Οι εκπρόσωποι του Ινστιτούτου υπογράμμισαν, παράλληλα, την ανάγκη να αναπτύξει η Ελλάδα μία ουσιαστική πολιτική που να αφορά τον «ελέφαντα στο δωμάτιο», δηλαδή το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, αναπτύσσοντας το συντομότερο δυνατό τους δικούς της υδρογονάνθρακες – καθώς η χώρα διαθέτει κοιτάσματα αερίου άνω των 3,0 tcm.
Ειδικότερα, μετά από πρόσκληση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας και του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (ΙΕΑ), το ΙΕΝΕ συμμετείχε στις 14 Ιουλίου στην «Εις Βάθος Επισκόπηση της Ενεργειακής Πολιτικής της Ελλάδας» (“In Depth Energy Policy Review of Greece”) από ομάδα ειδικών του ΙΕΑ η οποία ξεκίνησε τις εργασίες της στις αρχές της περασμένης εβδομάδας και ολοκληρώνει σήμερα τις επαφές της με φορείς από όλο το ενεργειακό φάσμα της χώρας.
Συγκεκριμένα, μία οκταμελής ομάδα από εμπειρογνώμονες και αναλυτές του ΙΕΑ έχουν εγκατασταθεί σε μια ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα στον 6ο όροφο του Υπουργείου, στην Λεωφ. Μεσογείων στην Αθήνα και έχουν δεχτεί εκπροσώπους από τις περισσότερες δημόσιες και ιδιωτικές ενεργειακές εταιρείες και οργανισμούς στην Ελλάδα.
Στο πλαίσιο της δικής του παρουσίασης, το Ινστιτούτο Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης ετοίμασε μια σειρά σχολίων ασκώντας κριτική σε ορισμένα σημεία της τρέχουσας ενεργειακής πολιτικής της Ελλάδας. Αυτά κάλυπταν: την έλλειψη πρόνοιας σχετικά με την ενεργειακή ασφάλεια στην τρέχουσα ελληνική ενεργειακή πολιτική, τους λανθασμένους στόχους ενεργειακής μετάβασης για τα νησιά της Ελλάδας, τα αδύναμα μέτρα πολιτικής για την εξοικονόμηση σε δημόσια κτίρια και κατοικίες και την έλλειψη υποστήριξης για συμπαραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού.
Καμία ουσιαστική πολιτική για τον «ελέφαντα στο δωμάτιο» αν και κυριαρχούν τα ορυκτά καύσιμα στο μείγμα
Αναλυτικότερα, το ΙΕΝΕ επισήμανε ότι, μολονότι στο ενεργειακό μείγμα της Ελλάδας κυριαρχούν τα ορυκτά καύσιμα (πετρέλαιο, αέριο, λιγνίτης), σε ποσοστό 87% (στοιχεία 2019), δεν υπάρχει κάποια ουσιαστική πολιτική που να αφορά τον «ελέφαντα στο δωμάτιο», δηλαδή το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, καθώς στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα δίνεται έμφαση στις ΑΠΕ και την εξοικονόμηση ενέργειας, με πλήρη σχεδόν αποκλεισμό κάθε άλλης πηγής ενέργειας. Παράλληλα, το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα δεν εξετάζει σε βάθος τα σοβαρά ζητήματα ενεργειακής ασφάλειας που εμπλέκονται στη λειτουργία του ενεργειακού συστήματος της χώρας.
