Δείχνουμε νά ἔχουμε ξεχάσει πώς ἡ Κύπρος μέχρι πρίν ἀπό μερικές δεκαετίες προσπαθοῦσε νά ἑνωθεῖ μέ τήν μητέρα Ἑλλάδα, ἐνῷ σήμερα οἱ πολιτικές ἡγεσίες τῆς χώρας μας δείχνουν νά ἔχουν ἀποδεχτεῖ αὐτήν τήν παράνομη κατοχή: ἔτσι τοὐλάχιστον δείχνει ἡ πολιτική συμπεριφορά τῶν πολιτικῶν διαχειριστῶν μας, σέ ἀντίθεση μέ αὐτήν τῆς γείτονος χώρας.
Αὐτό ὅμως πού δέν ἀναδεικνύουμε καί ἔτσι οὔτε ἐπικαλούμεθα, εἶναι πώς δέν βρισκόμαστε ἐνώπιον ἀντιπαλότητος καί ἀνταγωνισμοῦ Ἑλλάδος – Τουρκίας, ἀλλά Εὐρώπης – Τουρκίας. Ἐνῷ δηλαδή οἱ χῶρες πού μᾶς πωλοῦν πανάκριβα πολεμικά πλοῖα καί ἀεροπλάνα κινδυνεύουν ἐξ ἴσου ὑπαρξιακῶς ὅπως καί ἐμεῖς, ἐμεῖς φερόμαστε ὑποτελικῶς, φοβικῶς ἤ/καί ἀνοήτως.
«Ὄλβιος ὅστις ἱστορίας ἔσχε μάθησιν» (ἀπό τήν Μήδεια τοῦ Εὐριπίδη), θά λέγαμε σχολιάζοντας «τό στρατηγικό βάθος τῆς Τουρκίας» τοῦ Ἀχμέτ Νταβούτογλου, πού ἔχει καταστεῖ τό βασικό ἐργαλεῖο σκέψης τῆς σημερινῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς τῆς Τουρκίας. Ἡ Ἑλλάς, λοιπόν, εἶναι αὐτή πού ἐγκαινίασε τήν «παγκοσμιοποίηση», ἤδη ἀπό τόν 8ο π.Χ. αἰῶνα, μέ τίς ἐκστρατεῖες τῶν Ἀθηναίων. Ἐξαπλώθηκε, ἡ Ἑλλάς τῆς ἀρχαιότητος, μέ κύριο ὅπλο της τόν Πολιτισμό, ἔνθεν κἀκεῖθεν ὅλης τῆς Μεσογείου, μέχρι καί τήν Κασπία Θάλασσα. Στήν συνέχεια, ὁ Ἑλληνικός Πολιτισμός, καλλίτερα ἡ Ἑλληνική Φιλοσοφική Πρόταση, στήριξε τήν Ἑλληνορωμαϊκή Οἰκουμένη, θεμελιώνοντας τήν Εὐρώπη ὡς ἀνεξάρτητη πολιτισμική καί πολιτική ὀντότητα. Ἔτσι, ἐνῷ τόν 15ο αἰῶνα ἡ Ἀνατολική Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία –κατ’ οὐσίαν Ἑλληνική, ὅπως ἄλλως τε χαρακτηριζόταν τότε– ἔπεσε στά χέρια τῶν Ὀθωμανῶν, ἡ ὑπόλοιπη Εὐρώπη εἶχε ἤδη ἀρχίσει νά αὐτονομεῖται, μέ τό σχίσμα τῶν ἐκκλησιῶν τό 1054, στηριγμένη ὅμως πάντα στήν ἑλληνική θεμελίωσή της.
