Χρειάστηκε μόνο μια γεώτρηση για να επαναφέρει στο προσκήνιο του
παγκόσμιου ενδιαφέροντος τους υδρογονάνθρακες της Ανατολικής Μεσογείου. Η
χρονική συγκυρία δεν μπορούσε να ήταν καλύτερη για την Αίγυπτο, που
υποφέρει από περικοπές ηλεκτρικής ενέργειας, απόρροια της ανεπάρκειας
παραγωγής. Η ανακοίνωση προκάλεσε έκδηλη δυσφορία στους σχεδιασμούς της
κοινοπραξίας Noble/Delek, που κατέχει τα δικαιώματα εκμετάλλευσης του
ισραηλινού Λεβιάθαν. Στην Κύπρο κυβερνητικές πηγές επικεντρώθηκαν σχεδόν
εξ ολοκλήρου στις θετικές προοπτικές.
Ίσως η πιο θετική εξέλιξη για την Κύπρο είναι η εγγύτητα και το
μέγεθος του αιγυπτιακού Zohr σε σχέση με το θαλασσοτεμάχιο 11 - τα
δικαιώματα εξερεύνησης και εκμετάλλευσης του οποίου κατέχει η γαλλική
Total SA. Το μέγεθος του πεδίου φυσικού αερίου, της τάξης των 30 τρις
κυβικά ποδιών (τκπ) (ή 5.5 δις βαρέλια πετρελαίου ισοδύναμα), σε
συνάρτηση με το ότι η γεώτρηση τοποθετείται μόνο 6.5km από το
βυθοτεμάχιο 11 δημιουργεί νέα δεδομένα. Αν αναλογιστεί κανείς ότι οι
ταμιευτήρες πετρελαίου και φυσικού αερίου (Π&ΦΑ) δεν γνωρίζουν
γεωγραφικά σύνορα, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις το πεδίο να επεκτείνεται
και στην κυπριακή ΑΟΖ. Κάτι ανάλογο συμβαίνει σε μια πληθώρα πεδίων
Π&ΦΑ, με αξιοσημείωτη περίπτωση το περίπου 800 τκπ North Field/South
Pars πεδίο ΦΑ στον Περσικό Κόλπο, το οποίο μοιράζονται από κοινού το
Κατάρ και το Ιράν. Το ίδιο συμβαίνει και στον κυπριακό ταμιευτήρα
Αφροδίτη στο τεμάχιο 12, που εκτείνεται από την κυπριακή στην ισραηλινή
ΑΟΖ.
Μια γεώτρηση όμως δεν αρκεί από μόνη της να δώσει την πλήρη εικόνα ως
προς το δυναμικό του ταμιευτήρα, την ικανότητα παραγωγής, τη σύνθεση
των υδρογονανθράκων, την έκταση του πεδίου και τα γεωλογικά
χαρακτηριστικά του σχηματισμού. Ανάλογα με τη γεωλογική δομή του πεδίου
θα χρειαστούν τουλάχιστον μία με δύο επιβεβαιωτικές γεωτρήσεις τόσο για
τον περιορισμό των αβεβαιοτήτων όσο και για πιο ασφαλή συμπεράσματα ως
προς τις πραγματικές ποσότητες του Zohr. Πιθανόν οι ποσότητες να
αναβαθμιστούν, αλλά η εμπειρία από το Αφροδίτη απέδειξε ότι και το
αντίθετο δεν μπορεί να αποκλειστεί.
