Αυτό που παρατηρούμε είναι μια συντονισμένη κλιμάκωση ασύμμετρων τακτικών πολέμου – υποκινούμενων από γεωπολιτικές εντάσεις και εκτελούμενων από μη κρατικούς δρώντες και ενδεχομένως πολιτοφυλακές με κρατική υποστήριξη – με σοβαρές επιπτώσεις για την παγκόσμια ενεργειακή ασφάλεια και τη σταθερότητα του θαλάσσιου εμπορίου.
Ανάμεσα στα σοβαρότερα περιστατικά, δύο δεξαμενόπλοια στην Ερυθρά Θάλασσα – τα Eternity C και Magic Seas – δέχθηκαν άμεσες επιθέσεις από μαχητές των Χούθι, οι οποίοι εκτόξευσαν πρώτα πυραύλους και στη συνέχεια επιβιβάστηκαν με ομάδες εφόδου. Και τα δύο πλοία τυλίχθηκαν στις φλόγες και τελικά βυθίστηκαν. Ο ανθρώπινος φόρος ήταν βαρύς: τέσσερα μέλη πληρώματος έχασαν τη ζωή τους και αρκετοί άλλοι παραμένουν αγνοούμενοι. Παρά τον έντονο αεροπορικό βομβαρδισμό από ισραηλινές, αμερικανικές και βρετανικές δυνάμεις εναντίον θέσεων των Χούθι στη βόρεια Υεμένη, οι φιλοϊρανικές αυτές δυνάμεις εξακολουθούν να αποτελούν μόνιμη απειλή για τη ναυσιπλοΐα που διέρχεται από τα Στενά του Μπαμπ ελ Μαντέμπ και τη νότια Ερυθρά Θάλασσα.
Η σημασία της περιοχής αυτής δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Η Ερυθρά Θάλασσα αποτελεί μία από τις σημαντικότερες ενεργειακές αρτηρίες του κόσμου, καθώς συνδέει την Αραβική Χερσόνησο και τον Περσικό Κόλπο με την Ευρώπη μέσω της Διώρυγας του Σουέζ. Οι διαταραχές της ναυσιπλοΐας στην περιοχή προκαλούν σημαντικές καθυστερήσεις και ανάγκη επαναδρομολόγησης, αυξάνοντας το κόστος μεταφοράς και θέτοντας σε κίνδυνο την ασφάλεια των προμηθειών. Πολλοί πλοιοκτήτες δεξαμενόπλοιων αποφεύγουν πλέον τη διέλευση από τον Κόλπο του Άντεν, κατευθύνοντας τα πλοία τους γύρω από το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας – μια παράκαμψη που προσθέτει ημέρες ή ακόμη και εβδομάδες στο ταξίδι, αυξάνοντας κατακόρυφα το κόστος καυσίμων και ασφάλισης.
Ωστόσο, η απειλή δεν περιορίζεται στην Ερυθρά Θάλασσα. Στις 28 Ιουνίου, το Vilamoura, δεξαμενόπλοιο ελληνικής ιδιοκτησίας (TMS Tankers), χτυπήθηκε από υποθαλάσσια εκρηκτική συσκευή ενώ έπλεε στη Μεσόγειο ανοιχτά της Λιβύης. Η έκρηξη, αν και δεν ήταν θανατηφόρα, προκάλεσε σοβαρές ζημιές στο κύτος του πλοίου. Το πλοίο κατόρθωσε να φτάσει με ίδια μέσα στον Πειραιά, όπου αποκαλύφθηκαν εκτεταμένες ζημιές. Αξιοσημείωτο είναι ότι το Vilamoura είχε προηγουμένως επισκεφθεί δύο ρωσικά λιμάνια – το Ουστ-Λούγκα στη Βαλτική και το Νοβοροσίσκ στη Μαύρη Θάλασσα – και δεν ανήκε στον αποκαλούμενο «σκοτεινό στόλο» που παραβιάζει τις κυρώσεις.