Θά λέγαμε θεμελιωμένη στόν «εὐρωπαϊκό ἑλληνισμό», δανειζόμενοι ὅρο τοῦ Σεφέρη. Τούς μετέπειτα αἰῶνες ἐπιδίωκε ἐνίσχυση τῆς πολιτισμικῆς καί πολιτικῆς της ὀντότητος. Πρός τερματισμό τῶν ἐσωτερικῶν της πολέμων ὁδηγήθηκε στήν δημιουργία ἐθνῶν κρατῶν, μέ τίς συνθῆκες τῆς Βεστφαλίας, τόν δέ 19ο αἰῶνα, μέ ἀφορμή τήν Ἐπανάσταση τῶν Ἑλλήνων ἐναντίον τῶν Ὀθωμανῶν, ἐπεδίωξε τήν γεωγραφική καί πολιτισμική της ὁλοκλήρωση, μέ προσάρτηση σέ αὐτήν τῆς νοτιο-ανατολικῆς χερσονήσου της, ἐπιβάλλοντας ταυτοχρόνως στήν νέα Ἑλλάδα τό ἐπικρατοῦν στήν Εὐρώπη βεστφαλιανοῦ τύπου κράτος.
Πρέπει ἐδῶ νά ἐπισημάνουμε πώς οἱ τότε ὑπερδυνάμεις ἐμφανῶς ἀνταγωνίζοντο γιά τήν κατ’ οὐσίαν προσάρτηση τῆς νέας Ἑλλάδος σέ αὐτές, ἡ κάθε μία γιά δικό της λογαριασμό, ἐπιβουλευόμενες τήν γεωστρατηγική της θέση. Ἡ Ρωσσία ὅμως, παρά τίς ἀρχικές της προθέσεις, ἀπεκλείσθη –ἀποκλεισμός πού ἐπισημοποιήθηκε μετά τόν Β΄ μεγάλο πόλεμο, μέ τήν καθοριστική συμμετοχή τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν, πού ἐπενέβησαν ἔκτοτε καθοριστικά στήν διαμόρφωση τοῦ κόσμου.
Ἡ νεώτερη λοιπόν Ἑλλάς δημιουργήθηκε ὡς τό στρατηγικό σύνορο τῆς Εὐρώπης. Οἱ βλέψεις τῆς Τουρκίας δέν ἀπειλοῦν ἔτσι τήν Ἑλλάδα, ἀπειλοῦν ὁλόκληρη τήν Εὐρώπη, μάλιστα ὄχι μόνο στρατιωτικῶς, δεδομένου τοῦ δημογραφικοῦ προβλήματος ὅλης τῆς Γηραιᾶς Ἠπείρου. Ὑπό τήν ἔννοια αὐτή δέν θά πρέπει νά μιλᾶμε γιά ἀνταγωνισμό Ἑλλάδος καί Τουρκίας, ἀλλά γιά ἀνταγωνισμό Εὐρώπης καί Τουρκίας. Βέβαια ἐδῶ θά πρέπει νά λάβουμε ὑπ’ ὄψη μας καί τόν γεωπολιτικό ἀνταγωνισμό Ρωσσίας – Τουρκίας. Ἀλλά καί νά μή ξεχνοῦμε πώς ἡ τυπικῶς κρατική αὐτονόμηση τῆς Ἑλλάδος ὀφείλεται στήν συνθήκη τῆς Ἀδριανουπόλεως τοῦ 1829, πού ἐπισφράγισε τόν πόλεμο Ρωσσίας – Τουρκίας.
Σήμερα ὅμως ἔχουμε περιέλθει στίς ἀκόλουθες δύο ἄκρως προβληματικές καταστάσεις, πού καί οἱ δύο ἀφοροῦν τόσο σέ μᾶς ὅσο ὅμως καί στήν ὑπόλοιπη Εὐρώπη.
