Ενώ οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, που περιμένουν στον προθάλαμο της Ε.Ε. εδώ και πολλά χρόνια, φοβούνται μήπως βρεθούν στο τέλος μιας ουράς με πολλές υποψήφιες χώρες και χωρίς πολλές ελπίδες να ανοίξει και για αυτές κάποτε η πόρτα του ευρωπαϊκού παραδείσου. Και εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους με κάθε τρόπο.
Ποια είναι τα δεδομένα;
Καμία υποψήφια χώρα στα Δυτικά Βαλκάνια, πόσο μάλλον η Ουκρανία ή η Μολδαβία, δεν θα είναι έτοιμη να ενταχθεί στην Ε.Ε. για αρκετά χρόνια τουλάχιστον. Το καθεστώς της υποψήφιας χώρας, αν και σημαντικό για λόγους ουσιαστικούς και συμβολικούς, δεν εξασφαλίζει με κανένα τρόπο μια γρήγορη ένταξη. Το γνωρίζουν άλλωστε αυτό πολύ καλά εξ ιδίας πείρας οι ήδη υποψήφιες χώρες.
Η ένταξη στην Ε.Ε. δεν είναι το χάπι που γιατρεύει όλες τις αρρώστιες. Και στις περισσότερες, αν όχι όλες τις περιπτώσεις των υποψήφιων χωρών, δεν μιλάμε για γρίπη αλλά για βαριές αρρώστιες που δεν θεραπεύονται εύκολα και γρήγορα: αδύναμοι θεσμοί, τεράστια ελλείμματα δημοκρατίας και εκτεταμένη διαφθορά. Ούτε όμως και η Ε.Ε. είναι έτοιμη να τις δεχτεί. Πόσες προβληματικές χώρες-μέλη μπορεί να αντέξει το αποκεντρωμένο σύστημα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αντιμέτωπο με πολλαπλές κρίσεις;
Τι κάνουμε;
Το οργανωμένο σύστημα της Ευρώπης που είναι η Ε.Ε. δεν μπορεί βεβαίως να αγνοήσει τις εξελίξεις στον άμεσο περίγυρο, προφανώς ούτε τον ρωσικό αναθεωρητισμό που ασκείται πλέον με τον πιο βάρβαρο τρόπο –να προσθέσουμε και τον τουρκικό αναθεωρητισμό– ούτε το τέλμα που χαρακτηρίζει σήμερα ένα μεγάλο μέρος των Βαλκανίων. Δεν διαθέτει όμως ακόμη η Ε.Ε. τα μέσα για να αντιμετωπίσει με στοιχειώδη επάρκεια τις μεγάλες προκλήσεις μιας εποχής στην οποία οι γεωπολιτικές τεκτονικές πλάκες μετακινούνται επικίνδυνα.
Η Ε.Ε. χρειάζεται ένα ισχυρότερο πολιτικό κέντρο, περισσότερους οικονομικούς πόρους και μια διαφορετική προσέγγιση στο θέμα της ένταξης νέων χωρών-μελών: σταδιακή ένταξη με ισχυρά κίνητρα για τις υποψήφιες χώρες μαζί με αυστηρές προϋποθέσεις. Ετσι θα μπορέσουμε επιτέλους να ξεφύγουμε από το αδιέξοδο των τελευταίων χρόνων, όταν η Ε.Ε. προσποιείται ότι διαπραγματεύεται την ένταξη νέων μελών και οι υποψήφιες χώρες προσποιούνται ότι προετοιμάζονται για την ένταξή τους χωρίς όμως να προχωρούν στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Δεν ξέρω ποιους βοηθάει τελικά αυτή η υποκρισία.
Και το σημαντικότερο: η εποχή του εμπορικού γίγαντα και του πολιτικού νάνου έφτασε στα όριά της. Αναφέρομαι προφανώς στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Αν η Ευρώπη δεν καταφέρει να σκεφτεί και να λειτουργήσει στρατηγικά και συλλογικά, δεν θα μπορεί να προστατεύσει τα βασικά της συμφέροντα και αρχές. Σε έναν κόσμο που η οικονομία πολιτικοποιείται ολοένα και περισσότερο και τα όπλα έχουν συχνά τον τελευταίο λόγο, η ευρωπαϊκή «Ωδή στη Χαρά» δεν αρκεί.
*Λίγα λόγια για τον καθηγ. Λουκά Τσούκαλη Πρόεδρο Δ.Σ. ΕΛΙΑΜΕΠ, Καθηγητή, Sciences Po, Παρίσι, Ομότιμο Καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών
Ο Λουκάς Τσούκαλης γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε οικονομικά και διεθνείς σχέσεις στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, το Κολλέγιο της Ευρώπης στην Μπρυζ και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης όπου πήρε το διδακτορικό του και δίδαξε πολλά χρόνια. Εξελέγη Καθηγητής Ευρωπαϊκής Οργάνωσης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1990. Αργότερα έγινε Καθηγητής στο European Institute του London School of Economics ως πρώτος κάτοχος της έδρας Ελευθέριος Βενιζέλος. Το 2016 ήταν επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ (Kennedy School) και επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης για πολλά χρόνια. Υπήρξε σύμβουλος πρώην προέδρων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.
Καθηγητής στη Σχολή Διεθνών Υποθέσεων του Παρισιού (Sciences Po) και Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι επίσης Πρόεδρος ΔΣ του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).
Συγγραφέας πολλών βιβλίων από τις εκδόσεις του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης που μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες. Το νέο του βιβλίο Europe’s Coming of Age θα κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο 2022 και στη συνέχεια στα ελληνικά και σε άλλες γλώσσες.
Έχει τιμηθεί με το παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, τη Λεγεώνα της Τιμής από τον Πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας για την προσφορά του στην ευρωπαϊκή ενοποίηση, το Μεγαλόσταυρο του Τάγματος της Πολιτικής Αξίας από το Βασιλιά της Ισπανίας, καθώς επίσης και με πολλές επιστημονικές διακρίσεις.
(το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ στις 23/6/2022)