Από τη βιομηχανική επανάσταση μέχρι και σήμερα, η
γεωπολιτική της ενέργειας, δηλαδή το σύνολο όλων εκείνων των πολιτικών για την
εξασφάλιση της αξιόπιστης πρόσβασης και προμήθειας σε ενέργεια, αποτελεί
κινητήριο παράγοντα για την ευημερία και την ασφάλεια των κρατών. Με την πάροδο
των ετών, γίνεται ολοένα και πιο αντιληπτό ότι η χάραξη ενεργειακών πολιτικών
θα καθορίσει σε πολύ μεγάλο βαθμό την ίδια την επιβίωση του πλανήτη Γη.
Η πολιτική φύση της ενέργειας, η οποία συνδέεται άρρηκτα με
τα οικονομικά μεγέθη της προσφοράς και της ζήτησης, έρχεται τακτικά στο
προσκήνιο της επικαιρότητας, ιδιαίτερα σε στιγμές κρίσης όπου οι ασταθείς
αγορές ενέργειας, με προεξέχουσα αυτή του πετρελαίου, ανεβάζουν τα γενικά
επίπεδα τιμών, με απρόβλεπτες συχνά συνέπειες. Μεταφορικές οδεύσεις, ιδιαίτερα
στις Ηνωμένες Πολιτείες, εξαρτώνται πλέον σε τόσο μεγάλο βαθμό από το
πετρέλαιο, ώστε οποιαδήποτε αναστάτωση των αγορών μπορεί να κάνει ασύμφορη την
μεταφορά αγαθών. Η απρόσκοπτη πρόσβαση σε ενεργειακά αγαθά είναι κρίσιμης
σημασίας για τη διατήρηση των επιπέδων ανάπτυξης σε Κίνα και Ινδία, όχι μόνο
για την συνολική αύξηση του ΑΕΠ, αλλά και για να συμβαδίσει με την έκρηξη των
ενεργειακών αναγκών του πληθυσμού τους.
Καθώς οι πολίτες μιας χώρας μορφώνονται και το βιοτικό τους
επίπεδο ανεβαίνει, οποιαδήποτε διαταραχή στην εξέλιξη αυτής της ευημερίας,
μπορεί να επιφέρει ακόμα και ανατροπή κυβερνήσεων και καθεστώτων. Και είναι
αυτό κυρίως το γεγονός που έχει μεταλλάξει την οικονομική δύναμη των
προμηθευτών ενέργειας, σε πολιτική ισχύ! Οι εταιρίες αυτές, με τζίρους που
ξεπερνούν κατά πολύ το ΑΕΠ χωρών όπως η Ρωσία, η Βενεζουέλα και το Ιράν,
διαδραματίζουν σημαίνοντες ρόλους σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, αλλάζοντας
ριζικά το «παιχνίδι», όπως το ξέραμε μέχρι τώρα.
Αν στο κάδρο συμπεριλάβουμε και το φαινόμενο της παγκόσμιας
κλιματικής αλλαγής, τότε τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο περίπλοκα. Η Διακυβερνητική
Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, έχει
τεκμηριώσει αδιάσειστα ότι η χρήση των ορυκτών καυσίμων είναι η κύρια αιτία των
αερίων του θερμοκηπίου, που οδηγούν με την σειρά τους στην αύξηση της
θερμοκρασίας του πλανήτη. Η κλιματική αλλαγή, σύμφωνα πάντα με τον ΟΗΕ, θα
δημιουργήσει σοβαρές πλημμύρες και ξηρασίες που θα διαταράξουν την παγκόσμια
παραγωγή τροφίμων, θα οδηγήσει στην εξάπλωση ασθενειών, κ.α. Υπολογίζεται ότι
σχεδόν 2 δις. άνθρωποι επηρεάστηκαν από το συγκεκριμένο φαινόμενο τη δεκαετία
του 1990 και ενδέχεται ο αριθμός αυτός να διπλασιαστεί μέσα στην επόμενη
δεκαετία. Συζητήσεις για πολιτικές που πρέπει να ακολουθηθούν στον συγκεκριμένο
τομέα, καθώς και τρόπους ευαισθητοποίησης και συμμετοχής των κρατών στην
εξάλειψη του φαινομένου, ολοένα και μονοπωλούν την παγκόσμια κοινή γνώμη.
Κατά ειρωνικό τρόπο όμως, οι ενέργειες που πρέπει να ληφθούν
για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, δηλαδή η τιμολόγηση των εκπομπών
άνθρακα σε επίπεδα που θα ωθήσουν τις επενδύσεις, τις νέες τεχνολογίες και τη
διατήρηση για τον έλεγχο των εκπομπών του θερμοκηπίου, είναι πολύ πιθανό να μας
οδηγήσουν αναπόφευκτα σε μια άλλη υπαρξιακή απειλή. Τον κίνδυνο που εκπορεύεται
από την εκτεταμένη χρήση πυρηνικής ενέργειας. Οι υψηλότερες τιμές στις
συμβατικές μορφές ενέργειας, θα κάνουν την πυρηνική ενέργεια πιο ελκυστική
επιλογή στις εθνικές στρατηγικές των χωρών. Και όσο πιο εξαρτημένες θα γίνονται
οι χώρες από την πυρηνική ενέργεια, τόσο περισσότερο θα αντιμάχονται στην
πυρηνική αρένα. Σε ένα τέτοιο σενάριο, ο κίνδυνος μεταστροφής από την κάλυψη
των συμβατικών αναγκών, στην κάλυψη στρατιωτικών αναγκών είναι μεγάλος, χωρίς
να συμπεριλαμβάνεται ο κίνδυνος απόκτησης
πυρηνικών παραγώγων και τεχνογνωσίας από τρομοκρατικές οργανώσεις.
Τέλος η αντιμετώπιση των παραπάνω προκλήσεων προϋποθέτει την
κατανόηση της αστάθειας των διεθνών αγορών πετρελαίου και φυσικού αερίου, αλλά
και των σχέσεων μεταξύ της ενεργειακής ασφάλειας, της κλιματικής αλλαγής και
της πυρηνικής ενέργειας. Οποιαδήποτε προσπάθεια μονομερούς ανάλυσης,
πολλώ δε μάλλον αντιμετώπισης, το μόνο που θα επιφέρει είναι να δημιουργηθεί
ένα μεγαλύτερο πρόβλημα στην θέση του υπάρχοντος.
*Ο Άγις Δήγκας είναι ενεργειακός αναλυτής, απόφοιτος της
σχολής Μηχανολόγων Μηχανικών του Ε.Μ.Π., έχει κάνει σεμινάρια πάνω στην
ενεργειακή οικονομία και πολιτική, ενώ έχει δημοσιεύσει πλήθος άρθρων πάνω στην
ενεργειακή διπλωματία και ασφάλεια.