Τα οφέλη μειώνονται με την άνοδο του ευρώ και του νομίσματος της Κίνας, του ρενμίνμπι (επίσημη ονομασία του γιουάν), ως ανταγωνιστικών αποθεματικών νομισμάτων. Και τώρα οι λανθάνοντες εμπορικοί πόλεμοι του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ και οι κυρώσεις κατά του Ιράν θα επιταχύνουν την αποστροφή προς το δολάριο.
Το δολάριο καθοδηγεί όλα τα υπόλοιπα νομίσματα στην παροχή χρηματικής λειτουργικότητας στις διεθνείς συναλλαγές. Είναι η σημαντικότερη μονάδα υπολογισμού (ή μονάδα τιμολόγησης) για το διεθνές εμπόριο. Είναι το βασικό μέσο ανταλλαγής για τον διακανονισμό διεθνών συναλλαγών. Είναι το κύριο αποθεματικό περιουσιακό στοιχείο για τις κεντρικές τράπεζες του κόσμου. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ λειτουργεί ως παγκόσμιος δανειστής της έσχατης λύσης, όπως στον οικονομικό πανικό του 2008, αν και πρέπει να αναγνωρίσουμε επίσης ότι τα σφάλματα της Fed συνέβαλαν στο να προκληθεί η κρίση του 2008. Και το δολάριο είναι το βασικό νόμισμα χρηματοδότησης, είναι το κυριότερο νόμισμα για δανεισμό στο εξωτερικό από τις επιχειρήσεις και τις κυβερνήσεις.
Σε καθεμιά απ’ αυτές τις παραμέτρους, το δολάριο έχει πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα απ’ αυτήν της Αμερικής στην παγκόσμια οικονομία. Οι ΗΠΑ δημιουργούν σήμερα περίπου το 22% της παγκόσμιας παραγωγής σε τιμές αγοράς και περίπου το 15% της αγοραστικής δύναμης σε όρους ισοτιμίας. Το δολάριο ωστόσο αντιπροσωπεύει το μισό ή περισσότερο των διασυνοριακών τιμολογήσεων, των αποθεματικών, των διακανονισμών, της ρευστότητας και της χρηματοδότησης. Το ευρώ είναι ο κύριος ανταγωνιστής του δολαρίου, με το γιουάν να ακολουθεί τρίτο σε μεγάλη απόσταση. Οι ΗΠΑ κερδίζουν τρία σημαντικά οικονομικά οφέλη από τον βασικό ρόλο του δολαρίου. Το πρώτο είναι η δυνατότητα να δανείζονται από το εξωτερικό σε δολάρια. Ο ρόλος του δολαρίου διεθνώς δίνει τη δυνατότητα στο αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών να δανειστεί με μεγαλύτερη ρευστότητα και χαμηλότερα επιτόκια απ’ ό,τι θα έκανε διαφορετικά.
Ένα δεύτερο πλεονέκτημα είναι η τραπεζική δραστηριότητα : Οι ΗΠΑ -και πιο συγκεκριμένα η Wall Street – αποκομίζουν σημαντικά έσοδα από την πώληση τραπεζικών υπηρεσιών στον υπόλοιπο κόσμο.
Ένα τρίτο πλεονέκτημα έγκειται στον ρυθμιστικό έλεγχο : Οι ΗΠΑ είτε διαχειρίζονται είτε συνδιαχειρίζονται άμεσα τα σημαντικότερα συστήματα διακανονισμών του κόσμου, προσφέροντας έναν σημαντικό τρόπο παρακολούθησης και περιορισμού της ροής κεφαλαίων που σχετίζονται με την τρομοκρατία, το εμπόριο ναρκωτικών, τις παράνομες πωλήσεις όπλων, τη φοροδιαφυγή και άλλες παράνομες δραστηριότητες.