Ενεργειακό μείγμα (αριστερά) και μείγμα ηλεκτροπαραγωγής (δεξιά) στην Ελλάδα το 2020 - πηγή: Contribution by ΙΕΝΕ for "IEA In Depth Energy Policy Review of Greece"
Υπενθυμίζεται ότι το ισχύον αυστηρό πρόγραμμα απαλλαγής από το λιγνίτη προβλέπει σταδιακή κατάργηση έως το 2028, αν και πλέον, αυτό αναθεωρείται πλήρως εν όψει της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης. Το Ινστιτούτο υπογραμμίζει ότι αν η Ελλάδα επιθυμεί πραγματικά να μειώσει μακροπρόθεσμα την εξάρτησή της από το εισαγόμενο πετρέλαιο και φυσικό αέριο, πρέπει να υπάρξει ένα σχέδιο για τον τρόπο διαχείρισης αυτών των πόρων ως αναπόσπαστο μέρος του ενεργειακού μείγματος κατά την ενεργειακή μετάβαση. Καθώς το αέριο είναι απαραίτητο καύσιμο του ενεργειακού μείγματος και αποδεκτό συστατικό στοιχείο στην ενεργειακή μετάβαση, η Ελλάδα θα πρέπει να αναπτύξει το συντομότερο δυνατό τους δικούς της υδρογονάνθρακες, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων (σύμφωνα με τελευταία γεωλογικά δεδομένα) αντιστοιχεί σε αέριο (εκτιμάται σε περισσότερο από 3,0 tcm).
Όπως επισημαίνεται στην παρουσίαση, αναπτύσσοντας τους εγχώριους πόρους φυσικού αερίου, η Ελλάδα όχι μόνο θα μειώσει την ενέργειακή της εξάρτηση αλλά και θα αποκομίσει σημαντικά οικονομικά οφέλη. Υπάρχει παντελής έλλειψη σαφώς καθορισμένων κατευθυντήριων γραμμών και θετική προοπτική για την ανάπτυξη των τεράστιων πόρων φυσικού αερίου της χώρας.
Την ίδια στιγμή, η παντελής έλλειψη υπόγειων εγκαταστάσεων αποθήκευσης αερίου δεν φαίνεται να αποτελεί πρόβλημα για την Πολιτεία αλλά ούτε και εκλαμβάνεται ως επείγουσα ανάγκη η αναβάθμιση ορισμένων διασυνοριακών διασυνδέσεων ηλεκτρικής ενέργειας.
Μείωση της ενεργειακής εξάρτησης: ένας στόχος που διαχρονικά αγνοούν οι ελληνικές κυβερνήσεις
Η εξάρτηση της χώρας από τις εισαγωγές ενέργειας αυξάνεται όλο και πιο πολύ την τελευταία πενταετία. Έτσι, το 2020 η ενεργειακή εξάρτηση της Ελλάδας έφτασε στο ιστορικό ποσοστό-ρεκόρ του 81,4%, κυρίως όσον αφορά εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου- με τον μέσο όρο της ΕΕ να κυμαίνεται στο 57,5% - ενώ μόλις τρία χρόνια πριν, το 2017, υπολογιζόταν στο 71,3%.
Ενεργειακή εξάρτηση σε Ελλάδα και ΕΕ -27, 2010-2020, σύμφωνα με τη Eurostat - πηγή: Contribution by ΙΕΝΕ for "IEA In Depth Energy Policy Review of Greece"
Κι αυτό μολονότι η εισροή των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα είναι αυξημένη (το β΄ εξάμηνο του 2022, οι ΑΠΕ κάλυπταν το 35% της ηλεκτροπαραγωγής και τα μεγάλα υδροηλεκτρικά ένα άλλο 6%, ενώ το 2021 κάλυπταν 30% και 8% αντίστοιχα. Μάλιστα, το ΙΕΝΕ επισημαίνει ότι το 2020 οι ΑΠΕ ανεδείχθησαν στη βασική ενδογενή πηγή ενέργειας της χώρας με ποσοστό 64%, με το λιγνίτη να καλύπτει το 34% της παραγωγής ενέργειας και το αργό πετρέλαιο το 2% (από 1,1% το 2010).
Ωστόσο, τονίζεται ότι η ενεργειακή εξάρτηση της χώρας αυξήθηκε λόγω ανόδου στις εισαγωγές αερίου, πετρελαίου και ηλεκτρικών φορτίων από γειτονικές χώρες, ώστε να καταστεί δυνατόν να καλυφθεί η αυξανόμενη ζήτηση.
