Ο Ντόναλντ Τραμπ επέπληξε έναν δημοσιογράφο επειδή έθεσε το ζήτημα της δολοφονίας του Τζαμάλ Κασόγκι στον πρίγκιπα διάδοχο της Σαουδικής Αραβίας, Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, κατά την πρόσφατη επίσημη επίσκεψη του τελευταίου στον Λευκό Οίκο. Στο άκουσμα της ερώτησης, ο Σαουδάραβας ηγέτης καθόταν με το κεφάλι σκυμμένο και με τα μάτια του στραμμένα στα τρεμάμενα χέρια του. Ο Αμερικανός πρόεδρος ισχυρίστηκε ότι η ερώτηση θα «έφερε σε δύσκολη θέση» τον καλεσμένο του - για τον οποίο οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι είχε εγκρίνει την αποστολή «σύλληψης ή δολοφονίας» του βετεράνου δημοσιογράφου. Ωστόσο, ο Σαουδάραβας πρίγκιπας παρενέβη, πράγμα που σημαίνει ότι σίγουρα ανέμενε ερωτήσεις σχετικά με τη δολοφονία, κατά την πρώτη του επίσκεψη στις ΗΠΑ μετά την εγκληματική αυτή ενέργεια, που έλαβε χώρα το 2018.
«Είναι πραγματικά οδυνηρό να ακούω [για] οποιονδήποτε... να χάνει τη ζωή του χωρίς πραγματικό σκοπό ή χωρίς τίποτα παράνομο», είπε ο πρίγκιπας διάδοχος, κουνώντας το κεφάλι του. «Είναι ένα τεράστιο λάθος», πρόσθεσε.
Η φρικτή δολοφονία, κατά την οποία οι Σαουδάραβες πράκτορες παρέσυραν τον Κασόγκι στο προξενείο του βασιλείου στην Κωνσταντινούπολη και διαμέλισαν το σώμα του, κατατρέχει ακόμη τον πρίγκιπα Μοχάμεντ εδώ και επτά χρόνια. Προκάλεσε τη μεγαλύτερη κρίση της αλματώδους ανόδου του στην εξουσία και απείλησε να εκτροχιάσει την προσπάθειά του να εκσυγχρονίσει τη συντηρητική χώρα.
Ωστόσο, αν ο MBS, όπως είναι γνωστός από τα αρχικά του ονόματός του στα αγγλικά (Mohammed bin Salman), ήλπιζε ότι η γενναιόδωρη αγκαλιά του Τραμπ θα παρέδιδε τελικά τη δολοφονία στην ιστορία, ο στόμφος του προέδρου των ΗΠΑ διασφάλισε την επιστροφή της στα πρωτοσέλιδα. «Ο Τραμπ, ως Τραμπ, χειρίστηκε αυτό το ζήτημα με έναν τρόπο που πιθανότατα δεν θα τους άρεσε. Δεν θέλουν τίποτα περισσότερο από το να ξεχαστεί ο Κασόγκι», λέει η Σανάμ Βακίλ, διευθύντρια Μέσης Ανατολής στο Chatham House.
Όντας, παλαιότερα, ένα ελάχιστα γνωστό μέλος της βασιλικής οικογένειας στον απέραντο οίκο των Σαούντ, ο MBS ήρθε στο προσκήνιο αφότου ο πατέρας του, ο βασιλιάς Σαλμάν, ανέβηκε στον θρόνο το 2015 και ονόμασε τον αγαπημένο του γιο - μόλις 29 ετών, τότε - υπουργό Άμυνας και αναπληρωτή διάδοχο του θρόνου.
Γρήγορα άρχισε να αναδιοργανώνει επιθετικά τον κορυφαίο εξαγωγέα πετρελαίου στον κόσμο, αποφασισμένος να μεταμορφώσει το βασίλειο και να προβάλει το ειδικό βάρος του στην παγκόσμια σκηνή.