Ωστόσο, αυτά τα οφέλη εξαρτώνται από τις ΗΠΑ που παρέχουν υψηλής ποιότητας νομισματικές υπηρεσίες στον κόσμο. Το δολάριο χρησιμοποιείται ευρέως επειδή έχει καταστεί πιο βολικό, χαμηλότερου κόστους και ασφαλέστερο, ως μονάδα υπολογισμού, μέσο ανταλλαγής και αποθεματικό περιουσιακό στοιχείο. Όμως δεν είναι αναντικατάστατο. Η αμερικανική νομισματική εποπτεία έχει υποπέσει σε μεγάλα λάθη τα τελευταία χρόνια και η άστοχη συμπεριφορά του Τραμπ θα μπορούσε να επισπεύσει το τέλος της υπεροχής του δολαρίου. Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 , η δημοσιονομική και νομισματική κακοδιαχείριση της Αμερικής οδήγησε στην κατάρρευση του συστήματος σταθερών νομισματικών ισοτιμιών Μπρέτον Γουντς με βάση το δολάριο τον Αύγουστο του 1971, όταν η κυβέρνηση του προέδρου Ρίτσαρντ Νίξον απέρριψε μονομερώς το δικαίωμα των ξένων κεντρικών τραπεζών να εξαργυρώνουν τα δολάριά τους σε χρυσό. Η κατάρρευση του συστήματος που στηριζόταν στο δολάριο ακολουθήθηκε από μία δεκαετία υψηλού πληθωρισμού στις ΗΠΑ και την Ευρώπη και στη συνέχεια από τον απότομο και δαπανηρό αποπληθωρισμό στις ΗΠΑ στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Η αναταραχή του δολαρίου ήταν ένας βασικός παράγοντας που ώθησε την Ευρώπη να προσανατολιστεί προς τη νομισματική ενοποίηση το 1993, με αποκορύφωμα το λανσάρισμα του ευρώ το 1999.Ομοίως , η αμερικανική κακοδιαχείριση στην ασιατική οικονομική κρίση του 1997 συνέβαλε στο να πειστεί η Κίνα να ξεκινήσει τη διεθνοποίηση του γιουάν. Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, η οποία ξεκίνησε στη Wall Street και μεταδόθηκε γρήγορα σε ολόκληρο τον κόσμο, καθώς η διατραπεζική ρευστότητα συρρικνώθηκε, ώθησε και πάλι τον κόσμο μακριά από το δολάριο και προς τα ανταγωνιστικά νομίσματα.
Τώρα οι κακοσχεδιασμένοι εμπορικοί πόλεμοι και η πολιτική δασμών του Τραμπ θα ενισχύσουν σχεδόν σίγουρα αυτήν την τάση. Όπως το Brexit υπονομεύει το Λονδίνο, οι εμπορικές και χρηματοοικονομικές πολιτικές της κυβέρνησης Τραμπ («Η Αμερική Πρώτα») θα αποδυναμώσουν το δολάριο και τον ρόλο της Νέας Υόρκης ως παγκόσμιου οικονομικού κόμβου.
Ο αυξανόμενος εμπορικός πόλεμος με την Κίνα και η επαναφορά κυρώσεων προς το Ιράν αποτελούν τις προβληματικές διεθνείς οικονομικές πολιτικές του Τραμπ. Ο εμπορικός πόλεμος είναι μία σκληρή και σχεδόν χωρίς λογική απόπειρα της κυβέρνησης Τραμπ να αναχαιτίσει την οικονομική ανάκαμψη της Κίνας, προσπαθώντας να καταπνίξει τις εξαγωγές της χώρας και την πρόσβαση στην τεχνολογία της Δύσης. Όμως, ενώ οι δασμοί των ΗΠΑ και οι μη δασμολογικοί εμπορικοί φραγμοί ενδέχεται να επιδεινώσουν την ανάπτυξη της Κίνας βραχυπρόθεσμα, δε θα αλλάξουν αποφασιστικά τη μακροπρόθεσμη ανοδική της τροχιά. Πιθανότατα, θα ενισχύσουν την αποφασιστικότητα της Κίνας να απεμπλακεί από τη συνεχιζόμενη μερική της εξάρτηση από τη χρηματοδότηση και το εμπόριο των ΗΠΑ και να οδηγήσει τις κινεζικές αρχές να διπλασιάσουν τη στρατιωτική τους υποδομή, τις μεγάλες επενδύσεις σε τεχνολογίες αιχμής και τη δημιουργία ενός παγκόσμιου συστήματος πληρωμών βασισμένο σε γιουάν ως εναλλακτική λύση στο σύστημα του δολαρίου.