Το Ινστιτούτο υπογραμμίζει ότι, αν και η μείωση της ενεργειακής εξάρτησης θα έπρεπε να είναι σταθερός και μη διαπραγματεύσιμος στόχος της ενεργειακής πολιτικής, η κρισιμότητα της κατάσταση δεν διατυπώνεται ρητά στα περισσότερα κείμενα πολιτικής, ούτε και αντικατοπτρίζεται στην επίσημη κυβερνητική γραμμή. Το ΙΕΝΕ, από την πλευρά του, είχε προτείνει ως πρωταρχικό στόχο για την ενεργειακή πολιτική της Ελλάδας τη σταδιακή μείωση της σημερινής ενεργειακής εξάρτησης της χώρας από το σημερινό βαθμό εξάρτησης στη σύγκλιση με το μέσο όρο της ΕΕ (58%-60%) - μία πρόταση που, όπως επισημαίνει το Ινστιτούτο στην παρουσίασή του στα στελέχη του ΙΕΑ, αγνοήθηκε παντελώς τόσο από την προηγούμενη όσο και από την παρούσα κυβέρνηση.
Εξάρτηση από εισαγωγές σε πετρέλαιο και πετρελαιοειδή σε Ελλάδα και ΕΕ -27, 2010-2020, σύμφωνα με τη Eurostat - πηγή: Contribution by ΙΕΝΕ for "IEA In Depth Energy Policy Review of Greece"
Εξάρτηση από εισαγωγές σε φυσικό αέριο σε Ελλάδα και ΕΕ -27, 2010-2020, σύμφωνα με τη Eurostat - πηγή: Contribution by ΙΕΝΕ for "IEA In Depth Energy Policy Review of Greece"
«Η Ελλάδα ως ενεργειακός κόμβος»: επαναλαμβανόμενος στόχος …μέχρι ..αηδίας – όχι απαραίτητα συμβατός με την ενεργειακή ασφάλεια
Το ΙΕΝΕ μάλιστα, εξέφρασε στην παρουσίαση που έκανε στο ΥΠΕΝ απευθυνόμενο στους εμπειρογνώμονες του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας τις αμφιβολίες του σχετικά με τον μέχρι …αηδίας επαναλαμβανόμενο στόχο της μετατροπής της Ελλάδας σε «ενεργειακό κόμβο», κάτι που υποτίθεται ότι θα επιλύσει όλα ή τα περισσότερα προβλήματα παροχής αερίου της χώρας. Η Ελλάδα, βέβαια, διαδραματίζει ήδη ενεργό ρόλο στην ανάπτυξη και λειτουργία του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου – η διευρυμένη εκδοχή του οποίου περιλαμβάνει διασυνοριακές διασυνδέσεις, υπόγειες εγκαταστάσεις αποθήκευσης, επίγεια τερματικά LNG, FSRU και κεντρικούς αγωγούς αερίου.
Σύμφωνα με το Ινστιτούτο, ωστόσο, η έννοια του «ενεργειακού κόμβου» δεν είναι απαραίτητα συμβατή με το στόχο της βελτίωσης της ενεργειακής μας ασφάλειας. Προκειμένου να μειωθεί η ενεργειακή εξάρτηση, θα πρέπει να τεθούν νέες προτεραιότητες πολιτικής που θα στοχεύουν:
◼ στη μείωση των εισαγόμενων ενεργειακών ροών παράλληλα με
◼ αύξηση των εγχώριων πηγών ενέργειας, με έμφαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τους υδρογονάνθρακες και την εξοικονόμηση ενέργειας, κυρίως στους τομείς των μεταφορών και των κατοικιών και
◼ τη σταθεροποίηση ή τη μείωση του σημερινού μεριδίου του λιγνίτη στο ενεργειακό μείγμα της χώρας
◼ τη διαφοροποίηση των οδών παροχής αερίου (βλ. διευρυμένος Νότιος Διάδρομος)
◼ ανάπτυξη υπόγειων εγκαταστάσεων αποθήκευσης αερίου
Διασύνδεση νησιών: οι μονάδες μαζούτ δεν φεύγουν εντελώς
Τα τελευταία 5 χρόνια, ένα τεράστιο πρόγραμμα διασύνδεσης διαφόρων νησιών με το σύστημα της ηπειρωτικής χώρας έχει δρομολογηθεί από τον ΑΔΜΗΕ. Ωστόσο, τόσο στην περίπτωση των νησιών των Κυκλάδων (με τις περισσότερες διασυνδέσεις ολοκληρωμένες ή σε εξέλιξη) όσο και στην περίπτωση της Κρήτης το τρέχον επιχειρησιακό σχέδιο του ΔΕΔΔΗΕ και του ΑΔΜΗΕ (στην περίπτωση της Κρήτης) προβλέπει διατήρηση μονάδων μαζούτ/ντίζελ μονάδες σε όλα τα νησιά με μέρος μόνο της ηλεκτρικής ενέργειας να παρέχεται μέσω των διασυνδεδεμένων ζεύξεων.
