Σε παλαιότερους καιρούς, οι "τρεις” είχαν παίξει καταλυτικό ρόλο στη δρομολόγηση των διαδικασιών που κατέληξαν, μετά και από εμπιστευτικές ιρανο-αμερικανικές συνομιλίες που φιλοξένησε το σουλτανάτο του Ομάν, στην διεθνή συμφωνία JCPOA του 2015, με τη συμπερίληψη και των υπόλοιπων μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
H JCPOA, που αποτέλεσε το μεγαλύτερο διπλωματικό επίτευγμα της κυβέρνησης Ομπάμα, δέχθηκε, ως γνωστόν, μοιραίο πλήγμα το 2018, με την απόσυρση των ΗΠΑ, κατά την πρώτη προεδρία Τραμπ, η οποία έμελλε να προσωρήσει σε πολιτικής "μέγιστης πίεσης” προς το Ιράν, υιοθετώντας σκληρές κυρώσεις και φθάνοντας μέχρι τη δολοφονία του Ιρανού στρατηγού Κάσεμ Σολεϊμανί, αρχιτέκτονα του λεγόμενου "άξονα της αντίστασης” στη Μέση Ανατολή.
Οι περιφερειακές συμμαχίες του Ιράν με παίκτες όπως η Χεζμπολάχ του Λιβάνου, οι Χούθι της Λιβύης και οι Χασντ αλ-Σάαμπι του Ιράκ, καθώς και το βαλλιστικό πρόγραμμα της Τεχεράνης, αποτελούσαν τα στοιχεία που, ως μη καλυπτόμενα από την JCPOA, καθόρισαν, έπειτα και από εντατικές προσπάθειες της κυβέρνησης Νετανιάχου στο Ισραήλ, την πολιτική "μέγιστης πίεσης” του Τραμπ.
Όμως, κατά το "ο τρώσας και ιάσεται”, ο Αμερικανός πρόεδρος έχει δρομολογήσει εδώ και λίγες εβδομάδες μία διαδικασία συνομιλιών με το Ιράν, η οποία και πάλι φιλοξενείται από το Ομάν και έχει ανατεθεί στον προεδρικό έμπιστο Στιβ Ουίτκοφ. Τα δε μηνύματα που εξέπεμψε ο Τραμπ προς το Ιράν κατά την μεσανατολική του περιοδεία αυτή την εβδομάδα δεν ήσαν μόνο απειλητικά.
Δεν είναι τυχαίο ότι αντί να αξιοποιήσει τις εντάσεις με τους Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα ως "βατήρα” για την στοχοποίηση του Ιράν, ο Τραμπ επέλεξε να έλθει, ερήμην του Ισραήλ, σε μία συμφωνία με τους Υεμενίτες, η οποία ρίχνει την "θερμοκρασία” συνολικά στην περιοχή.
Το αν υπάρχει στρατιωτική επιλογή που να μπορεί να σταματήσει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, χωρίς μάλιστα να μετατραπεί σε επ' αόριστον αμερικανική εμπλοκή, αποτελεί το μέγα ερώτημα, το οποίο ο Τραμπ φαίνεται πως απάντησε αρνητικά.
Σε σχέση με το 2018 η κατάσταση έχει τροποποιηθεί κατά το ότι το Ιράν αφενός έχει προχωρήσει κατά πολύ την διαδικασία εμπλουτισμού ουρανίου, σε επίπεδα που διευκολύνουν την ταχεία απόκτηση πυρηνικού όπλου, αφετέρου όμως έχει δει τους περιφερειακούς του συμμάχους να δέχονται ισχυρά πλήγματα από το Ισραήλ, το φιλικό καθεστώς Άσαντ να ανατρέπεται στη Συρία και τον "άξονα της αντίστασης” να περνά "εν υπνώσει”.
Η καταστροφή των "προκεχωρημένων γραμμών άμυνας” του Ιράν, λ.χ. στον Λίβανο, έχει φέρει σε πρώτο πλάνο την υπεράσπιση της ίδιας της ιρανικής επικράτειας και με αυτή την έννοια έχει ενθαρρύνει τη συζήτηση μεταξύ των Ιρανών ιθυνόντων για εγκατάλειψη της fatwa του αγιατολάχ Χαμενεϊ που απαγορεύει την απόκτηση πυρηνικών όπλων.
