Το ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στην παρότρυνση του Draghi προς την Ευρώπη να δαπανήσει τουλάχιστον € 800 δισεκατομμύρια ετησίως σε επενδύσεις για να καλύψει το χαμένο έδαφος. Δεν είναι σαφές αν τη δαπάνη αυτή καλούνται να την κάνουν οι εθνικές κυβερνήσεις ή, ίσως, κάποιο Ευρωπαϊκός θεσμός.
Ας δούμε εν συντομία τις διαπιστώσεις του Draghi πριν ασχοληθούμε με τις λύσεις που προτείνει. Η Εκθεση διαπιστώνει ότι η Ευρώπη υστερεί σε παραγωγικότητα επειδή δεν έχει ισχυρές μονάδες υψηλής τεχνολογίας όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα. Είναι εγκλωβισμένη σε μια περιοχή μεσαίας τεχνολογίας («middle-tech trap») και δυσκολεύεται να κάνει το άλμα εξόδου.
Συναρτώμενη με την πρώτη διαπίστωση είναι η δεύτερη: δεν υπάρχει αρκετή χρηματοδότηση για εγχειρήματα υψηλής τεχνολογίας στην Ευρώπη. Η Ευρώπη δεν έχει ένα οικοσύστημα από start-ups που ενσωματώνουν τεχνολογία, τα λεγόμενα unicorns, τα οποία να βρίσκουν άφθονη μη τραπεζική χρηματοδότηση. Το 2023 οι επενδύσεις Venture Capital στην Ευρώπη ήταν το 1/5 αυτών στις ΗΠΑ. Οι επενδυτές, κατά τον Draghi, αποθαρρύνονται από το εξαιρετικά πυκνό και αυστηρό δίκτυο ρυθμίσεων, που δεν αφήνει ελεύθερο χώρο σε επιχειρήσεις high-tech να αναπτυχθούν. Οι ρυθμίσεις αυτές αφορούν (α) την προστασία των προσωπικών δεδομένων του πολίτη και (β) την προστασία της εργασίας, δηλ. την δυσχέρεια των εταιρειών να απολύουν.
Η τρίτη διαπίστωση είναι η τρωτότητα της Ευρώπης στο θέμα της ενέργειας. Θα περίμενε κανείς εδώ να αναγνωρίσει ο Draghi ότι η τρωτότητα αυτή επήλθε κατόπιν καταστροφικών επιλογών της ίδιας της Ευρώπης, όπως η απόφαση της Γερμανίας το 2012 να κλείσει τα πυρηνικά της εργοστάσια και η εγκατάλειψη του άνθρακα. Ομως το αντίθετο, ο Draghi είναι ενθουσιώδης θιασώτης της πράσινης μετάβασης και μας το ξεκαθαρίζει ότι πρέπει αυτή να ενταθεί και το ενεργειακό αποτύπωμα της Ευρωπαϊκής οικονομίας να μειωθεί περαιτέρω.
Τέλος, ενώ ο Draghi διαπιστώνει ότι οι αγορές της Ευρώπης είναι διαιρεμένες μεταξύ κρατών (π.χ. η αγορά τραπεζικών υπηρεσιών είναι διαιρεμένη), η Ευρώπη συνολικά είναι υπερβολικά εκτεθειμένη στα κινέζικα αγαθά. Συνεπώς προτείνει δασμολογικούς φραγμούς έναντι των κινεζικών εισαγωγών, ιδιαίτερα στους τομείς «καθαρής τεχνολογίας» όπου η Κίνα έχει καθαρό προβάδισμα.
Τουλάχιστον στο σκέλος των διαπιστώσεων, η Εκθεση δεν κομίζει τίποτα το καινούριο. Υιοθετεί πλήρως το αφήγημα της πράσινης μετάβασης και την ως τώρα τακτική της ΕΕ (επιβολή δασμών στα κινεζικά ηλεκτρικά αυτοκίνητα, που ήδη προκαλεί κινεζικά αντίποινα). Ας δούμε τώρα την πολυδιαφημισμένη πρότασή του για δαπάνη € 800 δις ετησίως για να τονωθούν οι επενδύσεις. Θα περίμενε κανείς, έχοντας διαβάσει τις διαπιστώσεις του, να προτείνει το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων να πάει στη χρηματοδότηση εγχειρημάτων υψηλής τεχνολογίας. Ομως όχι, ο Draghi προτείνει τα € 450 δις να πάνε στην ενεργειακή μετάβαση (λες και δεν διατίθενται αρκετοί πόροι ήδη) και τα υπόλοιπα στην άμυνα, στην ψηφιακή τεχνολογία και στην «καινοτομία». Δεν είναι καθόλου σαφές τί σημαίνει αυτό σε πρακτικούς όρους, το μόνο που μαθαίνουμε είναι ότι πρέπει να αυξηθεί η χρηματοδότηση του European Innovation Council κατά € 3 δις. Ας σημειωθεί εδώ ότι οι ευρωπαϊκοί πόροι που πάνε για R&D (τα προγράμματα Horizon) είναι μόλις € 93,5 δις για την εξαετία 2021-27, € 15 δις κατ’ έτος, δηλ. σταγόνα στον ωκεανό της Ευρώπης. Οι εθνικές χρηματοδοτήσεις (μιλάω για τα μεγάλα κράτη της ΕΕ) είναι πολύ υψηλότερες. Πάντως αν ο Draghi είχε κατά νουν να ενισχύσει τα προγράμματα Horizon, θα το έλεγε σαφώς. Προτίμησε την ασάφεια.