Ἡ πρώτη προβληματική κατάσταση, πού ἀφορᾶ στήν ἴδια τήν ὕπαρξη τῆς Εὐρώπης ὡς ἀνεξάρτητης ὀντότητας, εἶναι τό ζήτημα τῆς πολιτισμικῆς της ταυτότητος. Ἄς μή ξεχνοῦμε τήν ἀνάγκη «φαντασιακῆς θέσμισης τῶν κοινωνιῶν», ὅπως τήν ἀνέλυσε ὁ Καστοριάδης, ἄνευ τῆς ὁποίας δέν θά μποροῦν νά ὑπάρξουν οὔτε κράτη οὔτε κοινωνίες. Αὐτή τή φαντασιακή θέσμιση θεωροῦμε πώς πρέπει νά τήν χαρακτηρίζουμε ὡς «φιλοσοφική θέσμιση» ἤ «φιλοσοφική θεμελίωση», καθ’ ὅσον ἀφορᾶ στήν ἴδια τήν νοηματοδότηση καί στόν τρόπο ὕπαρξης τοῦ ἀνθρώπου καί τῶν κοινωνιῶν του. Αὐτή ἡ φιλοσοφική θεμελίωση εἶναι πού δημιούργησε τούς Πολιτισμούς καί παραδίδεται ἀπό γενιά σέ γενιά μέ αὐτό πού ἀποκαλοῦμε Παράδοση.
Εἶναι ἱστορικῶς ἀποδεδειγμένο πώς χωρίς τέτοιες παραδόσεις δέν μποροῦν νά ὑπάρξουν τά κράτη. Μάλιστα ὅταν χρειάστηκε νά δημιουργηθοῦν κράτη χωρίς ἱστορία καί παράδοση, δανείστηκαν τίς παραδόσεις ἄλλων λαῶν καί ἔτσι μπόρεσαν νά ἀποκτήσουν συνοχή καί νά πορευτοῦν στήν Ἱστορία. Παράδειγμα οἱ Ἡνωμένες Πολιτεῖες, πού δανείστηκαν τήν Ἑλληνική Παράδοση, τοὐλάχιστον γιά τήν ἀρχική πολιτική καί πολιτισμική τους θεμελίωση. Τό ὅτι αὐτές οἱ Παραδόσεις ἦταν δανεικές, φάνηκε ἄλλως τε στήν γρήγορη ἐγκατάλειψή τους, γρηγορότερα στίς ΗΠΑ, ἤδη ὅμως καί στήν Εὐρώπη.
Σέ ἀντίθεση ὅμως, οἱ σημερινές ἀναδυόμενες δυνάμεις τῆς Ἀνατολῆς βασίζονται ἐν πολλοῖς στίς Παραδόσεις τους. Ἡ ἱστορία δείχνει πώς οἱ Παραδόσεις εἶναι στοιχεῖα καθοριστικά γιά τήν ἐξέλιξη λαῶν καί κρατῶν. Ἔτσι ἄλλως τε ἐξελίχθηκε ὁ Ἑλληνικός Οἰκουμενισμός τῆς ἀρχαιότητος, ἀλλά καί ἔτσι τό σημερινό Ἰσλάμ ἐπιχειρεῖ νά κατακτήσει τήν Δύση, μέ τήν Εὐρώπη ὁλοένα καί περισσότερο αὐτοχειριαζόμενη, διευκολύνοντάς το πολιτισμικῶς.
Τά τελευταῖα, ἔτσι, χρόνια ἐντείνεται ἡ προερχόμενη ἀπό τίς ΗΠΑ, ἀλλά καί ἐκ τοῦ βορρᾶ τῆς Εὐρώπης, «κουλτούρα ἀκύρωσης», ἀκύρωσης Παραδόσεων, παλαιότερων ἀξιῶν, ἰδεῶν, καί τελικῶς τῆς ἴδιας τῆς Ἱστορίας τῆς Δύσης. Στόν ὑπόλοιπο καί πολυπληθέστερο κόσμο, ἡ Παράδοση τῶν διαφόρων ἐθνῶν εἴτε παραμένει στό συλλογικό φαντασιακό τῶν λαῶν, μέ θετικό πρόσημο, εἴτε ἀποπροσανατολίζεται, μετατρεπόμενη σέ ἐπικίνδυνους φονταμενταλισμούς. Αὐτό τό τελευταῖο μάλιστα, ἴσως ἐξ αἰτίας ἔμμεσης συνέργειας τῆς Δύσης. Ἡ σύγκρουση ἔτσι τῶν Πολιτισμῶν, εἴτε λάβει μορφή πολέμων εἴτε ὁλοκληρωθεῖ εἰρηνικῶς, κινδυνεύει νά ἀποκτήσει προδιαγεγραμμένο τέλος. Ἡ Δύση δέν ἀντιλαμβάνεται πώς ἀκυρώνοντας τήν πολιτισμική ταυτότητά της, ἀποδομεῖται καί τελικῶς θά παραδοθεῖ, ὡς σῶμα καί ὡς πνεῦμα, σέ αὐτούς πού στηρίζονται σέ ἀνώτερα ὑπαρξιακά νοήματα, μέ συλλογικούς ὑπαρξιακούς στόχους, ὅπως καί ἄν αὐτούς τούς κρίνουμε.