Στα πρώτα χρόνια στο αξίωμά του, ο MBS ηγήθηκε της παρέμβασης της Σαουδικής Αραβίας στον εμφύλιο πόλεμο της Υεμένης για την καταπολέμηση των ανταρτών Χούθι. Ήταν στην πρώτη γραμμή ενός περιφερειακού εμπάργκο που επιβλήθηκε στο γειτονικό Κατάρ. και κάλεσε τον τότε πρωθυπουργό του Λιβάνου, Σάαντ αλ-Χαρίρι, στο Ριάντ, όπου και τον ανάγκασε να παραιτηθεί δημόσια στη σαουδαραβική τηλεόραση.
Στο εσωτερικό της Σαουδικής Αραβίας, ανέτρεψε δεκαετίες παράδοσης, στο πλαίσιο του αναμφισβήτητα σημαντικότερου μετασχηματισμού του βασιλείου από την ίδρυσή του το 1932. Έσπασε μια σειρά από ταμπού, φιμώνοντας την διαβόητη θρησκευτική αστυνομία, χαλαρώνοντας τον έμφυλο διαχωρισμό, αυξάνοντας τα δικαιώματα των γυναικών και ανοίγοντας τη χώρα στον τουρισμό, τις συναυλίες και τον αθλητισμό.
Ωστόσο, ενέτεινε την καταπίεση των πολιτών, κάτι που συγκλόνισε τους Σαουδάραβες που είχαν μεγαλώσει σε μια καταπιεστική απολυταρχία. Και η παραμικρή αίσθηση διαφωνίας καταπνίγηκε.
Επιπλέον, το 2017, ο MBS εκδίωξε τον πολύ πιο έμπειρο ξάδερφό του από τη θέση του πρίγκιπα διαδόχου, παραβιάζοντας τα αποδεκτά πρότυπα ανέλιξης. Μέσα σε λίγους μήνες, περίπου 300 άτομα, συμπεριλαμβανομένων βασιλέων, μεγιστάνων και πρώην υπουργών της κυβέρνησης, βρέθηκαν να κρατούνται στο ξενοδοχείο Ritz-Carlton του Ριάντ, στο πλαίσιο μίας επιχείρησης, που ήταν εν μέρει εκστρατεία κατά της διαφθοράς, εν μέρει αδίστακτο παιχνίδι εξουσίας. Την ίδια στιγμή, δυτικοί και περιφερειακοί αξιωματούχοι παρακολουθούσαν με δέος και επιφυλακτικότητα.
Η δολοφονία του Κασόγκι ανάγκασε τους δυτικούς ηγέτες να επανεκτιμήσουν τις σχέσεις τους με έναν βασικό σύμμαχο. Οι ΗΠΑ και η Γαλλία επέβαλαν κυρώσεις σε δύο συμβούλους του MBS. Μάλιστα, ορισμένοι διεθνείς επενδυτές «φρέναραν» τις συμφωνίες με τη Σαουδική Αραβία. Η σαουδαραβική δικαιοσύνη καταδίκασε οκτώ άτομα για δολοφονία, αλλά οι πρώην σύμβουλοι αθωώθηκαν, κάτι που οι ακτιβιστές χαρακτήρισαν ως «συγκάλυψη».
Το καθεστώς του MBS κλονίστηκε. Κάποιοι παλιοί σύμβουλοι επέστρεψαν και η προσοχή στράφηκε στα εσωτερικά του σχέδια.
Επίσης, αναπροσάρμοσε την εξωτερική του πολιτική, αποκαθιστώντας το ρήγμα με το Κατάρ, επαναλαμβάνοντας τις διπλωματικές σχέσεις με το Ιράν και επιδιώκοντας να απεγκλωβίσει τη Σαουδική Αραβία από τον πόλεμο της Υεμένης. Όπως φαινόταν τότε, είχε συνειδητοποιήσει ότι η επιθετικότητα είχε κόστος. Μια επίθεση, το 2019, που αποδόθηκε στο Ιράν, μείωσε για λίγο το ήμισυ της παραγωγής αργού πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας ενώ ένα συνεχές μπαράζ ρίψης πυραύλων εκ μέρους των ανταρτών Χούθι υπονόμευσε τις φιλοδοξίες για την προώθηση της χώρας ως επενδυτικού και τουριστικού κόμβου.
