Η Τουρκία σε Γεωπολιτική Ανισορροπία

Αν, από την άλλη, επανέλθει στις αρχικές της θέσεις στο συριακό ζήτημα, κινδυνεύει να αποξενωθεί από Μόσχα και Τεχεράνη, οι οποίες ελέγχουν σε μεγάλο βαθμό την κατάσταση στο «χρήσιμο» κομμάτι της Συρίας. Ως προς το Ιράν, παρότι μοιράζονται την κοινή ανησυχία για τους Κούρδους, εφόσον ο Τραμπ επιδιώξει την περιθωριοποίησή του, ο Ερντογάν πιθανότατα θα επιχειρήσει να αναδειχθεί στον πολύτιμο εταίρο της Ουάσιγκτον στην περιοχή. Προκειμένου βέβαια να το επιτύχει, δεν αρκεί η όψιμη στοχοποίηση του Ισλαμικού Κράτους, αλλά προϋποτίθεται η αναδίπλωση της τουρκικής πολιτικής σε διάφορα σημεία της.

Επακολούθως, οι σχέσεις με την Ελλάδα και το Κυπριακό δεν αποτελούν προτεραιότητες για την Τουρκία. Είναι, όμως, πεδία όπου θεωρεί ότι η κατά τα άλλα αρνητική γι’ αυτήν συγκυρία την ευνοεί. Η οικονομική μας αδυναμία και η αβεβαιότητα που δημιουργεί η παρατεταμένη διαπραγμάτευση με τους πιστωτές, εκτιμάται ότι μας αποστερούν διπλωματικό κεφάλαιο. Επιπλέον, λόγω της πολυδιάστατης στρατηγικής σημασίας της γείτονος σε σχέση με την Ε.Ε. (εμπόριο, προσφυγικό, ενεργειακό σταυροδρόμι, μουσουλμανικό στοιχείο, μέγεθος και γεωγραφική θέση) και ελλείψει ενότητας και αλληλεγγύης μιας ούτως ή άλλως ζαλισμένης και αποδυναμωμένης Ευρώπης, η Αγκυρα στοχοποιεί τον κατά αυτήν πιο αδύναμο κρίκο, παγιώνοντας τις αμφισβητήσεις της, στέλνοντας συνάμα μήνυμα τι συνεπάγεται η απομάκρυνσή της από την Ευρώπη.

Στο Κυπριακό, η Τουρκία θέλει μία συμφωνία φυσικής παρουσίας και διατήρησης των ερεισμάτων της για γεωπολιτικούς λόγους, όπως η πρόσβαση στους υδρογονάνθρακες της περιοχής, η αποτροπή δημιουργίας ενιαίου χώρου συμφερόντων Ελλάδας και Κύπρου με Ισραήλ και Αίγυπτο, η αξιοποίηση της θέσης της Μεγαλονήσου στην Ε.Ε. και στην Ευρωζώνη και η εποπτεία επί ενός δυνάμει ελεγχόμενου από τη Δύση επιχειρησιακού συντονιστικού κέντρου παρακολούθησης (ενδεχομένως) και επέμβασης στα περιφερειακά δρώμενα.

Η Αγκυρα πλέον εστιάζει στην εφαρμογή των ελευθεριών μετακίνησης και εγκατάστασης για τους Τούρκους υπηκόους στην κυπριακή επικράτεια, δημιουργώντας συνθήκες δυνητικών επιπλοκών ιδίως αν η Κύπρος εισέλθει στη Σένγκεν. Σε αυτόν και άλλους ισχυρισμούς εκ μέρους της, υπό κανονικές συνθήκες, η Ε.Ε. θα έπρεπε να απαντήσει κατά πόσο επιθυμεί μια γρήγορη λύση του Κυπριακού (εσχάτως πάντως προέκυψε νέα εμπλοκή) με ευνοϊκούς όρους για την Τουρκία προκειμένου να την εξευμενίσει σε άλλα πεδία πολιτικής, όπου διακυβεύονται πιο απτά συμφέροντα για μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, ή προτάσσει την ανεξαρτησία ενός κράτους-μέλους αντί της δορυφοροποίησης από τρίτη χώρα (σε περίπτωση συμφωνίας με κακούς όρους), με ό,τι αυτό σημαίνει για τη συνοχή και τη λειτουργία της Ε.Ε. Οι σοβαρές και άμεσες προκλήσεις με τις οποίες βρίσκεται αντιμέτωπη η τελευταία φαίνεται πως δεν της επιτρέπουν να σκέπτεται καθαρά και να σχεδιάζει μακροπρόθεσμα.

Στο Αιγαίο, η έσχατη πρόκληση έντασης εκ μέρους της Αγκυρας έχει ως σημεία αναφοράς, με σειρά προτεραιότητας, τη μη έκδοση των οκτώ Τούρκων αξιωματικών, την ενίσχυση του φρονήματος των ενόπλων δυνάμεων, η επιχειρησιακή συγκρότηση και το αξιόμαχο των οποίων τίθενται εν αμφιβόλω, την επίδειξη δύναμης εν αναμονή του κρίσιμου δημοψηφίσματος και την ανάγκη να απαντώνται οι ενέργειες του Ελληνα υπουργού Αμυνας. Η Αθήνα κερδίζει χρόνο λόγω του νέου αιτήματος επανέκδοσης, πλην όμως, κατόπιν μιας εκ νέου αρνητικής απόφασης, θα πρέπει να προετοιμάζεται για ακόμη μεγαλύτερη κλιμάκωση από πλευράς της Αγκυρας, εκτός εάν εξελίξεις άσχετες με τα ελληνοτουρκικά (π.χ. Μέση Ανατολή, αποτέλεσμα δημοψηφίσματος, προσέγγιση με ΗΠΑ) δημιουργήσουν ένα διαφορετικό περιβάλλον. Για την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση του Ερντογάν, το εν λόγω θέμα δεν είναι μόνο τιμής (θεωρεί ότι παραπλανήθηκε) αλλά και βαθιά πολιτικό, εμμένοντας στην –παράλογη– άποψη ότι η απόφαση δεν ελήφθη με νομικά κριτήρια.

(του δρος Κωνσταντίνου Φίλη, διευθυντή Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 19/02/2017. Το βιβλίο του «Ευρώπη, πρόσφυγες, ανασφάλεια» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος).