Σημειώνεται ότι το αρχικό σχέδιο του εν λόγω κανονισμού είχε συμπεριληφθεί στη δημόσια διαβούλευση για τους Κανονισμούς των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας που είχε λάβει χώρα τον Ιούλιο του 2018.
Με την έγκριση του Κανονισμού Εκκαθάρισης από τη ΡΑΕ θα ολοκληρωθεί το απαραίτητο βήμα για τη διασφάλιση της λειτουργίας των νέων αγορών ηλεκτρικής ενέργειας, μέσα σε ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης και ασφάλειας συναλλαγών. Στο πλαίσιο αυτό, επιχειρείται η αποτελεσματικότερη διαχείριση των πιστωτικών κινδύνων, οι οποίοι στο παρελθόν (ιδίως την περίοδο 2011-2012) προκάλεσαν σοβαρές αναταράξεις στην υφιστάμενη αγορά, λόγω των ελλειμμάτων που προκάλεσε η αθέτηση των πληρωμών από εναλλακτικούς προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας.
Βασικό χαρακτηριστικό του σχεδίου Κανονισμού είναι η μετάθεση της ευθύνης εκκαθάρισης και διακανονισμού των χρηματικών συναλλαγών από τους Συμμετέχοντες στην προημερήσια και ενδοημερήσια αγορά (Παραγωγούς, Προμηθευτές, Εμπόρους, Φορείς Σωρευτικής Εκπροσώπησης κ.α.) στις οντότητες που συμμετέχουν στις διαδικασίες εκκαθάρισης, δηλαδή στον Φορέα Εκκαθάρισης και τα Εκκαθαριστικά Μέλη.
Πιο συγκεκριμένα, ο Φορέας Εκκαθάρισης (η «Εταιρεία Εκκαθάρισης Συναλλαγών Χρηματιστηρίου Ενέργειας Α.Ε.») αναλαμβάνει την εκπλήρωση των χρηματικών υποχρεώσεων που απορρέουν από την εκκαθάριση των συναλλαγών στην προημερήσια και την ενδοημερήσια αγορά (βλ. ενότητα 2.3 του σχεδίου Κανονισμού). Για την αποτελεσματική εκπλήρωση των υποχρεώσεων αυτών, το σχέδιο Κανονισμού περιλαμβάνει προβλέψεις για την παροχή ασφαλειών και την καταβολή εισφορών υπέρ του Κεφαλαίου Εκκαθάρισης από τα Εκκαθαριστικά Μέλη. Το Κεφάλαιο Εκκαθάρισης αποτελεί ένα σύνολο περιουσίας αλληλοασφαλιστικού χαρακτήρα (risk sharing fund) από το οποίο ο Φορέας Εκκαθάρισης θα αντλεί την ρευστότητα που απαιτείται σε περίπτωση αθέτησης πληρωμών από κάποιο Εκκαθαριστικό Μέλος και ανεπάρκειας των ασφαλειών που έχουν παρασχεθεί για την κάλυψη των οφειλομένων ποσών. Ως έσχατη γραμμή άμυνας, για την κάλυψη των υποχρεώσεων του Φορέα Εκκαθάρισης είναι η χρήση των Ειδικών Ίδιων Πόρων του, οι οποίοι ορίζονται στο 25% του μετοχικού του κεφαλαίου (υποενότητα 4.6.3 του σχεδίου Κανονισμού). Επισημαίνεται ότι η ανωτέρω γραμμή άμυνας, αποτελεί και το ύστατο όριο ευθύνης του Φορέα Εκκαθάρισης και επομένως η διάρρηξη της συνεπάγεται την μετάθεση μέρους του κινδύνου στους παίκτες της αγοράς. Οι προβλέψεις του σχεδίου Κανονισμού στο σημείο αυτό είναι αρκετά ελλειπτικές –σε αντιδιαστολή με τις αναλυτικές ρυθμίσεις του ισχύοντος σήμερα Κώδικα Συναλλαγών Ηλεκτρικής Ενέργειας (άρθρο 92 ΚΣΗΕ). Έτσι σε περίπτωση λ.χ. ενός μείζονος συμβάντος αθέτησης πληρωμών, ο Φορέας Εκκαθάρισης συνεχίζει τη λειτουργία της Εκκαθάρισης και προβαίνει στην αναπλήρωση των αναλωθέντων ποσών (του Κεφαλαίου Εκκαθάρισης και των Ειδικών Ίδιων Πόρων) εντός συγκεκριμένου χρονοδιαγράμματος, που κοινοποιείται στη ΡΑΕ. Στο βαθμό που τα ανωτέρω δεν είναι εφικτά, προβλέπεται η ενεργοποίηση διαδικασίας διαβούλευσης για την αποκατάσταση της ομαλής λειτουργίας της αγοράς.
