το ηθικό παράπτωμα: οι σχέσεις με δικτάτορες και γενικότερα με ηγέτες χωρίς δημοκρατικές αξίες αξιολογούνται με κριτήριο το «όφελος». Σε τέτοιες περιπτώσεις στο «όφελος» συνυπολογίζονται τα οικονομικά κέρδη και η πιθανή θετική επίδραση στις κοινωνίες, όπως υποσχέσεις σχετικού εκδημοκρατισμού ή σεβασμού των διεθνών συνθηκών.
Με λίγα λόγια, δεν μπορούμε να απαντήσουμε με μια απλή φράση αν είναι σωστό ή λάθος να υποδέχεται ένας δημοκρατικός ηγέτης τον Σαλμάν και να του σφίγγει το χέρι: χρειάζεται ανάλυση γύρω από το τι έχει να κερδίσει από τη χειραψία. Εξάλλου, τα περισσότερα χέρια είναι βρόμικα: άλλα λίγο, άλλα περισσότερο. Και παρότι ο Σαλμάν κατηγορείται για τη δολοφονία του Τζαμάλ Κασόγκι, είναι σίγουρο ότι έχει διαπράξει δια πληρεξουσίου πολύ περισσότερα εγκλήματα - όπως έχουν κάνει μια σειρά πολιτικές προσωπικότητες των οποίων κάποια στιγμή στην ιστορία σφίξαμε το χέρι: Στάλιν, Χένρι Κίσινγκερ, Τζορτζ Γ. Μπους. Τι κάνουμε σ' αυτές τις περιπτώσεις; Κάνουμε την καρδιά μας πέτρα;
Δεν έχω πρόσβαση σε επαρκείς πληροφορίες ώστε να ξέρω με βεβαιότητα ότι οι σχέσεις με τη Σαουδική Αραβία είναι απαραίτητες για την Ελλάδα, τη Γαλλία και τις ΗΠΑ - υπενθυμίζω ο Τζο Μπάιντεν επισκέφτηκε τον Σαλμάν λίγο πριν από το ευρωπαϊκό ταξίδι του πρίγκιπα - ξέρω όμως ότι ο οστρακισμός των ηγετών-φονιάδων από τον πολιτισμένο κόσμο επιδεινώνει τη συμπεριφορά τους και την κατάσταση του λαού τους. Συνήθως είναι προτιμότερη η συνεργασία υπό όρους, η πολιτική μη αποκλεισμού και ταυτοχρόνως η μη νομιμοποίηση των δικτατορικών και θεοκρατικών καθεστώτων. Προσπαθούμε να επιτύχουμε αυτή την επικίνδυνη αποστολή με τον Ερντογάν, με τον Πούτιν, ακόμα και με τον Κιμ Γιονγκ Ουν: τα αποτελέσματα είναι πενιχρά, δεν έχουμε όμως άλλη επιλογή. Οταν η διεθνής κοινότητα αντιμετωπίζει ένα κράτος ως παρία, το κράτος παίζει με ζήλο τον ρόλο του παρία. Συνέβη ακόμα και με κράτη που θα μπορούσαν να εκδημοκρατιστούν αν δεν δέχονταν την πίεση που δέχτηκαν - η Κούβα και η Βενεζουέλα είναι τέτοια παραδείγματα. Το πιο επικίνδυνο για τις διεθνείς σχέσεις είναι το ότι τα κράτη-παρίες τείνουν να συσπειρώνονται: ο Ερντογάν, πικραμένος και εκνευρισμένος από τη Δύση, πλησίασε ακόμα περισσότερο τον Σαουδάραβα όταν οι δυτικές χώρες τον κατηγόρησαν για τη δολοφονία του Κασόγκι. Ενας από τους παράγοντες αστάθειας στον κόσμο είναι αυτή η ενότητα του επιθετικού Ισλάμ: αν συσπειρωθούν οι ισλαμιστές με κοινό σκοπό εναντίον της Δύσης, θα ξαναζήσουμε την εποχή των Σταυροφοριών - από την ανάποδη.