Μάλιστα, το ΙΕΝΕ υπογραμμίζει ότι, στην περίπτωση της Κρήτης, η χρήση των δύο συνδέσεων HV διασύνδεσης επιτρέπει μόνο κατά 50% μείωση των εγκατεστημένων μονάδων μαζούτ στο νησί. Περίπου 400 MW μονάδων πετρελαίου θα συνεχίσουν να λειτουργούν μέχρι το 2030.
Εξάλλου, το Ινστιτούτο εκπόνησε το 2021 μεγάλη μελέτη για λογαριασμό του ΑΔΜΗΕ που πραγματεύεται το θέμα της εισαγωγής της αποθήκευσης ενέργειας στην Κρήτη με στόχο την αύξηση της χρήσης των ΑΠΕ αλλά και τη μεγιστοποίηση της εισροής από διασυνδέσεις υψηλής τάσης.
Καστελόριζο: ένα απομακρυσμένο νησί που θα μπορούσε να γίνει σημείο αναφοράς για τα αυτόνομα συστήματα
Μια άλλη σημαντική μελέτη του ΙΕΝΕ, που πραγματοποιήθηκε με δική του πρωτοβουλία, αφορούσε την ενεργειακή μετάβαση για το νησί του Καστελορίζου, ένα από τα πιο απομακρυσμένα νησιά της Ελλάδας αλλά και με τη μεγαλύτερη στρατηγική αξία για τη χώρα. Μετά από μια σειρά επιτόπιων επισκέψεων, στενή συνεργασία με τοπικούς φορείς και τον ΔΕΔΔΗΕ, και χρησιμοποιώντας μαθηματική μοντελοποίηση, το ΙΕΝΕ έχει προτείνει ένα υβριδικό σύστημα ικανό να καλύψει το 94% των αναγκών του νησιού με εφεδρική υποστήριξη από δύο μικρά 150 kw μονάδες ντίζελ η καθεμία (από τις 8 σε λειτουργία). Εάν εφαρμοστεί, το υβριδικό σύστημα στο Καστελλόριζο θα μπορούσε να αποτελέσει σημείο αναφοράς για τα 40 αυτόνομα συστήματα της Ελλάδας που λειτουργούν σήμερα με ντίζελ και χωρίς καμία προοπτική διασύνδεσης λόγω της μεγάλης απόστασης από την ηπειρωτική χώρα. Ωστόσο, το ΥΠΕΝ και η κυβέρνηση, γενικά, αν και πλήρως ενημερωμένοι για τη μελέτη του ΙΕΝΕ για το Καστελόριζο, επέλεξαν να την αγνοήσουν και αντ’ αυτού να προωθήσουν την εισαγωγή ηλεκτρικών οχημάτων σε άλλα μικρά απομακρυσμένα νησιά.