Από την άλλη πλευρά, τα Εκκαθαριστικά Μέλη, αναλαμβάνουν τον πιστωτικό κίνδυνο των συναλλαγών τους με τον Φορέα Εκκαθάρισης, ευθυνόμενα έναντι του Φορέα Εκκαθάρισης για τις συναλλαγές που έχουν εκτελέσει στην προημερήσια και την ενδοημερήσια αγορά τόσο τα ίδια, όσο και οι τυχόν εκπροσωπούμενοι από αυτούς Συμμετέχοντες (Μη Εκκαθαριστικά Μέλη). Η ανάληψη κινδύνων από τα Εκκαθαριστικά Μέλη, προϋποθέτει ότι τα τελευταία διαθέτουν την απαραίτητη χρηματοοικονομική, οργανωτική και λειτουργική επάρκεια, για τη διασφάλιση και την παρακολούθηση της ομαλής εκπλήρωσης των υποχρεώσεών τους (βλ. υποενότητα 2.10.2.5 του σχεδίου Κανονισμού). Πιο συγκεκριμένα, προκειμένου ένας Συμμετέχων να εμπλακεί άμεσα στις διαδικασίες εκκαθάρισης και διακανονισμού των χρηματικών δικαιωμάτων-υποχρεώσεων που αντιστοιχούν στη συμμετοχή του στις ανωτέρω αγορές θα πρέπει να διαθέτει ίδια κεφάλαια τουλάχιστον 500.000 ευρώ (υποενότητα 2.10.4.1 του σχεδίου Κανονισμού) καθώς και την δέουσα οργανωτική επάρκεια, τόσο σε επίπεδο προσώπων (με τον αναγκαίο αριθμό Πιστοποιημένων Εκκαθαριστών), όσο και σε επίπεδο υποδομών και λειτουργικών συστημάτων. Εάν ο Συμμετέχων δεν πληροί τα ανωτέρω κριτήρια επιλεξιμότητας, οφείλει να εκπροσωπείται στις διαδικασίες εκκαθάρισης από κάποιο πιστωτικό ίδρυμα ή επιχείρηση επενδύσεων που έχει αποκτήσει την ιδιότητα του Γενικού Εκκαθαριστικού Μέλους.
Ο μηχανισμός κατανομής κινδύνων που υιοθετείται με το σχέδιο Κανονισμού, καθιστά αδιαμφισβήτητα το σύστημα συναλλαγών ηλεκτρικής ενέργειας πιο σταθερό. Η ευστάθεια του συστήματος ενισχύεται από το γεγονός ότι ο διακανονισμός των συναλλαγών θα γίνεται σε ημερήσια βάση και όχι σε εβδομαδιαία, που αποτελεί τον κανόνα στην λειτουργούσα σήμερα προημερήσια αγορά (ΗΕΠ).
Από την άλλη όμως πλευρά, η αστοχία στην διαχείριση των κινδύνων δύναται να έχει πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα. Για παράδειγμα, οι συνέπειες της υπερημερίας ενός Γενικού Εκκαθαριστικού Μέλους δεν περιορίζονται στους αφερέγγυους Συμμετέχοντες που ευθύνονται για αυτήν, αλλά στο σύνολο των Συμμετεχόντων που τηρούν λογαριασμό εκκαθάρισης στο ίδιο Γενικό Εκκαθαριστικό Μέλος και οι οποίοι θα βρεθούν σε αδυναμία εισαγωγής εντολών αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στο Σύστημα Συναλλαγών Ηλεκτρικής Ενέργειας (βλ. υποενότητα 4.3.2 του σχεδίου Κανονισμού). Με δεδομένο, όμως, ότι η αναστολή του δικαιώματος των Συμμετεχόντων για την εισαγωγή εντολών στο σύστημα δεν εμποδίζει την φυσική παράδοση των ποσοτήτων ενέργειας στους πελάτες τους, ο πιστωτικός κίνδυνος για τον οριστικό διακανονισμό των χρηματικών υποχρεώσεων για τις παραδοθείσες ενέργειες θα μεταφερθεί στην Αγορά Εξισορρόπησης του ΑΔΜΗΕ, στο πλαίσιο της διαδικασίας εκκαθάρισης των αποκλίσεων.
Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι ο ρόλος του Φορέα Εκκαθάρισης και των φορέων που θα λειτουργήσουν ως Γενικά Εκκαθαριστικά Μέλη είναι κομβικός για την επόμενη ημέρα στην ελληνική αγορά ηλεκτρική ενέργειας. Εντούτοις, παρά τα προφανή πλεονεκτήματα του νέου θεσμικού πλαισίου, θα πρέπει να αξιολογηθούν από τους Συμμετέχοντες, οι νέες υποχρεώσεις και επιβαρύνσεις αλλά και οι δυνητικοί κίνδυνοι που ενυπάρχουν σε όλα τα πολυμερή συστήματα εκκαθάρισης και διακανονισμού των συναλλαγών.
* Ο κ. Αριστοτέλης Κατράνης είναι Δικηγόρος, Senior Associate της KYRIAKIDES GEORGOPOULOS Law Firm, Μέλος της Ομάδας 'Ενέργεια Υποδομές'.