Μάλιστα ο προϋπολογισμός απευθύνεται σε έναν πληθυσμό τον οποίο φαίνεται ότι τον απασχολεί η κατάσταση της οικονομίας και όπου η κυβέρνηση αξιολογείται από τους πολίτες αρκετά αυστηρά στην αντιμετώπιση του πληθωρισμού. Παρ’ όλα αυτά ο προϋπολογισμός δεν αποτελεί το κυρίαρχο θέμα της ενημέρωσης, με τα προβλήματα των κατασκευών Καλατράβα (στην πραγματικότητα πρόκειται για μια καταστροφή η οποία απετράπη) να έχουν μεγαλύτερο δημοσιογραφικό ενδιαφέρον.
Επιπροσθέτως είναι σοκαριστικά τα αποτελέσματα της απογραφής του πληθυσμού, όπου διαπιστώνεται γενναία συρρίκνωση και γήρανσή του. Οι καμπάνες της ΕΛΣΤΑΤ ήχησαν δυνατά. Αν και εδώ και δύο δεκαετίες υπάρχουν συνέχεια αναφορές για το μεγάλο φρένο της ανάπτυξης που θα έρθει από τη συρρίκνωση του πληθυσμού, η ελληνική κοινωνία και η οικονομία δεν φαίνεται να ευαισθητοποιούνται επαρκώς, ίσως επειδή πιστεύουν ότι το θέμα αφορά το μέλλον. Πρόκειται για την ίδια στάση όπως απέναντι στην κλιματική αλλαγή. Αλλά το μέλλον ήρθε και τα θέματα αυτά αφορούν πλέον το παρόν.
Οι αρνητικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και της συρρίκνωσης του πληθυσμού, για να σταθούμε στα δύο αυτά ζητήματα, βάζουν ίσως το σοβαρότερο φρένο στην προσπάθεια ανάκτησης των μνημονιακών απωλειών της προηγούμενης δεκαετίας. Η κλιματική αλλαγή στερεί πόρους και η αγορά εργασίας δεν προσφέρει δυνατότητες προσφοράς κατάλληλου εργατικού δυναμικού. Κατά συνέπεια η αγορά δεν αναπτύσσεται αρκετά ισχυρά και η χρηματοδότηση της οικονομίας δεν έχει αρκετή ζήτηση, με αποτέλεσμα να αυξάνεται ή να μένει στάσιμη με χαμηλούς ρυθμούς. Τα ίδια συμπτώματα θα εμφανίσει αργά ή γρήγορα και η απορροφητικότητα των ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων (Ταμείο Ανάκαμψης, ΕΣΠΑ, χρηματοδότηση φυσικών καταστροφών).
Ελάχιστα έχει προσεχθεί ότι παρόλη την παρατηρούμενη ανάπτυξη το ποσοστό ανεργίας δεν συρρικνώνεται αρκετά και δεν προβλέπεται να συρρικνωθεί γρήγορα κάτω του 10%. Αυτό συμβαίνει διότι σημαντικά ποσοστά του πληθυσμού μένουν έξω από την αγορά εργασίας (μαύρη εργασία, άρνηση εργασίας), με αποτέλεσμα όταν κινείται αναπτυξιακά να παρακινούνται να συμμετάσχουν (θετική εξέλιξη), αφήνοντας όμως το ποσοστό ανεργίας να μειώνεται πολύ αργά. Έτσι όμως αποκαλύπτεται ίσο το σοβαρότερο κρυμμένο δυναμικό της ελληνικής οικονομίας.
Το διπλό φαινόμενο της συρρίκνωσης του πληθυσμού, άρα και του εργατικού δυναμικού, αλλά και της ύπαρξης αναξιοποίητου δυναμικού αποκαλύπτει έναν χώρο κοινωνικής και πολιτικής παρέμβασης που θα απελευθερώσει τις προοπτικές ανάπτυξης στην Ελλάδα. Οι πολιτικές στήριξης της γεννητικότητας και της επιμόρφωσης του πληθυσμού έχουν πλέον απόλυτη προτεραιότητα, έστω και αν τα οφέλη θα έλθουν την επόμενη δεκαετία.
*Ομ. Καθηγητής Οικονομικών - Τμήμα Οικονομικών Επιστημών ΕΚΠΑ
(από την εφημερίδα "Τα Νέα", 9 Οκτωβρίου 2023)