στο πλαίσιο ενός «συνεργατικού ανταγωνισμού», ο οποίος θα αποτρέπει τις «περιττές αυξήσεις των τιμών λόγω της γεωπολιτικής». Είναι εξάλλου πεπεισμένη ότι όσο θα ενισχύεται το βιοτικό επίπεδο, τόσο θα μεταβάλλεται η κοινωνική και πολιτική συνείδηση στην Κίνα, όπου τα πεζοδρόμια στους δρόμους «ενσαρκώνουν τη ραγδαία κοινωνική προσαρμογή και πρόοδο». Η Κιου Τζιν, καθηγήτρια Οικονομικών στο London School of Economics, συγγραφέας του βιβλίου «Το νέο βιβλίο στρατηγικής για την Κίνα: Πέρα από τον Σοσιαλισμό και τον Καπιταλισμό», αναλύει στην «Κ» πώς τα φιλελεύθερα οικονομικά δεν συνεπάγονται αναγκαστικά και φιλελεύθερες κοινωνίες. Εξηγεί γιατί η δημογραφική επιδείνωση ίσως δεν είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της Κίνας και μιλάει για τις διαφορές της νέας γενιάς από τους εργάτες στο εργοστάσιο, «που επέλεγαν τρεις βάρδιες τη νύχτα για να κερδίσουν λίγο περισσότερο εισόδημα».
– Οι σχέσεις ΗΠΑ – Κίνας είναι αν μη τι άλλο κομβικές για τις εξελίξεις στον κόσμο. Κατά τη γνώμη σας, ποιες είναι οι βαθύτερες αιτίες του χάσματος ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις και πώς οι δύο χώρες θα μπορούσαν να συνυπάρξουν με έναν πιο εποικοδομητικό τρόπο; Εκτός κι αν έχουμε να κάνουμε με έναν ανταγωνισμό που έχει μοναδικό στόχο την πρωτοκαθεδρία στον πλανήτη.
– Το ρήγμα προέρχεται από την εκτόξευση μιας μεγάλης χώρας με ένα εντελώς διαφορετικό πολιτικοοικονομικό σύστημα, σύστημα αξιών, ιστορία και ήθος, τα οποία πολλοί στη Δύση δεν κατανοούν πλήρως. Μια χώρα την οποία η ηγετική δύναμη του κόσμου βλέπει σαν αμφισβητία της τεχνολογίας, της στρατιωτικής ικανότητας και του ρόλου της στη διαμόρφωση της παγκόσμιας τάξης. Ουσιαστικά πρόκειται για μια σύγκρουση πολιτισμών αλλά και έναν αγώνα δρόμου για την τεχνολογική υπεροχή. Αλλά ο ανταγωνισμός δεν χρειάζεται απαραίτητα να είναι κακός. Στην πραγματικότητα, το ανταγωνιστικό περιβάλλον, και οι υπερανταγωνιστικοί άνθρωποι και στις δύο χώρες, είναι ο βασικός λόγος για την επιτυχία τους σε τομείς αιχμής. Είναι αυτό που τροφοδοτεί το κίνητρο και την πρόοδο –η Αμερική γνωρίζει καλύτερα την ιστορία–, τη φρενήρη κούρσα πίσω από τα μικροτσίπ, τη γενετική ιατρική, την τεχνητή νοημοσύνη κ.ο.κ.
Δεν υπάρχει λόγος η τεχνολογία αιχμής να γίνεται μόνο σε μία χώρα. Οι ΗΠΑ και η Κίνα μπορούν να έχουν «συνεργατικό ανταγωνισμό», που θα ήταν καλό για τον κόσμο. Οι δύο χώρες θα πρέπει να συνυπάρξουν γιατί η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία ήρθε για να μείνει. Ο κόσμος θα ήταν ασφαλέστερος εάν συνεχιζόταν ο διάλογος για την καλύτερη κατανόηση της άλλης πλευράς και των προοπτικών της – ακόμη κι αν τα κράτη δεν μπορούν πάντα να κοιτάζονται κατάματα. Χρειάζεται ανοιχτό μυαλό για την παραδοχή ότι ο κόσμος –ακόμη και με διαφορετικές αξίες, πολιτισμό και ιστορία– μπορεί να επιτύχει την ειρηνική συνύπαρξη και συνανάπτυξη. Και ότι σε τελική ανάλυση, οποιαδήποτε χώρα είναι μεγαλύτερη από την εκάστοτε κυβέρνησή της και τους πολιτικούς ηγέτες της. Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έχουν περισσότερα κοινά από αυτά που συχνά αναγκάζονται να συνειδητοποιήσουν.
