Το τέλος της οκτάμηνης κρίσης... των σκουπιδιών στη Βηρυτό
διαφαίνεται στον ορίζοντα, καθώς φορτηγά έχουν ξεκινήσει τη συλλογή των
συσσωρευμένων σκουπιδιών από τους δρόμους.
Η κρίση ξεκίνησε όταν ο κύριος χώρος υγειονομικής ταφής της πόλης
έκλεισε τον περασμένο Ιούλιο, μετά τις διαμαρτυρίες κατοίκων, καθώς είχε
υπερκορεστεί με αποτέλεσμα, ελλείψει εναλλακτικών τοποθεσιών, τα
σκουπίδια να αρχίσουν να συσσωρεύονται στην περιφέρεια της πόλης και
τελικά στην ίδια την πόλη.
Πρόκειται για μια κατάσταση που συναντάμε και στην Ευρώπη.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της περιφέρειας της Καμπανίας στη
νότια Ιταλία, που έχει αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα με τη διαχείριση
των αστικών απορριμμάτων από τα μέσα της δεκαετίας του 1990.
Η περιοχή μεταξύ Νάπολης και Καζέρτας έχει αποκτήσει το προσωνύμιο
«γη των πυρκαγιών», ως συνέπεια των συχνών πυρκαγιών στους τεράστιους
σωρούς παράνομων και επικίνδυνων απορριμμάτων.
Ψαλίδι και στην ποσότητα
Η ποσότητα των παραγόμενων αστικών απορριμμάτων διαφέρει σημαντικά
μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, καθώς κυμαινόταν από 747 κιλά
ανά κάτοικο στη Δανία σε 272 κιλά ανά κάτοικο στη Ρουμανία το 2013.
Οι μεταβολές αυτές αντανακλούν τις διαφορές στην οικονομική ευημερία
και τα πρότυπα κατανάλωσης, αλλά εξαρτώνται και από τον τρόπο συλλογής
και διαχείρισης των απορριμμάτων.
Η υγειονομική ταφή υπήρξε γενικά η κύρια μέθοδος επεξεργασίας και διάθεσης των αστικών απορριμμάτων στην Ε.Ε.
Αλλά μια καθοριστική στιγμή για τη συλλογή και διαχείριση των
απορριμμάτων υπήρξε το 1975, όταν οι νόμοι της Ε.Ε. εισήγαγαν τη
λεγόμενη «ιεράρχηση των απορριμμάτων».
Η ιεράρχηση των απορριμμάτων δίνει προτεραιότητα στην αποφυγή της
παραγωγής τους με τη χρήση φιλικών προς το περιβάλλον σχεδιασμών των
προϊόντων, την εφαρμογή τοπικών σχεδίων πρόληψης δημιουργίας
απορριμμάτων και οικονομικών αντικινήτρων, όπως ο φόρος υγειονομικής
ταφής.
Οταν δημιουργούνται απορρίμματα, η ιεράρχηση δίνει προτεραιότητα στην
άμεση επαναχρησιμοποίηση, στην ανακύκλωση και την ανάκτηση -όπως η
ανάκτηση ενέργειας από τα απόβλητα για την παραγωγή θερμότητας ή
ηλεκτρικής ενέργειας- και, τέλος, στη διάθεση.
Αν και η υιοθέτηση της ιεράρχησης των απορριμμάτων ήταν προαιρετική
για τα κράτη-μέλη, υπήρχε η προσδοκία ότι θα συμπεριληφθεί στο πλαίσιο
των εθνικών νομοθεσιών για τη διαχείριση των αποβλήτων.
Σύμφωνα με τις προσδοκίες, η ιεράρχηση θα προστάτευε το περιβάλλον,
θα εξοικονομούσε πόρους και θα ελαχιστοποιούσε τις ποσότητες των
παραγόμενων απορριμμάτων.
Επί δυο δεκαετίες, πολύ λίγες χώρες έδωσαν προσοχή στην ιεραρχία. Τα
υψηλά επίπεδα της υγειονομικής ταφής συνεχίστηκαν σε όλη την Ε.Ε., καθ'
όλη τη δεκαετία του 1990.
Ομως, το 1999, η αντιμετώπιση του θέματος έγινε μια πολιτική
προτεραιότητα, η οποία οδήγησε στην ευρωπαϊκή Οδηγία-ορόσημο περί
υγειονομικής ταφής στην Ε.Ε.
Ωστόσο, ειδικοί στόχοι για τη συνολική μείωση της διάθεσης μέσω
υγειονομικής ταφής δεν τέθηκαν. Περαιτέρω Οδηγίες που εκδόθηκαν τόνιζαν
την ανάγκη υιοθέτησης της ιεράρχησης των απορριμμάτων από τα κράτη-μέλη.
Η πιο σημαντική ήταν η Οδηγία-πλαίσιο της Ε.Ε. για τα απορρίμματα,
που εισήχθη το 2008, με στόχο την ανακύκλωση ή την κομποστοποίηση του
50% του συνόλου των αστικών στερεών απορριμμάτων μέχρι το 2020.