Η απόσυρση του Τραμπ από την πυρηνική συμφωνία του Ιράν του 2015 και η εκ νέου επιβολή κυρώσεων κατά της Ισλαμικής Δημοκρατίας θα μπορούσαν να συμβάλουν επίσης πολύ στην υπονόμευση του διεθνούς ρόλου του δολαρίου. Η επιβολή κυρώσεων στο Ιράν είναι εκ διαμέτρου αντίθετη με τις παγκόσμιες πολιτικές προς τη χώρα. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ψήφισε ομόφωνα για να υποστηρίξει την πυρηνική συμφωνία και να αποκαταστήσει τις οικονομικές σχέσεις με το Ιράν. Άλλες χώρες, υπό την ηγεσία της Κίνας και της Ε.Ε., θα επιδιώξουν ενεργά τρόπους για να παρακάμψουν τις κυρώσεις των ΗΠΑ, κυρίως διεξάγοντας συνεργασίες πέραν του συστήματος πληρωμών σε δολάρια.
Για παράδειγμα, ο υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας Χάικο Μάας δήλωσε πρόσφατα το ενδιαφέρον της Γερμανίας για τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού συστήματος πληρωμών που θα είναι ανεξάρτητο από τις ΗΠΑ. «Είναι απαραίτητο να ενισχύσουμε την ευρωπαϊκή αυτονομία δημιουργώντας διαύλους πληρωμών ανεξάρτητους από τις ΗΠΑ, ένα Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο και ένα ανεξάρτητο σύστημα SWIFT» υπογράμμισε ο Μάας (σ.σ.: το σύστημα SWIFT είναι ένας οργανισμός που διαχειρίζεται το παγκόσμιο σύστημα ανταλλαγής μηνυμάτων για διατραπεζικές μεταφορές).
Μέχρι στιγμής, οι επιχειρηματίες των ΗΠΑ έχουν συμπορευτεί με τον Τραμπ, ο οποίος τους έχει «κατακλύσει» με περικοπές των εταιρικών φόρων και απορρύθμιση. Παρά τα αυξανόμενα δημοσιονομικά ελλείμματα, το δολάριο παραμένει ισχυρό βραχυπρόθεσμα, καθώς οι φορολογικές περικοπές τροφοδότησαν την αμερικανική κατανάλωση και τα αυξανόμενα επιτόκια, τα οποία με τη σειρά τους αντλούν κεφάλαια από το εξωτερικό. Ωστόσο, σε μερικά χρόνια, οι ανήθικες δημοσιονομικές πολιτικές και οι απερίσκεπτες πολιτικές εμπορίου και κυρώσεων του Τραμπ θα υπονομεύουν την οικονομία της Αμερικής και τον ρόλο του δολαρίου στην παγκόσμια χρηματοδότηση. Πόσο καιρό θα πάρει πριν οι επιχειρήσεις και οι κυβερνήσεις του κόσμου τρέξουν στη Σαγκάη και όχι στη Wall Street για την διασπορά των ομολόγων τους σε γιουάν;
*Ο Τζέφρι Ντ. Σακς, καθηγητής Αειφόρου Ανάπτυξης και καθηγητής Υγειονομικής Πολιτικής και Διαχείρισης στο Πανεπιστήμιο Columbia, είναι διευθυντής του Κέντρου Αειφόρου Ανάπτυξης του Κολούμπια και του Δικτύου Λύσεων Αειφόρου Ανάπτυξης του Ο.Η.Ε.
(naftemporiki.gr)