Έπειτα, σε ένα παρόμοιο περιστατικό, στις 6 Ιουλίου, στο Eco Wizzard, δεξαμενόπλοιο υγραερίου (LPG) ιδιοκτησίας της Stealth Gas, άλλης ελληνικής εταιρείας εισηγμένης στο Nasdaq, σημειώθηκε υποβρύχια έκρηξη στη Βαλτική Θάλασσα. Η επίθεση, που θεωρείται πως πραγματοποιήθηκε με θαλάσσια νάρκη ή παρόμοιο μηχανισμό, διερευνάται από τις ρωσικές αρχές καθώς αποτελεί το έκτο αντίστοιχο περιστατικό φέτος κοντά σε ρωσικά λιμάνια. Και σε αυτή την περίπτωση σημειώθηκε διαρροή αμμωνίας, προκαλώντας περιβαλλοντικές ανησυχίες, πέραν των γεωπολιτικών.
Αυτό που συνδέει όλα τα περιστατικά – τις βυθίσεις στην Ερυθρά Θάλασσα, την έκρηξη στη Μεσόγειο και την υπονόμευση στη Βαλτική – είναι η στοχοποίηση νομότυπων ελληνικών πλοίων, τα οποία δεν παραβίαζαν κυρώσεις. Τα πλοία αυτά λειτουργούσαν υπό νομικά και διεθνώς αναγνωρισμένα πλαίσια, μεταφέροντας φορτία μη υποκείμενα σε περιορισμούς. Παρ’ όλ’ αυτά επλήγησαν, γεγονός που υποδεικνύει μια συνειδητή προσπάθεια αποσταθεροποίησης των διαύλων μεταφοράς ενέργειας, ανεξαρτήτως νομικής κατάστασης.
Οι επιπτώσεις είναι βαθιές. Παρ’ ότι οι τιμές πετρελαίου παραμένουν αξιοσημείωτα σταθερές προς το παρόν – με το Brent να κινείται λίγο κάτω από τα 70 δολάρια/βαρέλι το πρωί της Παρασκευής 11 Ιουλίου – οι αγορές είναι εμφανώς νευρικές. Η μέχρι στιγμής ανθεκτικότητα οφείλεται κυρίως στα υψηλά αποθέματα, στις εναλλακτικές διαδρομές και στο γεγονός ότι κανένα από τα κρίσιμα στενά (Σουέζ, Ορμούζ, Μπαμπ ελ Μαντέμπ) δεν έχει επισήμως κλείσει. Ωστόσο, η ισορροπία αυτή είναι εύθραυστη. Ο φόβος είναι ότι, αν οι επιθέσεις συνεχιστούν ή ενταθούν, η εμπιστοσύνη των επενδυτών και η σταθερότητα της αγοράς θα καταρρεύσουν ραγδαία.
Το πλαίσιο στο οποίο εκτυλίσσονται αυτές οι επιθέσεις είναι εξίσου ανησυχητικό. Δύο μεγάλοι περιφερειακοί πόλεμοι – η ρωσο-ουκρανική σύρραξη και η κλιμακούμενη αντιπαράθεση Ισραήλ–Ιράν – διασταυρώνονται με επικίνδυνους τρόπους. Η επίθεση στο Vilamoura στη Μεσόγειο εκτιμάται πως εντάσσεται σε μια ευρύτερη προσπάθεια εκφοβισμού ή τιμωρίας πλοίων που θεωρείται ότι υποστηρίζουν εξαγωγές ρωσικής ενέργειας, ακόμη και όταν αυτές είναι νόμιμες. Την ίδια στιγμή, η επιθετικότητα των Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα αποτελεί μέρος της ιρανικής αντίδρασης στις ισραηλινές στρατιωτικές επιχειρήσεις και είναι κλασικό παράδειγμα ασύμμετρου πολέμου με στόχο την αναστάτωση του παγκόσμιου εμπορίου χωρίς άμεση αντιπαράθεση με δυτικές δυνάμεις.
Για τις ενεργειακές αγορές, αυτό δημιουργεί ένα περιβάλλον πολλαπλών ταυτόχρονων κινδύνων: διαταραχές στη μεταφορά, εκτίναξη ασφαλίστρων, πιθανές ελλείψεις ενέργειας σε Ευρώπη και Ασία και αυξανόμενη γεωπολιτική αβεβαιότητα. Οι ναυτιλιακές επιχειρήσεις ήδη πιέζονται, καθώς οι επαναδρομολογήσεις, οι ακινησίες και τα μεγαλύτερα ταξίδια αυξάνουν τα λειτουργικά κόστη. Ουσιαστικά, αυτά τα κόστη θα μετακυλιστούν στους πελάτες – μεγάλους εισαγωγείς και επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας – και, τελικά, στους καταναλωτές με τη μορφή αυξημένων τιμών ενέργειας και καυσίμων.