Τώρα, εφόσον δεν θέλουμε να εισάγουμε ρωσικό πετρέλαιο, στρεφόμαστε στο σαουδαραβικό. Δεν είναι η πρώτη φορά· η Σαουδική Αραβία και τα Εμιράτα μπορούν να εκβιάζουν ολόκληρο τον κόσμο ισορροπώντας ανάμεσα στα εμπορικά τους συμφέροντα και στις δεσμεύσεις τους έναντι του OPEP+. Στον οποίον, βεβαίως, συμμετέχει η Ρωσία. Το θέμα είναι ότι αν και ο Κυριάκος Μητσοτάκης και ο Εμανουέλ Μακρόν δέχτηκαν κριτική γι' αυτές τις επαφές δεν προτάθηκε μια εναλλακτική που να μπορεί να εφαρμοστεί αμέσως. Η κριτική ακούγεται εύλογη, όμως η αιτία της είναι μάλλον το μένος εναντίον τους και λιγότερο η απέχθεια προς τον Σαλμάν. Ετσι, η ισλαμοαριστερά που στηρίζει σαουδάραβες ιμάμηδες στη Γαλλία - στο πλαίσιο της θρησκευτικής ελευθερίας και της πολυπολιτισμικότητας - καταγγέλλει τον Μακρόν ότι υποδέχτηκε τον Σαλμάν στο Ελιζέ. Πού να τον υποδεχτεί; Σε πίσω αυλή στο Σεν Ντενί; Αν είναι να συνεργαστούμε εμπορικά με τους Σαουδάραβες, το πρωτόκολλο είναι απαραίτητο· η κολακεία επίσης - πόσο ευειδής είστε! - μαζί με κάποιες απαιτήσεις και διαβεβαιώσεις. Οι Γάλλοι έχουν υποδεχθεί ολόκληρους πληθυσμούς γουαχαμπιστών που παίρνουν γραμμή από τη Σαουδική Αραβία· τούρκους φανατικούς που παίρνουν γραμμή από τον Ερντογάν· αιγύπτιους «Αδελφούς Μουσουλμάνους» - τώρα δείχνουν τη γνωστή επιλεκτική ευαισθησία: «Ο Μακρόν σφίγγει παρατεταμένα ένα ματωμένο χέρι!».
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης και ο Εμανουέλ Μακρόν απαντούν ότι οι κινήσεις τους είναι «ρεαλιστικές» κι ότι δεν υπάρχει άλλη διέξοδος αν οι Ελληνες και ο Γάλλοι θέλουν φτηνότερη ενέργεια. Στην πραγματικότητα, για να μην εξαρτώμαστε από αναξιόπιστα κράτη υπάρχει μια δέσμη λύσεων, όχι μία και μοναδική λύση: εξοικονόμηση ενέργειας, επιτάχυνση της έρευνας για ανανεώσιμες πηγές, όλα εκείνα που θα μας αποδέσμευαν από το πετρέλαιο των Αράβων που σέρνει πίσω του το χάος. Αυτό το ξέρουν οι ευρωπαϊκές ηγεσίες και προσπαθούν να διορθώσουν τη λανθασμένη ενεργειακή πολιτική - η διόρθωση όμως απαιτεί επαναπροσανατολισμό ολόκληρης της οικονομίας, χρόνο και δαπάνες. Από την άλλη πλευρά, το να απευθυνόμαστε στους Σαουδάραβες παραείναι εύκολo, όπως και το να απαντάμε στην κριτική με το επιχείρημα της Realpolitik. Η Realipolitik δείχνει απόγνωση· δείχνει επίσης κάτι ακόμα από το οποίο πρέπει να απεξαρτηθούμε: την ιδέα ότι οι χώρες μπορούν να διοικηθούν σαν επιχειρήσεις. Δεν μπορούν: η διοίκηση επιχειρήσεων μπορεί να φέρει αποτελέσματα για λίγο καιρό αλλά μακροπρόθεσμα αποτυγχάνει. Τούτου λεχθέντος και κάτω από την πίεση για χαμηλότερες τιμές ενέργειας τώρα, τώρα, τώρα, πιστεύω ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης και ο Εμανουέλ Μακρόν δεν έκαναν «το σωστό»· έκαναν αυτό που τους ζητάμε. Οπως έγραφε ο Ludwig August von Rochau, για να γκρεμίσεις τα τείχη της Ιεριχούς, το τσεκούρι είναι πιο χρήσιμο από τη σάλπιγγα. Και πιο γρήγορο.
*(από ΤΑ ΝΕΑ)