Στο παρόν στάδιο η κυπριακή Κυβέρνηση μαζί με την Total θα ήταν
συνετό όπως προχωρήσουν στην επαναξιολόγηση των ευρημάτων των
δισδιάστατων και τρισδιάστατων σεισμικών επισκοπήσεων στο τεμάχιο 11, με
σκοπό την αναζήτηση ενδείξεων αν το Ζοhr εμπίπτει και στην κυπριακή
ΑΟΖ. Τι γίνεται σε μια τέτοια περίπτωση όμως;
Το θετικό είναι ότι τα οφέλη για την Κύπρο θα είναι ενδεχομένως πιο
σημαντικά από την ανάπτυξη του Αφροδίτη. Φυσικά αυτό θα εξαρτηθεί κυρίως
από τις εκτιμήσεις των ποσοτήτων του Zohr, που δυνητικά βρίσκονται στο
βυθοτεμάχιο 11. Πριν όμως από την έναρξη παραγωγής ΦΑ από το Zohr θα
ενεργοποιηθεί η διακρατική συμφωνία για την οριοθέτηση των ΑΟΖ Κύπρου -
Αιγύπτου, που υπογράφηκε το 2010, συμπεριλαμβανομένης και της
συνεκμετάλλευσης κοιτασμάτων που τέμνουν τη μέση γραμμή που επικυρώθηκε
το 2013. Κατόπιν θα ακολουθήσουν διαπραγματεύσεις μεταξύ της αιγυπτιακής
κυβέρνησης και της ΕΝΙ με την κυπριακή Κυβέρνηση για τον καθορισμό των
ποσοστών μέσα από μια συμφωνία συνεκμετάλλευσης του πεδίου, γνωστή ως
unitization agreement. Το γεγονός ότι η ΕΝΙ δραστηριοποιείται τόσο στην
Αίγυπτο όσο και στην Κύπρο, σε συνδυασμό με τις πολύ θερμές διακρατικές
σχέσεις Κύπρου - Αιγύπτου, θα λειτουργήσει καταλυτικά στην επίτευξη μιας
αμοιβαίας επωφελούς συμφωνίας σε εύλογο χρονικό διάστημα.
Μια τέτοια κατ' αρχήν συμφωνία θα επιτρέψει τη γοργή ανάπτυξη του
Zohr και την εξόρυξη ΦΑ για την εσωτερική αγορά της Αιγύπτου, αλλά και
για εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ) πιθανόν μέσω του σταθμού
υγροποίησης στη Δαμιέττα της Αιγύπτου, 50% του οποίου ανήκει στον ΕΝΙ.
Με βάση πρακτικές στην πετροβιομηχανία μετά την έναρξη της παραγωγής
υδρογονανθράκων, τα εμπλεκόμενα μέρη συνήθως προχωράνε σε μια
αναθεωρημένη συμφωνία, που λαμβάνει υπόψη τις ανακτήσιμες ποσότητες και
τα νέα δεδομένα που προκύπτουν από την καλύτερη κατανόηση της γεωλογίας
στο πεδίο και των ανακτήσιμων ποσοτήτων.
Ουσιαστικά, αν επαληθευτεί το σενάριο του κοινού Zohr, η Κύπρος χωρίς
να επενδύσει σχεδόν καθόλου στο κοίτασμα θα μπορεί να επωφεληθεί
οικονομικά από την άντληση του ΦΑ στην Αίγυπτο. Ο διαμοιρασμός των
εσόδων φυσικά θα συμπεριλαμβάνει τα έξοδα της επένδυσης. Επιπλέον, η
συνεργασία των μερών αποτελεί κλειδί στην επιτυχή από κοινού αξιοποίηση
του ΦΑ.
Γνωρίζοντας τις ανάγκες της Αιγύπτου σε ΦΑ, η ΕΝΙ εξέφρασε την
ετοιμότητά της να επισπεύσει την ανάπτυξη του Zohr. Αν λάβουμε υπόψη τον
χρόνο που απαιτείται για τις επιβεβαιωτικές γεωτρήσεις, την πόντιση των
αγωγών και άλλων απαραίτητων εγκαταστάσεων, η άντληση ΦΑ μπορεί με βάση
αισιόδοξες εκτιμήσεις να αρχίσει δυνητικά το 2020. Λογικά μπορεί να
αναρωτηθεί κανείς πώς μπορεί η Αίγυπτος να καλύψει τις ανάγκες της σε
ενέργεια μέχρι τότε; Επικρατέστερο ενδεχόμενο είναι να συνεχίσει να
εισάγει ΥΦΑ, ενώ παράλληλα να προσπαθήσει να αναπτύξει άλλα εγγενή της
κοιτάσματα. Μετά υπάρχει και η ευχέρεια να εισαγάγει ΦΑ με υποθαλάσσιους
αγωγούς είτε από το Ισραήλ είτε από την Κύπρο.