Δυστυχῶς ἐμεῖς ἀδρανοῦμε. Ἀδυνατοῦμε νά θεωρήσουμε καί νά ἀναδείξουμε τήν πολιτισμική Παράδοσή μας ὡς τήν μεγαλύτερη ἰσχύ μας, πού ἀποτελεῖ καί εὐρωπαϊκή ἰσχύ. Τήν ἀνάδειξη τῆς χώρας μας ὡς φυσικοῦ φορέως οἰκουμενικῆς ἀξίας Παραδόσεως, ἀκόμα δηλαδή καί πέραν τῆς ἀνάδειξής της ὡς γενέθλιου Τόπου τῆς Δύσης, τήν ἀνάδειξη τῆς σημαντικῆς τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καί τῶν πανάρχαιων ἀξιῶν μας, πού ἐξακολουθοῦν νά ἐκφράζονται ἐξ αἰτίας τοῦ συλλογικοῦ ἀσυνειδήτου τῶν ἐναπομεινάντων Ἑλλήνων-Ἑλλήνων –ἐνθυμούμενοι πάλι ἔκφραση τοῦ Σεφέρη, πού μιλοῦσε γιά «εὐρωπαϊκό ἑλληνισμό» καί «ἑλληνικό ἑλληνισμό». Ἀλλά τό ἀκόμα χειρότερο εἶναι πώς τήν παραποιοῦμε κιόλας. Ἀκολουθοῦμε μάλιστα καί κατά γράμμα τήν δυτική «κουλτούρα ἀκύρωσης», πού ἔχει ἤδη ὑπεισέλθει καί σέ ἀκύρωση βιολογικῶν δεδομένων, ὡς ….βασιλικότεροι τοῦ βασιλέως.
Ἀλλά σάν νά μήν ἔφτανε αὐτό, φερόμαστε μέ ὑποτέλεια καί φοβικά σύνδρομα καί ὡς πρός τήν ἐνίσχυση τῆς στρατιωτικῆς μας ἰσχύος, πού εἶναι ἐξ ἴσου ἀπαραίτητη γιά τήν ἐπιβίωσή μας. Πρῶτ’ ἀπ’ ὅλα δέν ἀπαιτοῦμε τήν ὀργάνωση κοινῆς εὐρωπαϊκῆς ἄμυνας, πού κατ’ οὐσίαν ἄλλως τε προβλέπεται καί καταστατικῶς. Πέραν τούτου, ὑποβαθμίσαμε, ἕως ἐξαλείψεως τήν πολεμική μας βιομηχανία, σέ ἀντίθεση μέ τήν Τουρκία πού καλύπτεται σέ μεγάλο βαθμό ἀπό τήν δική της, ἡ ὁποία ἀναπτύσσεται ραγδαίως καί προβαίνει καί σέ ἐξαγωγές στρατιωτικοῦ ἐξοπλισμοῦ. Ἔχουμε παραδώσει τήν ἄμυνά μας στίς Ἡνωμένες Πολιτεῖες καί ὁλοένα καί περισσότερο ἀποδεικνύεται πώς δέν ἔχουμε λάβει σοβαρά ἀνταλλάγματα. Ἀντιθέτως πληρώνουμε πανάκριβο στρατιωτικό ἐξοπλισμό, τόσο ἀπό τίς ΗΠΑ ὅσο καί ἀπό χῶρες οἱ ὁποῖες ἔχουν κάθε συμφέρον νά ἐμποδίσουμε