στις ΗΠΑ εάν χρησιμοποιείται αιθάνιο, και περίπου 200 δολαρίων ανά μετρικό τόνο στη Μέση Ανατολή με τη χρήση αιθανίου, όπως ανέφερε η Eni σε παρουσίαση που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο.
Μόνο λίγοι κολοσσοί αναμένεται να ξεφύγουν από την παρακμή
Ορισμένες εταιρείες ποντάρουν πολλά στην επιβίωση τους. Έτσι, η INEOS, η οποία λειτουργεί μία από τις πιο προηγμένες πετροχημικές εγκαταστάσεις της Ευρώπης στην Κολωνία, κατασκευάζει μια μονάδα πυρόλυσης αιθανίου αξίας 4 δισεκατομμυρίων ευρώ στην Αμβέρσα — την πρώτη νέα μονάδα πυρόλυσης στην Ευρώπη εδώ και περίπου 30 χρόνια, με παραγωγική ικανότητα 1,45 εκατομμυρίων μετρικών τόνων αιθυλενίου ετησίως. Το εργοστάσιο, που αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία το 2026, στοχεύει να ανταγωνιστεί την κινεζική παραγωγή και να καλύψει την τοπική ζήτηση με χαμηλότερο αποτύπωμα άνθρακα.
Στη Μέση Ανατολή, η ενοποίηση δημιουργεί νέους παγκόσμιους γίγαντες. Μια συγχώνευση ύψους 60 δισεκατομμυρίων δολαρίων μεταξύ της Εθνικής Εταιρείας Πετρελαίου του Άμπου Ντάμπι, της γνωστής ADNOC, και της αυστριακής OMV θα σχηματίσει τον όμιλο Borouge, τον τέταρτο μεγαλύτερο παραγωγό πολυολεφινών στον κόσμο. Η εταιρεία σχεδιάζει να εξάγει πολυμερή πλαστικά στην Ευρώπη, ανταγωνιζόμενη άμεσα τις αμερικανικές και ασιατικές εταιρείες.
Οι αναλυτές εκτιμούν ότι η παραγωγή πετροχημικών της Ευρώπης δεν θα εξαφανιστεί εντελώς, αλλά θα αφορά μόνο λίγους κυρίαρχους παίκτες. «Μόνο οι μεγάλες ευρωπαϊκές εταιρείες που διαθέτουν το μερίδιο αγοράς για να ορίσουν ανταγωνιστικές τιμές θα συνεχίσουν να παράγουν αιθυλένιο», υπογραμμίζει ο Έντσο Μπαλιέρι, καθηγητής Λειτουργιών και Διαχείρισης Τεχνολογίας στο SDA Bocconi School of Management του Μιλάνου.