Κοινό στοιχείο του Λεβιάθαν και της Αφροδίτης είναι ότι χρονικά
τοποθετούνται περίπου 1.5-2 έτη μπροστά από το Zohr, αφού έχουν περάσει
από το στάδιο της επιβεβαίωσης και οι εταιρείες έχουν εκπονήσει σχέδια
ανάπτυξης (field development plans). Τροχοπέδη στην τροφοδοσία της
Αιγύπτου με ΦΑ από το Ισραήλ αποτελεί η αιγυπτιακή κοινή γνώμη, που
δύσκολα θα αποδεχθεί μια τέτοια διευθέτηση, ειδικότερα μετά τον
εντοπισμό του Zohr. Όσον αφορά την πόντιση αγωγού από το Αφροδίτη στην
Αίγυπτο, κάτι τέτοιο θα ήταν αρκετά δαπανηρό έργο, λόγω της μεγαλύτερης
απόστασης (περίπου 200km) και του κόστους των αγωγών. Μέχρι την ανάπτυξη
του Zohr η εναλλακτική ενδιάμεση λύση για την Αίγυπτο είναι η
ηλεκτροπαραγωγή από μαζούτ, άνθρακα ή εισαγωγή ΦΑ από την Ιορδανία.
Η άλλη θετική εξέλιξη από τον εντοπισμό του Zohr θα είναι το αυξημένο
ενδιαφέρον από εταιρείες ενέργειας για την Ανατολική Μεσόγειο, που
αναβαθμίζεται πλέον σε μια ενεργειακά πλούσια περιοχή (province). Ίσως ο
πιο σοβαρός κατασταλτικός παράγοντας αυτή τη στιγμή στην περαιτέρω
αναζήτηση υδρογονανθράκων (ΥΑ) είναι η κατάρρευση της τιμής πετρελαίου
και κατ’ επέκταση η τιμή του ΦΑ. Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμένεται μια
μελλοντική ανακοίνωση της ΕΝΙ ως προς την ύπαρξη (ή όχι) συμπυκνωμάτων
ΥΑ (ελαφριάς μορφής πετρελαίου) στο Zohr. Τόσο η υγρή μορφή των
συμπυκνωμάτων, όσο κυρίως η ευκολία αξιοποίησής τους, αφού δεν
χρειάζονται αγωγούς και υγροποίηση όπως το ΦΑ, τους καθιστά
πολυτιμότερους από πλευράς αξίας σε σχέση με το ΦΑ. Σημαντικό εύρημα
αποτελεί ο εντοπισμός συμπυκνωμάτων ΥΑ στο Αφροδίτη, αλλά η μικρή τους
ποσότητα δεν επιτρέπει την ανάπτυξη του πεδίου αποκλειστικά για την
εξόρυξή τους.
Καταληκτικά, ο εντοπισμός του Zohr χαρακτηρίζεται περισσότερο ως
θετική εξέλιξη, παρόλο που έχει προκαλέσει σύγχυση για την ανάπτυξη του
Αφροδίτη. Θα χρειαστούν όμως περισσότερες γεωτρήσεις και συνέργειες ως
προς την αξιολόγηση των ευρημάτων τους, για να αποσαφηνίσουν το
ενεργειακό δυναμικό της κυπριακής ΑΟΖ. Με λίγη τύχη ευελπιστούμε ότι τα
καλύτερα έπονται.
*Ο Κωνσταντίνος Χατζηστάσου είναι Επίκουρος Καθηγητής Μηχανικής Επιστήμης, Παν. Λευκωσίας και ερευνητής στο ΚΟΙΟΣ, Παν. Κύπρου
(από την εφημερίδα "Σημερινή")