– Μέσα από τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης γεννήθηκαν προσδοκίες στη Δύση για μια πιο ανοιχτή και φιλελεύθερη Κίνα. Στην πράξη πώς έχει εξελιχθεί σήμερα η έννοια της μεταρρύθμισης στη χώρα;
– Η χώρα έχει επικεντρωθεί περισσότερο στην οικονομική μεταρρύθμιση παρά στην πολιτική μεταρρύθμιση. Η εμπειρία της Κίνας εγείρει το ερώτημα εάν τα φιλελεύθερα οικονομικά συνεπάγονται αναγκαστικά φιλελεύθερες κοινωνίες. Ισως όχι, μέχρι στιγμής. Ωστόσο, η Κίνα εξακολουθεί να είναι μια αναπτυσσόμενη χώρα στον πυρήνα της, με εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους να μην έχουν ακόμη μεσαίο εισόδημα σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. Οι καθημερινές ασχολίες τους εξακολουθούν να είναι συντριπτικά οικονομικές και πραγματιστικές – θα υπάρχει αρκετό φαγητό και θα έχουν τα παιδιά τους ένα καλύτερο μέλλον; Αλλά κάποια στιγμή, όταν η χώρα θα είναι πραγματικά «αρκετά πλούσια», μια όλο και πιο απαιτητική και πολύπλοκη κοινωνία των πολιτών θα θέλει περισσότερα. Σε εκείνο το σημείο τόσο οι καταναλωτές όσο και οι επιχειρηματίες θα θέλουν να συμμετέχουν περισσότερο στην πολιτική διαδικασία, να παίρνουν μέρος σε δυναμικό πολιτικό διάλογο και να έχουν περισσότερο λόγο στην καθοδήγηση της χώρας. Ο χρόνος και ο χώρος είναι δύο πράγματα που το κράτος τονίζει επανειλημμένως. Φαίνεται να αναγνωρίζουν την εξέλιξη και την προσαρμογή ως ζήτημα επιβίωσης.
– Οι ΗΠΑ, όπως και άλλες δυτικές χώρες, επικαλούνται την παράμετρο της εθνικής ασφάλειας μπροστά στην ανάπτυξη και διείσδυση της κινεζικής τεχνολογίας. Ποια είναι η γνώμη σας;
– Είναι σημαντικό να καθοριστούν σωστά τα όρια των τεχνολογιών που αφορούν πραγματικά ζητήματα εθνικής ασφάλειας. Διαφορετικά είναι εύκολο να αποφεύγει κανείς τον ανταγωνισμό με την Κίνα, με το να κρύβεται πίσω από το πέπλο της εθνικής ασφάλειας. Υπάρχει μια αντιπαράθεση για τον περιορισμό των κινεζικών ηλεκτρικών οχημάτων – είναι τώρα και οι πράσινες τεχνολογίες θέμα εθνικής ασφάλειας; Αυτό είναι ειρωνεία, ειδικά με δεδομένο ότι ο δυτικός κόσμος ευαγγελίζεται την πράσινη μετάβαση και την παγκόσμια συνεργασία. Οσο ευρύτερες είναι οι παράμετροι που ορίζονται για τις τεχνολογίες εθνικής ασφάλειας, τόσο μεγαλύτερος είναι ο αρνητικός αντίκτυπος για τους παγκόσμιους καταναλωτές. Για έναν απλό λόγο η Κίνα υπήρξε η πιο σημαντική χώρα στην παροχή πρακτικών και φθηνών τεχνολογικών λύσεων στον αναπτυσσόμενο κόσμο – από υπηρεσίες δεδομένων, αγροτεχνολογίας, τεχνολογίας νερού και fintech μέχρι δίκτυα 5G. Θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί όταν χαράσσουμε αυτές τις γραμμές και οφείλουμε να σκεφτούμε προσεκτικά τι σημαίνουν όλα αυτά για έναν κόσμο όπου πάνω από το 90% των ανθρώπων εξακολουθεί να ζει σε αναπτυσσόμενες χώρες και δεν μπορεί να αντέξει οικονομικά τις περιττές αυξήσεις των τιμών λόγω της γεωπολιτικής.
– Ο πληθωρισμός είναι σήμερα η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι οικονομίες στη Δύση. Πώς επηρεάζει την εξίσωση του πληθωρισμού ο κινεζικός παράγοντας;
– Η Κίνα βρίσκεται επί του παρόντος σε ένα περιβάλλον αποπληθωρισμού ή χαμηλού πληθωρισμού, το οποίο θα μειώσει μεν τις πιέσεις στο παγκόσμιο κόστος, όμως δεν είναι καλό για τη δική της οικονομία. Οι δυτικές χώρες και η Κίνα ακολούθησαν διαφορετικές πολιτικές ως απάντηση στην πανδημία – οι πρώτες επικεντρώθηκαν στην τόνωση της ζήτησης και η δεύτερη στην προσφορά. Αλλά η πιο σημαντική απειλή είναι η γεωπολιτική και ό,τι αυτή σημαίνει για τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού και τον παγκόσμιο πληθωρισμό. Διότι η πλειονότητα των εξαγωγών της Κίνας είναι εξαγωγές ανταλλακτικών και εξαρτημάτων – αυτό το βασικό εμπορικό πρότυπο είναι ένας πολύ σημαντικός λόγος για τον οποίο οι εταιρείες παγκοσμίως μπορούν να προμηθεύονται φθηνότερες εισροές και να βλέπουν μεγαλύτερη παραγωγικότητα και κερδοφορία.