Οσον αφορά τον τρόπο άντλησης των € 800 δις. αυτά (ή μέρος τους) τεκμαίρεται ότι θα αντληθούν με έκδοση κοινού χρέους από την ΕΕ. Αυτό στο παρελθόν έχει προσκρούσει σε έντονη αντίδραση της Γερμανίας, η οποία κάμφθηκε προσωρινά μόνο λόγω των εξαιρετικών συνθηκών του κορωνοϊού. Ηδη οι Γερμανοί αντέδρασαν εντονότατα και υποχρέωσαν τον Draghi σε αναδίπλωση: σε εκδήλωση του Bruegel think-tank, στις Βρυξέλλες την 30/09, είπε ότι «όσο και να μου αρέσει ως έννοια [το κοινό χρέος] δεν είναι το βασικό πράγμα στην Εκθεση. Υπάρχουν πολλοί καλοί λόγοι για να το έχουμε, αλλά δεν είναι αναγκαίο συστατικό».
Συνεπώς η έκδοση κοινού χρέους μάλλον ματαιώνεται πριν ξεκινήσει. Αρα μένει το εθνικό χρέος. Τα ήδη καταχρεωμένα κράτη της Ευρώπης, τα οποία διώκονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το υπέρογκο έλλειμμά τους (θυμίζουμε ότι Γαλλία, Ιταλία και Βέλγιο απειλούνται με πρόστιμα) καλούνται από την ίδια Αρχή να αυξήσουν το δημόσιο χρέος τους ώστε να καλύψουν το ποσό που προβλέπει η Εκθεση Draghi! Αντιφατικά πράγματα.
Τέλος, πρέπει να σχολιαστεί η παρότρυνση του Draghi να ξεπεραστεί ο κατακερματισμός της ευρωπαϊκής αγοράς και να δημιουργηθούν υπερεθνικοί κολοσσοί ικανοί να ανταγωνιστούν τους αντίστοιχους αμερικανικούς και κινεζικούς. Σχολίασαν πολλοί ότι η κατεξοχήν αγορά που είναι ώριμη για υπερεθνικές συνενώσεις είναι η τραπεζική. Κατά τρόπο ειρωνικό, λίγες ημέρες μετά την Εκθεση η ιταλική Unicredit έκανε πρόταση αγοράς πλειοψηφικού πακέτου στην γερμανική Commerzbank, στην οποία τράπεζα το γερμανικό δημόσιο έχει συμμετοχή 12%. Εάν η συμμετοχή της Unicredit ξεπεράσει το 30% υποχρεούται σε πλήρη εξαγορά, κατά τον Γερμανικό νόμο.
Εξαιρετικά, θα έλεγε κανείς. Αμεση υλοποίηση των υποδείξεων της Εκθεσης Draghi. Και όμως, η Γερμανική κυβέρνηση αντέδρασε έντονα: o υπουργός Οικονομικών Christian Lindner, φιλελεύθερος κατά τα άλλα, δήλωσε ότι ενδεχόμενη εξαγορά της Commerzbank από την ιταλική τράπεζα θα θέσει σε κίνδυνο το μοντέλο χρηματοδότησης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων που είναι η ραχοκοκκαλιά της γερμανικής οικονομίας. Συνεπώς η γερμανική κυβέρνηση αντιτίθεται.
Ποιός μπορεί να κατηγορήσει τους Γερμανούς; Πολύ καλά κάνουν και προστατεύουν τους πυλώνες της εθνικής τους οικονομίας, μακάρι να το κάναμε και μεις. Η ηγεσία της ΕΕ ούτε θέλει, ούτε μπορεί να συγκρουσθεί με τη Γερμανία.
*Ανώτερο Διευθυντικό Στέλεχος μεγάλου Ελληνικού Ομίλου Επιχειρήσεων