τήν ἐξάπλωση τῆς Τουρκίας στίς θάλασσες πού ἀποτελοῦν καί ὅρια τῆς ΕΕ. Μήπως ἔχουμε περιέλθει πράγματι σέ κατάσταση πιστοῦ συμμάχου, πού, ὅπως μᾶς ἐπεσήμανε ὁ Κοττάκης ἀπό τήν «Ἑστία», «ὁ πιστός σύμμαχος διατρέχει τόν κίνδυνο νά θεωρηθεῖ ἀγκιστρωμένο ψάρι»; Πράγματι δέν μποροῦμε νά κάνουμε διαφορετικά, ὅταν μάλιστα ἡ Εὐρώπη ἀδυνατεῖ νά κατανοήσει πώς ἀνταγωνισμός Ἑλλάδος – Τουρκίας σημαίνει καί ἀνταγωνισμό Εὐρώπης – Τουρκίας; Ἀλλά καί πού ἐμεῖς καταδήλως ὑποεκτιμοῦμε;
Πρίν ἀπό μερικά χρόνια ὁ Πρόεδρος Μακρόν χαρακτήριζε τό ΝΑΤΟ κλινικά νεκρό, σήμερα μᾶλλον τό ξέχασε καί ἴσως τό θυμηθεί ἄν κερδίσει τίς Προεδρικές ἐκλογές τῶν ΗΠΑ ὁ Τράμπ. Πρίν ἀπό αὐτόν, ὁ Γάλλος Πρόεδρος Ὁλλάντ τόνιζε γιά τήν ἀνάγκη ὀργάνωσης μίας ἑνιαίας εὐρωπαϊκῆς στρατιωτικῆς δύναμης, ἄνευ ὅμως πρακτικοῦ ἀποτελέσματος. Τελευταία τόσο ἡ ἤδη ἐνισχυμένη στρατιωτική ἰσχύς τῆς Γαλλίας ὅσο καί ἡ ἐσχάτως ἐνισχυόμενη στρατιωτική ἰσχύς τῶν Γερμανῶν (πού ἐλπίζουμε νά ἄφησε πίσω της τό παρελθόν της), σέ συνδυασμό μέ τό σοβαρό ἐνδεχόμενο οἱ ΗΠΑ νά ἀποχωρήσουν ἀπό τό ΝΑΤΟ, ἄν ἐκλεγεῖ ὁ Τράμπ, ἴσως ὁδηγήσουν τήν Εὐρώπη νά πάψει νά αὐτοχειριάζεται. Ἀλλά τελικῶς μήπως ἡ μαζική ἐναντίωση τῆς Εὐρώπης στόν Τράμπ ὑποδηλώνει δήλωση ἀδυναμίας της νά ὑπερασπιστεῖ τόν ἑαυτό της καί ἀφήνεται καί αὐτή στίς ΗΠΑ, καίτοι κινδυνεύει νά βρεθεῖ ἀπροετοίμαστη ἐάν χάσει τήν ἀμερικανική κηδεμονία; (Κατά τήν γνώμη μας, ἀργά ἤ γρήγορα, θά τήν χάσει.)
Πολλά τά ἐρωτήματα, δύσκολες οἱ ἀπαντήσεις, καίτοι τόν τελευταῖο καιρό φαίνεται πώς κάτι διαφορετικό κινεῖται σέ ἐπίπεδο Εὐρώπης... ὁ καιρός θά δείξει. Ἄλλως τε, ὅπως ἔλεγε ὁ Τσῶρτσιλλ, δέν θά εἴμαστε χρήσιμοι ἄν δέν εἴμαστε αἰσιόδοξοι.