Η κινεζική οικονομία χρειάζεται περισσότερες πρωτοποριακές ιδέες
– Εχουμε πλέον στην Κίνα επιδείνωση των δημογραφικών προβολών της. Πόσο καταλυτική θα είναι αυτή η εξέλιξη για την οικονομική προοπτική της;
– Δεν ανήκω σε αυτούς που πιστεύουν ότι τα μακροπρόθεσμα δημογραφικά στοιχεία καθορίζουν την οικονομική μοίρα μιας χώρας. Εάν ίσχυε αυτό, τότε οι νεότερες χώρες –για παράδειγμα, της Αφρικής– θα έπρεπε να είναι οι χώρες με τις υψηλότερες δυνατότητες. Σε έναν κόσμο όπου οι τεχνολογίες επαναπροσδιορίζουν ραγδαία τι σημαίνει να εργάζεσαι και ποιος θα εργάζεται, είναι πολύ νωρίς για να συμπεράνουμε ότι η γήρανση στην Κίνα θα αποτελέσει σημαντικό οικονομικό εμπόδιο. Τα δημογραφικά στοιχεία εξελίσσονται παράλληλα με την τεχνολογία και την οικονομική δομή μιας οικονομίας, και υπάρχουν τρόποι προσαρμογής. Τούτου λεχθέντος, η Κίνα εξακολουθεί να έχει περισσότερους millennials απ’ ό,τι η Αμερική και η Ευρώπη μαζί. Μιλάμε για λιγότερο από 1% μείωση της αύξησης του εργατικού δυναμικού μακροπρόθεσμα, και, όμως, πράγματα όπως η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσαν ενδεχομένως να αυξήσουν την παραγωγικότητα ανά εργαζόμενο σε διψήφια ποσοστά –ή και υψηλότερα– πάνω από την αντιστάθμιση της μακροπρόθεσμης μείωσης των ανθρώπων. Η Κίνα έχει ακόμη πολλούς ανθρώπους. Αυτό που χρειάζεται σε μεγαλύτερη κλίμακα είναι οι πρωτοποριακές ιδέες και το παγκόσμιο ταλέντο.
– Μετά την ιλιγγιώδη ανάπτυξη της κινεζικής οικονομίας τα χρόνια που προηγήθηκαν, υπάρχουν ουσιαστικές κοινωνικές αλλαγές στο εσωτερικό της; Και αν ναι, έχουν τη δυναμική να πυροδοτήσουν μεταβολές και σε πολιτικό και θεσμικό επίπεδο; Αναφέρομαι εδώ στις προεκτάσεις από την οικοδόμηση της λεγόμενης μεσαίας τάξης στην Κίνα.
– Οι κοινωνικές αλλαγές είναι τεράστιες. Οι Κινέζοι μετατοπίζονται από τη στάση της «σύντομης, επίπεδης και γρήγορης» ζωής, που έχει αυτοσκοπό την ταχεία επιτυχία, σε μια νέα λογική – είναι εντάξει να παραιτείσαι ή να είσαι πιο χαλαρός. Ή από το «φτύνω στον δρόμο» στην ευταξία και την καθαριότητα – ακόμη και τα πεζοδρόμια στην Κίνα ενσαρκώνουν τη ραγδαία κοινωνική προσαρμογή και πρόοδο, για να μην αναφέρουμε τη βελτίωση του αέρα και την αυξημένη διατροφική ασφάλεια. Η νέα γενιά τα λέει όλα – δανείζεται και καταναλώνει, απολαμβάνει τον ελεύθερο χρόνο και τα ταξίδια. Δεν έχει πολλά κοινά με τη γενιά των εργατών στο εργοστάσιο που επέλεγαν τρεις βάρδιες τη νύχτα για να κερδίσουν λίγο περισσότερο εισόδημα. Αυτή η πιο χαλαρή στάση, η αυξημένη κοινωνική συνείδηση, η φιλοδοξία με γνώμονα την αξία, θα είναι καλή για την Κίνα και τον κόσμο. Πάντως, η Κίνα δεν έχει φθάσει ακόμη σε ένα σημείο όπου η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων έχει την πολυτέλεια να σκέφτεται πέρα από την οικονομική και υλική ικανοποίηση. Αυτό το σημείο θα έρθει, αλλά εξαρτάται επίσης από τα σημεία αναφοράς των Κινέζων – αυτό που βλέπουν να συμβαίνει έξω από τη χώρα τους, αυτή τη στιγμή, δεν αποτελεί μεγάλη έμπνευση για εκείνους. Σε αυτή τη φάση δεν υπάρχει μεγάλη όρεξη για ριζικές αλλαγές και, όπως συμβαίνει με όλα τα πράγματα στην Κίνα, τα θέματα είναι πιο πιθανό να προχωρήσουν σταδιακά. Πάντως η νέα γενιά μπορεί να είναι διαφορετική.
* Η Κινέζα οικονομολόγος θα συμμετάσχει στο 11ο Athens Democracy Forum, το οποίοθα διεξαχθεί στην Αθήνα από τις 27 μέχρι τις 29 Σεπτεμβρίου.
Από kathimerini.gr