Συμπαραγωγή: μία ενεργειακά αποδοτική τεχνολογία την οποία δεν καταλαβαίνει το ελληνικό κράτος
Σχετικά με τη συμπαραγωγή ηλεκτρισμού – θερμότητας (ΣΥΘΗΑ), το ΙΕΝΕ τόνισε ότι βρίσκεται σε πτώση τα τελευταία 10-12 χρόνια στη χώρα μας, κυρίως λόγω της οικονομικής κρίσης και των συνεπειών της. Και, παρ’ ότι η συμπαραγωγή θερμότητας και ισχύος υψηλής απόδοσης χαρακτηρίζεται από την ΕΕ σε διάφορα Ευρωπαϊκές οδηγίες, ως ενεργειακά αποδοτική τεχνολογία, αυτό δεν έχει γίνει πλήρως κατανοητό από την ελληνική Πολιτεία. Όπως τονίζεται χαρακτηριστικά στην παρουσίαση, δεν υπάρχει μεγάλη υποστήριξη από το κράτος, καθώς υπάρχουν πολλά εμπόδια (π.χ. ενώ ένας λέβητας αερίου ισχύος 1,1 MW μπορεί να αλλάξει σε μία βιομηχανία χωρίς άδεια, για να αντικατασταθεί μία μονάδα συμπαραγωγής ίδιας ισχύος ο νόμος απαιτεί να βρίσκεται σε πλήρη λειτουργία για περισσότερα από 2 χρόνια...).
Εξοικονομώ: βήματα βελτίωσης αλλά η γραφειοκρατία παραμένει
Το ΙΕΝΕ αξιολόγησε και το τρέχον πρόγραμμα εξοικονόμησης ενέργειας («Εξοικονομώ - Αυτονομώ»), το οποίο κρίνεται καλύτερα σχεδιασμένο σε σχέση με το προηγούμενο, καθώς το 20,8% των δικαιούχων έχει χαμηλό εισόδημα (5-10 χιλ. €/έτος), ενώ και ο προϋπολογισμός του προγράμματος είναι αυξημένος, στα 120 εκ. €. Στα θετικά του προγράμματος πιστώνεται και η δημιουργία ηλεκτρονικής πλατφόρμας για την παρακολούθηση της πορείας της αίτησης.
Ωστόσο, σημαντικά παραμένουν τα αρνητικά και αυτού του προγράμματος, καθώς εξακολουθεί να υπάρχει γραφειοκρατία για άδειες κ.λπ., ενώ έχουν εμφανιστεί προβλήματα στην ηλεκτρονική πλατφόρμα σχετικά με την ηλεκτρονική ταυτότητα του κτιρίου, που αποτελεί προαπαιτούμενο. Τέλος, ιδιαίτερα σημαντικό πρόβλημα είναι και η αύξηση των τιμών των υλικών στην ΕΕ αλλά και η χαμηλή συμμετοχή πολυκατοικιών στο πρόγραμμα.
Γενικά για την εξοικονόμηση ενέργειας, το Ινστιτούτο Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης τονίζει ότι, αν και η ανάγκη επέκτασης των εφαρμογών είναι ικανοποιητικά κατανοητή από μέρους των κρατικών αρχών, φαίνεται ότι υπάρχει έλλειψη αίσθησης επείγοντος, καλά οργανωμένων εκστρατειών για το κοινό αλλά και υπηρεσιών υποστήριξης που θα επιτρέψουν σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού να υιοθετήσει τεχνικές εξοικονόμησης ενέργειας. Επιπλέον, υπάρχει ανάγκη να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση του κοινού πέρα από τον οικοδομικό τομέα.
Στην ακρόαση ενώπιον του ΙΕΑ, το Ινστιτούτο Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης εκπροσώπησαν ο κ. Κωστής Σταμπολής, Πρόεδρος και Εκτελεστικός Διευθυντής του ΙΕΝΕ, ο κ. Κώστας Θεοφύλακτος, Γενικός Γραμματέας του ΙΕΝΕ και Πρόεδρος της Επιτροπής Ενεργειακής Απόδοσης του Ινστιτούτου και η κα Ειρήνη Τερζίδου, Μόνιμος Ερευνητής στο ΙΕΝΕ.
Εδώ η παρουσίαση του Ινστιτούτου Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης για το “IEA In Depth Energy Policy Review of Greece”.