Από την άλλη πλευρά, η επιστροφή των Ιρανών μεταρρυθμιστών στην εξουσία ευνοεί ανοίγματα προς τον έξω κόσμο τα οποία ελπίζεται ότι θα απαλλάξουν το Ιράν από τα οικονομικά δεινά του.
Επί πλέον, σε αντίθεση με το πρόσφατο παρελθόν, οι αραβικές μοναρχίες δεν ενδιαφέρονται να ακολουθήσουν την οδό της έντασης με το Ιράν, καθώς είναι ολοκληρωτικά απορροφημένες από το σχέδιο εκσυγχρονισμού και διαφοροποίησης της οικονομίας τους που στη Σαουδική Αραβία έχει λάβει την ονομασία "Όραμα 2030”. Ήδη από την άνοιξη του 2023, παραμονές της διεύρυνσης της Ομάδας Brics, η Κίνα μεσολάβησε για την ιρανο-σαουδαραβική επανασυμφιλίωση.
Σε αυτό το φόντο οι ευρωπαϊκές δυνάμεις επιχειρούν να παρεμβληθούν, υιοθετώντας έναν ρόλο πολύ διαφορετικό από αυτόν που έπαιζαν ως πρωτεργάτες της JCPOA. Ακριβέστερα, απειλούν να επαναφέρουν τις διεθνείς κυρώσεις που είχε άρει η συμφωνία αυτή, αξιοποιώντας τη ρήτρα της (snapback clause), που θέτει τον Οκτώβριο του 2015 ως σχετική προθεσμία, εάν διαπιστωθεί μη συμμόρφωση της Τεχεράνης.
Σημειώνεται ότι το Ιράν είχε επιμόνως ζητήσει τα προηγούμενα χρόνια από τους "τρεις της Ευρώπης” να εκπληρώσουν τον ρόλο τους ως συνυπογραψάντων την JCPOA, διασφαλίζοντας τα οικονομικά πλεονεκτήματα που προέβλεπε η συμφωνία για την Ισλαμική Δημοκρατία. Ωστόσο, η ευρωπαϊκή πλευρά φάνηκε ανήμπορη να αψηφήσει τις αμερικανικές πιέσεις και το ειδικό όχημα πληρωμών που αυτή συγκρότησε για την συνέχιση του εμπορίου με το Ιράν εντέλει εγκαταλείφθηκε. Οι δε ευρωπαϊκές επιχειρήσεις αποχώρησαν από την ιρανική αγορά για τον φόβο των δευτερογενών αμερικανικών κυρώσεων.
Τον ρόλο που δεν μπόρεσε να κατοχυρώσει τότε η ευρωπαϊκή πλευρά, τον διεκδικεί τώρα, μετά την μεταστροφή Τραμπ, με μη εποικοδομητικό τρόπο. Άλλωστε το κλίμα στη Γηραιά Ήπειρο έχει επιδεινωθεί κατά του Ιράν, μετά από συλλήψεις Ευρωπαίων πολιτών, κυρίως όμως μετά την εμβάθυνση της ρωσο-ιρανικής συνεργασίας και την καταγγελλόμενη σύμπραξη της Τεχεράνης στην πολεμική προσπάθεια της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Αλλά βέβαια τυχόν ενεργοποίηση της ρήτρας snapback, δεν θα εκτροχιάσει απλώς τις συνομιλίες του Ουίτκοφ, αλλά θα οδηγήσει, όπως έχει προειδοποιήσει η Τεχεράνη, σε αποχώρηση της τελευταίας από τη Συνθήκη Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων, άρα και σε οποιαδήποτε συνεργασία με τους επιθεωρητές της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας.
Συνεπώς το ευρω-ιρανικό ραντεβού της Κωνσταντινούπολης είναι εξίσου κρίσιμο με το αντίστοιχο ρωσο-ουκρανικό στην ίδια πόλη. Και μοιράζεται πολλά κοινά χαρακτηριστικά με αυτό.
(από capital.gr, 16/05/2025)