αλλαγές στη συμπεριφορά μας μπορούμε να εξοικονομήσουμε ενέργεια, να γλυτώσουμε χρήματα, να διευκολύνουμε την προσπάθεια της χώρας να μειώσει συνολικά το ενεργειακό της αποτύπωμα». Σύμφωνα με τα όσα έχουν έως σήμερα διαρρεύσει, το σχέδιο, πέρα από τα ήδη προγραμματισμένα προγράμματα ενεργειακής εξοικονόμησης (απόσυρσης ενεργοβόρων ηλεκτρικών συσκευών, ενεργειακής ανακαίνισης δημοσίων κτιρίων και το «Εξοικονομώ για επιχειρήσεις) θα περιλαμβάνει και ειδικά μέτρα για τα κτίρια του Δημοσίου και του ευρύτερου δημοσίου τομέα, στα πρότυπα της Ιταλίας και της Ισπανίας, με ρύθμιση των κλιματιστικών στους 26 βαθμούς Κελσίου τους θερινούς μήνες και στους 19 βαθμούς τον χειμώνα και συστάσεις προς τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις για ενεργειακή εξοικονόμηση.
Οι δράσεις εξοικονόμησης βρίσκονται άλλωστε και στο επίκεντρο του ευρωπαϊκού σχεδίου REPowerEU όπως και των δράσεων του Ταμείου Ανάκαμψης. Αποτελούν άλλωστε τον ταχύτερο και φθηνότερο τρόπο αντιμετώπισης της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης, αλλά και μείωσης των λογαριασμών ενέργειας. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε πρόσφατα την ενίσχυση των μακροπρόθεσμων μέτρων ενεργειακής απόδοσης, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης του δεσμευτικού στόχου ενεργειακής απόδοσης από 9% σε 13 % στο πλαίσιο της δέσμης νομοθεσίας για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία που αφορά την προσαρμογή στον στόχο του 55 % («Fit for 55»).
Δημοσίευσε μάλιστα προ ημερών την «Ανακοίνωση της ΕΕ για την εξοικονόμηση ενέργειας» στην οποία περιγράφονται λεπτομερώς οι βραχυπρόθεσμες αλλαγές συμπεριφοράς που θα μπορούσαν να μειώσουν τη ζήτηση αερίου και πετρελαίου κατά 5 % ενθαρρύνοντας τα κράτη μέλη να ξεκινήσουν ειδικές επικοινωνιακές εκστρατείες με στόχο τα νοικοκυριά και τη βιομηχανία. Επιπλέον, η Κομισιόν προτρέπει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να χρησιμοποιούν και φορολογικά μέτρα ενθάρρυνσης της εξοικονόμησης ενέργειας, όπως μειωμένους συντελεστές ΦΠΑ στα ενεργειακά αποδοτικά συστήματα θέρμανσης, στην ενεργειακά αποδοτική μόνωση κτιρίων και στις ενεργειακά αποδοτικές συσκευές και προϊόντα. Η Επιτροπή καθορίζει επίσης μέτρα έκτακτης ανάγκης σε περίπτωση σοβαρής διαταραχής του ενεργειακού εφοδιασμού της Ευρώπης, ενώ αναμένεται να εκδώσει και κατευθυντήριες γραμμές ώστε να διευκολύνει ένα συντονισμένο σχέδιο μείωσης της ζήτησης στην ΕΕ.
Άλλωστε και ο IPCC, σε πρόσφατη αναφορά του τονίζει ότι οι αλλαγές στον τρόπο ζωής και στη συμπεριφορά των πολιτών μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας, ρυθμίζοντας χαμηλότερα τα θερμαντικά μέσα, χρησιμοποιώντας συχνότερα μέσα μαζικής μεταφοράς ή μέσα μικροκινητικότητας (π.χ. ποδήλατα), πιο αποδοτικές ηλεκτρικές συσκευές κλπ. Ως εκ τούτου, το σχέδιο της ΕΕ για την «Εξοικονόμηση ενέργειας» ακολουθεί μια προσέγγιση δύο αξόνων:
(1)Επίτευξη άμεσης εξοικονόμησης ενέργειας μέσω εθελοντικών επιλογών και
(2)Επιτάχυνση και ενίσχυση των διαρθρωτικών , μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων μέτρων ενεργειακής απόδοσης.
Και οι δύο προσεγγίσεις θα πρέπει να υποστηρίζονται από ένα αποτελεσματικό δημοσιονομικό πλαίσιο και δομή διακυβέρνησης.
Οι επιλογές μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας θα πρέπει πρωτίστως να επικεντρωθούν στο πού μπορεί να επιτευχθεί η μεγαλύτερη εξοικονόμηση στην κατανάλωση φυσικού αερίου και πετρελαίου. Το φυσικό αέριο παίζει τον μεγαλύτερο ρόλο στη θέρμανση, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 42% της ενέργειας που χρησιμοποιείται για τη θέρμανση χώρων στους οικιακούς και οικιακούς τομείς, ακολουθεί το πετρέλαιο με 14% και ο άνθρακας με 3%. Η χρήση ορυκτών καυσίμων στις μεταφορές αντιπροσωπεύει 288 εκατομμύρια τόνους ισοδύναμου πετρελαίου ετησίως, ή το 93% των ενεργειακών αναγκών του τομέα των μεταφορών.