Όμως ο μακροπρόθεσμος κίνδυνος είναι συστημικός: αν κλονιστεί η εμπιστοσύνη στην ασφάλεια των βασικών αλυσίδων ενεργειακού εφοδιασμού, τα κράτη ενδέχεται να αναγκαστούν να παρέμβουν με στρατιωτικές συνοδείες, χρήση στρατηγικών αποθεμάτων και πιθανώς προσωρινούς εμπορικούς περιορισμούς. Αυτό θα συνιστούσε επιστροφή σε μια γεωπολιτική της ενέργειας που θυμίζει τη δεκαετία του 1970 – με εμπάργκο, κομβόι δεξαμενόπλοιων και σοκ τιμών. Σε έναν κόσμο που ακόμη ανακάμπτει από τις μακροοικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19 και τις πληθωριστικές πιέσεις του πολέμου στην Ουκρανία, ένα τέτοιο σενάριο θα ήταν εξαιρετικά αποσταθεροποιητικό.
Παράλληλα, το κύμα επιθέσεων αναδεικνύει τα κενά στη διεθνή ναυτική ασφάλεια. Παρά την έντονη στρατιωτική παρουσία της Δύσης στην Ερυθρά Θάλασσα και την Ανατολική Μεσόγειο, μη κρατικοί δρώντες συνεχίζουν να προκαλούν ζημιές με σχετικά απλά μέσα. Θαλάσσιες νάρκες, drones και μικρά σκάφη επίθεσης αποτελούν φθηνά αλλά αποτελεσματικά όπλα σε αυτόν τον «σκιώδη πόλεμο», ενώ οι παγκόσμιοι θαλάσσιοι διάδρομοι παραμένουν ανεπαρκώς προστατευμένοι έναντι τέτοιων ασύμμετρων απειλών.
Οι ελληνικές ναυτιλιακές εταιρείες, που διαθέτουν έναν από τους μεγαλύτερους στόλους δεξαμενόπλοιων και μεταφορέων φυσικού αερίου στον κόσμο, είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένες. Τα πλοία τους επισκέπτονται συχνά ρωσικά, μεσανατολικά και αφρικανικά λιμάνια και διαδραματίζουν καίριο ρόλο στη διασφάλιση της παγκόσμιας ροής ενέργειας – ειδικά προς την Ευρώπη. Η στοχοποίηση αυτών των εταιρειών φαίνεται να γίνεται ολοένα και πιο συστηματική και ενδέχεται να αποσκοπεί στην αποθάρρυνση της ελληνικής ναυτιλιακής παρουσίας σε πολιτικά ευαίσθητες διαδρομές ενεργειακού εφοδιασμού. Αυτό προσθέτει ένα ακόμη επίπεδο πολυπλοκότητας τόσο για την ελληνική ναυτιλία όσο και για την εξωτερική πολιτική.
Συνοψίζοντας, η πρόσφατη σειρά επιθέσεων κατά δεξαμενόπλοιων πετρελαίου και φυσικού αερίου σηματοδοτεί μια νέα και επικίνδυνη φάση στη γεωπολιτική της ενέργειας. Οι ζωτικής σημασίας θαλάσσιοι εμπορικοί διάδρομοι μετατρέπονται σε πεδία σύγκρουσης και η εμπορική ναυτιλία βρίσκεται όλο και πιο συχνά στο στόχαστρο. Καθώς η διεθνής διπλωματία πασχίζει να συγκρατήσει τις συγκρούσεις σε Ανατολική Ευρώπη και Μέση Ανατολή, το κόστος της αδράνειας μπορεί σύντομα να μετρηθεί όχι μόνο σε βαρέλια και δολάρια, αλλά σε ευρύτερες οικονομικές αναταράξεις και ανθρώπινες απώλειες. Η διεθνής κοινότητα οφείλει να δράσει αποφασιστικά για την ενίσχυση της ναυτικής ασφάλειας, την αποκλιμάκωση των περιφερειακών εντάσεων και τη διασφάλιση της απρόσκοπτης ροής των ενεργειακών πόρων από τους οποίους εξαρτάται η παγκόσμια οικονομία.