Αλλά ακόμα και αυτή η προθεσμία δεν πρόσφερε καμία εγγύηση για την
επιτυχή διαχείριση των απορριμμάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Πολλές χώρες
παραβίασαν την ευρωπαϊκή νομοθεσία χωρίς συνέπειες.
Για παράδειγμα, η Βουλγαρία, η Τσεχική Δημοκρατία, η Πολωνία, η
Ρουμανία, η Σλοβακία και η Σλοβενία έχασαν τους στόχους του 2010 και του
2013 για την εκτροπή των βιοαποδομήσιμων αστικών απορριμμάτων από την
υγειονομική ταφή.
Επιπρόσθετα, κάθε χώρα έχει διαφορετική προσέγγιση στο ζήτημα, με
τεράστια γκάμα συνδυασμών ανακύκλωσης, κομποστοποίησης, αποτέφρωσης και
υγειονομικής ταφής να χρησιμοποιούνται σε όλη την Ε.Ε.
Και με τις χώρες της βόρειας και κεντρικής Ευρώπης να έχουν σημειώσει
τη μεγαλύτερη πρόοδο όσον αφορά την απομάκρυνση από τους χώρους
υγειονομικής ταφής.
Ετσι, το Βέλγιο, η Δανία, η Γερμανία, η Αυστρία, η Σουηδία και οι
Κάτω Χώρες οδηγούν στην υγειονομική ταφή λιγότερο από το 3% των αστικών
απορριμμάτων τους.
Από την άλλη, οι χώρες στην ανατολική και νότια Ευρώπη έχουν κάνει ελάχιστη ή καμία πρόοδο.
Οι αιτίες της ανομοιότητας
Οι λόγοι γι' αυτήν την ανομοιότητα είναι περίπλοκοι, αλλά στους
βασικούς περιλαμβάνονται η διαθεσιμότητα κονδυλίων, η πολιτική και
κοινωνική βούληση, οι τεχνικές δεξιότητες, ο κατάλληλος σχεδιασμός και
τα νομικά πλαίσια, καθώς και ευρύ φάσμα άλλων κοινωνικών, δημογραφικών,
πολιτιστικών και διοικητικών παραγόντων.
Η ιδέα ότι οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται όσο το δυνατόν εγγύτερα
στους πολίτες της Ε.Ε. σημαίνει επίσης ότι τα κράτη-μέλη υποχρεούνται
να καταλήξουν σε στρατηγικές διαχείρισης των απορριμμάτων που θα
ταιριάζουν στους πολίτες τους, αντί να λάβουν μια ενιαία στρατηγική για
το ζήτημα.
Εν τω μεταξύ, οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης, που εντάχθηκαν
πρόσφατα στην Ε.Ε. -όπως η Λιθουανία, η Σλοβακία και η Λετονία- δεν
είναι υποχρεωμένες να χρησιμοποιούν την ιεράρχηση των απορριμμάτων ως
κατευθυντήρια αρχή.
Κι αυτό, διότι η ιεράρχηση των απορριμμάτων δεν είναι εύκολο να
εφαρμοστεί εντός μιας χώρας καθώς πρέπει να θεσπιστούν νέοι νόμοι, να
εισαχθούν συστήματα για τη συλλογή δεδομένων και να θεσπιστεί η
ξεχωριστή συλλογή και ταξινόμηση για τα διάφορα είδη των απορριμμάτων
τους.
Ωστόσο, υπάρχουν και μερικά καλά παραδείγματα σε χώρες όπου
επιτεύχθηκε διακομματική συμφωνία για περιβαλλοντικά θέματα, όπως η
Γερμανία, η Δανία, η Νορβηγία και η Ελβετία, που τείνουν να
διαχειρίζονται τα απορρίμματα αποτελεσματικά και που τα αντιμετωπίζουν
ως πόρο έχοντας βρει νέες και παραγωγικές χρήσεις γι' αυτά.
Το Βέλγιο ανακυκλώνει τα πολύτιμα μέταλλα όπως ο χρυσός και η πλατίνα
από τις ηλεκτρονικές συσκευές, η Γερμανία συγκομίζει βιοαέριο από τη
διάσπαση των οργανικών υλικών, η Ουαλία επικεντρώνεται στην ορθή
ταξινόμηση των απορριμμάτων επιτυγχάνοντας αποτελεσματικότερη ανακύκλωση
και τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Στη χώρα μας η διαχείριση των απορριμμάτων εξακολουθεί να
καρκινοβατεί και να περιστρέφεται γύρω από το αποτυχημένο,
φιλοεργολαβικό και πανάκριβο μοντέλο της συγκεντρωτικής διαχείρισης
σύμμεικτων απορριμμάτων, της χαμηλής ανακύκλωσης και ανάκτησης και του
υψηλού κόστους.
Και η ιδιωτικοποίηση των σχετικών με αυτήν έργων εξακολουθεί να
«ροκανίζει» συστηματικά τον δημόσιο και κοινωνικό χαρακτήρα που θα
όφειλε να έχει.
(efsyn.gr, 06/04/2016)