Ως εκ τούτου, οι βασικοί τομείς για σημαντική βραχυπρόθεσμη εξοικονόμηση είναι η θέρμανση σε νοικοκυριά και υπηρεσίες και οι μεταφορές, με ορισμένες πρόσθετες βραχυπρόθεσμες δυνατότητες στους τομείς της βιομηχανίας. Μάλιστα, σύμφωνα με την ΕΕ, η άμεση μείωση της κατανάλωσης φυσικού αερίου μπορεί θα βοηθήσει στην αναπλήρωση της αποθήκευσης και, συνεπώς, στη μείωση των κινδύνων εφοδιασμού κατά την επόμενη χειμερινή περίοδο.
Ειδικά για τα νοικοκυριά, το βασικό πλεονέκτημα της εθελοντικής εξοικονόμησης ενέργειας είναι ότι ο αντίκτυπός τους στην κατανάλωση ενέργειας είναι άμεσος και δεν χρειάζεται αρχική επένδυση (ή απαιτείται πολύ μικρή). Αρκετά κράτη μέλη έχουν ήδη λάβει μέτρα για την αντιμετώπιση των δυνατοτήτων βραχυπρόθεσμης εξοικονόμησης ενέργειας (π.χ. το Βέλγιο με το κυβερνητικό πρόγραμμα ‘J’ai un impact / ik heb impact’, η Ιταλία η οποία αποφάσισε να θέσει όριο στις θερμοκρασίες κλιματισμού των δημοσίων κτιρίων, όπως και η Ισπανία κλπ.).
Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας εκτιμά ότι, στην Ευρώπη αυτοί οι τύποι βραχυπρόθεσμων μέτρων εξοικονόμησης που σχετίζονται με το φυσικό αέριο θα μπορούσαν να επιτύχουν μείωση 5% στην (τελική) χρήση αερίου, δηλαδή περίπου 13 bcm, σε διάστημα ενός έτους. Ομοίως, και ανάλογα με το κράτος μέλος και τη συνολική ζήτηση ενέργειας για μεταφορές, τα μέτρα θα μπορούσαν να επιτύχουν μείωση έως και 5% στην (τελική) χρήση πετρελαίου (περίπου 16 mtoe) , χωρίς μάλιστα να αποτρέπουν τις απαραίτητες μετακινήσεις.
Πηγές χρηματοδότησης
Όσον αφορά στη χρηματοδότηση των δράσεων, μέτρων και προγραμμάτων ενεργειακής απόδοσης και ανακαινίσεων κτιρίων, οι επενδύσεις που προτείνονται στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας αποτελούν ένα σημείο εκκίνησης, με περισσότερα από 67 δισεκατομμύρια ευρώ να έχουν δεσμευτεί για τέτοιες επενδύσεις στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF). Το μεγαλύτερο μέρος κατευθύνεται σε ανακαινίσεις κτιρίων (κυρίως κατοικιών και δημόσιων υποδομών), ακολουθεί η κατασκευή ενεργειακά αποδοτικών κτιρίων, η ενεργειακή απόδοση στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, στη βιομηχανία και λιγότερο στα κτίρια του τριτογενή τομέα.
Το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών ρύπων της ΕΕ (ΣΕΔΕ - ETS) συμπεριλαμβανομένου του Ταμείου Καινοτομίας και του προτεινόμενου νέου ETS για κτίρια και οδικές μεταφορές καθώς και το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα (Social Climate Fund) αναμένεται επίσης να παρέχουν κονδύλια, παρόμοιας τάξης μεγέθους, για επενδύσεις ενεργειακής απόδοσης.
Επιπλέον, στο πλαίσιο του τρέχοντος πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου και των ταμείων συνοχής (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, Ταμείο Συνοχής και Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης), μπορεί να παρασχεθεί υποστήριξη για την ενεργειακή απόδοση και τις βιώσιμες μεταφορές. Ειδικότερα, το πρόγραμμα InvestEU αναμένεται να κινητοποιήσει ιδιωτική χρηματοδότηση για να υποστηρίξει ένα ευρύ φάσμα επενδύσεων στην ενεργειακή απόδοση, μοιράζοντας τα ρίσκα με τους εταίρους υλοποίησης, συμπεριλαμβανομένης και της ΕΤΕπ. Ακόμη, στήριξη για επενδύσεις στην ενεργειακή απόδοση μπορούν να παρέχουν η ΚΑΠ (Κοινή Αγροτική Πολιτική), το Horizon Europe και το πρόγραμμα LIFE. Συνολικά, στο πλαίσιο όλων αυτών των χρηματοδοτικών μέσων σε επίπεδο ΕΕ, οι οικονομικοί πόροι που διατίθενται για δαπάνες που σχετίζονται με το κλίμα ανέρχονται σε 626 δισεκατομμύρια ευρώ από το ΠΔΠ 2021-2027 και το NextGenerationEU (αν και αυτοί οι πόροι αφορούν πολλούς τομείς πολιτικής εκτός από την ενεργειακή απόδοση).
Ωστόσο, σύμφωνα με την Κομισιόν, παρά τη σημαντική δημόσια χρηματοδότηση σε ευρωπαϊκό και εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο που προορίζεται για την ενεργειακή απόδοση, από μόνη της δεν θα είναι επαρκής για την κάλυψη επενδυτικών αναγκών ενεργειακής απόδοσης και, ως εκ τούτου, η κλιμάκωση των ιδιωτικών επενδύσεων είναι απαραίτητη για την επίτευξη των ευρωπαϊκών στόχων.