Ο δημόσιος διάλογος για τη συνταγματική αναθεώρηση παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον κυρίως για τον λόγο ότι οι σχετικές συζητήσεις είναι περισσότερο πολιτικές παρά νομικές. Σε αντίθεση όμως με τη συντριπτική πλειονότητα των πολιτικών συζητήσεων που χαρακτηρίζονται από αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις, ο διάλογος περί συνταγματικής αναθεώρησης εμφανίζει την ιδιαιτερότητα ότι κατατείνει στην εξεύρεση πεδίων ευρύτερης συναίνεσης, προκειμένου να επιτευχθεί η απαραίτητη αυξημένη πλειοψηφία.
Αντίστοιχα διαμορφώνεται το αντικείμενο του διαλόγου. Το ενδιαφέρον στρέφεται είτε σε νέες προκλήσεις που μας αφορούν όλους (κλιματική αλλαγή, νέες τεχνολογίες, τεχνητή νοημοσύνη) είτε σε διαχρονικά προβλήματα, τα οποία κατά γενική ομολογία χρήζουν αποφασιστικής αντιμετώπισης, ανεξάρτητα από το βραχυπρόθεσμο πολιτικό κόστος. Στο πλαίσιο αυτό ανακινείται, μεταξύ άλλων, η σκέψη ότι για την επίλυση χρόνιων παθογενειών της ελληνικής δημόσιας διοίκησης θα προσφερόταν η κατάργηση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων, που κατοχυρώνεται συνταγματικά ήδη από το 1911. Το σκεπτικό συνδέεται με την αντίληψη ότι η μονιμότητα λειτουργεί πρακτικά ως αντικίνητρο αποδοτικότητας. Με την κατάργηση της μονιμότητας θα καθίστατο δυνατή όχι μόνο η απαλλαγή από τους ανεπαρκείς που «δεν μπορούν» να ανταποκριθούν στην αποστολή τους αλλά και η αποτροπή της αδράνειας όσων «μπορούν αλλά δεν θέλουν»· άρα ταχύτερο και αποτελεσματικότερο κράτος.
Ήδη εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι η προσέγγιση είναι απλουστευτική και πάντως εκκινεί από εσφαλμένη αφετηρία. Παρά την αναντίρρητη ανάγκη βελτίωσης της αποδοτικότητας στον δημόσιο τομέα, η αποτελεσματική εκπλήρωση των καθηκόντων κάθε δημοσίου υπαλλήλου αποτελεί συνάρτηση και άλλων παραμέτρων που δεν είναι αμιγώς οικονομικής φύσεως, όπως η διαφύλαξη της νομιμότητας ή η αμεροληψία έναντι ιδιωτικών και κομματικών συμφερόντων. Επιπλέον, η κατάργηση της μονιμότητας θα προκαλούσε μάλλον το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιδιωκόμενο: Η προκήρυξη θέσεων χωρίς προοπτική μόνιμης απασχόλησης δυσχεραίνει σημαντικά την προσέλκυση υποψηφίων υψηλών προσόντων, για τους οποίους η σταθερότητα των επαγγελματικών προοπτικών αντισταθμίζει σε έναν βαθμό την περιορισμένη ανταγωνιστικότητα των αποδοχών του δημοσίου σε σύγκριση με τον ιδιωτικό τομέα, ιδίως στη «μεταμνημονιακή» εποχή της αυστηρής δημοσιονομικής πολιτικής.
Ο βασικός όμως προβληματισμός τυχόν κατάργησης της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων συνδέεται με την αύξηση του κινδύνου ταύτισής τους με την εκάστοτε κυβερνητική πλειοψηφία, την ανάπτυξη κομματικών και πελατειακών εξαρτήσεων ή ακόμη και το ενδεχόμενο μαζικότερων απολύσεων με πολιτικά ή άλλα αυθαίρετα κριτήρια. Άλλωστε, η ρητή συνταγματική κατοχύρωση της μονιμότητας αποσκοπούσε ακριβώς στην αντιμετώπιση παρόμοιων φαινομένων, τα οποία – στο πλαίσιο των ιδεολογικών και κοινωνικών εντάσεων της εποχής – είχαν εκλάβει ακραίες διαστάσεις. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι κυβερνητικές αλλαγές συνοδεύονταν συνήθως από συγκεντρώσεις απολυμένων υπαλλήλων στην πλατεία, όπου βρισκόταν τότε το Υπουργείο Εσωτερικών: οι διαμαρτυρίες τους μετά «κλαυθμών και οδυρμών» οδήγησαν στη μετονομασία της σε πλατεία Κλαυθμώνος.
Καθίσταται ίσως εμφανές ότι η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων δεν κατοχυρώθηκε ως ιδιότυπο προνόμιό τους αλλά ως συνταγματική εγγύηση έναντι της εκάστοτε κυβερνητικής πλειοψηφίας. Πέραν της υποκειμενικής προστασίας κάθε υπαλλήλου, η μονιμότητα συντείνει στην εκπλήρωση αντικειμενικής λειτουργίας, προφυλάσσοντας αρχικά το κράτος και αντανακλαστικά κάθε πολίτη από αυθαιρεσίες και καταχρήσεις εκ μέρους της πολιτικής εξουσίας. Στην πολιτική εξουσία απόκειται άλλωστε να ελαχιστοποιήσει τα περιθώρια κατάχρησης της ίδιας της μονιμότητας σε βάρος του δημοσίου συμφέροντος. Για να επιτευχθεί αυτό δεν είναι αναγκαία η αναθεώρηση του Συντάγματος. Αρκεί η τήρηση και εφαρμογή του.
*Ο κ. Νικόλαος Ι. Σημαντήρας είναι επίκουρος καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών
(από την εφημερίδα "ΤΟ ΒΗΜΑ")