Πάντως, η διεθνής αποκατάσταση του MBS ήταν γρήγορη, καθώς οι δυτικοί ηγέτες άρχισαν σταθερά να έχουν επαφές εκ νέου μαζί του, ενώ και οι διεθνείς επενδυτές αποδείχθηκαν πρόθυμοι να αξιοποιήσουν μια τεράστια σπατάλη πετροδολαρίων.
Το 2022, ο Τζο Μπάιντεν αντάλλαξε έναν αμήχανο χαιρετισμό με τον Σαουδάραβα πρίγκιπα, παρά τις δεσμεύσεις ότι θα τον απομόνωνε. Το Ριάντ αποδείχθηκε πολύ σημαντικό για να αγνοηθεί σε μια σειρά από ζητήματα από την ενέργεια έως την καταπολέμηση της τρομοκρατίας - ένα συναίσθημα που ενισχύθηκε από τον πόλεμο στη Γάζα.
Ο MBS αναχώρησε από την Ουάσινγκτον την προτελευταία εβδομάδα του Νοεμβρίου έχοντας υπογράψει συμφωνίες για την άμυνα, την τεχνητή νοημοσύνη και την πυρηνική συνεργασία, των οποίων, ωστόσο, οι λεπτομέρειες παραμένουν ασαφείς.
Ωστόσο, ο πρίγκιπας διάδοχος παραμένει ακλόνητος στην επιμονή του ότι η ομαλοποίηση των σχέσεων του Ριάντ με το Ισραήλ - κάτι για το οποίο ο Τραμπ έχει πιέσει εδώ και καιρό – θα προχωρήσει μόνο εάν υπάρξει μια «σαφής πορεία» προς την ίδρυση ενός παλαιστινιακού κράτους.
Καθώς προβλέπεται ότι η διακυβέρνησή του θα διαρκέσει για δεκαετίες, ο MBS έχει εδραιώσει πλήρως την εξουσία στο εσωτερικό και απολαμβάνει ευρείας υποστήριξης, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων. «Σε λιγότερο από μια δεκαετία, ο MBS διέλυσε μια ασφυκτική θρησκευτική τάξη τριών αιώνων», λέει ο Ali Shihabi, ένας Σαουδάραβας σχολιαστής στο περιβάλλον της βασιλικής αυλής. Δυτικοί διπλωμάτες και υποστηρικτές επιμένουν ότι ο 40χρονος έχει μάθει από τα λάθη του παρελθόντος, ενώ οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου, τα αυξανόμενα δημοσιονομικά ελλείμματα και οι τεράστιες προκλήσεις στην υλοποίηση των μεγαλεπήβολων σχεδίων του έχουν καλλιεργήσει μια αίσθηση ρεαλισμού στο Ριάντ, αναγκάζοντας τον MBS να περιορίσει ορισμένα από τα εμβληματικά του έργα.
Ωστόσο, δεν αναμένεται να χαλαρώσει την καταπιεστική φύση της διακυβέρνησής του. Αν και εκατοντάδες πολιτικοί κρατούμενοι αφέθηκαν ελεύθεροι εφέτος, ωστόσο οι διαφωνούντες συνεχίζουν να κινδυνεύουν με σύλληψη και πολλοί εξακολουθούν να σαπίζουν στις φυλακές. Για τους συγγενείς τους, το να παρακολουθούν τον Τραμπ να επαινεί έναν άνθρωπο που θεωρούν αδίστακτο και αυταρχικό ήταν βασανιστικό. «Είναι οδυνηρό» να βλέπεις τον MBS «να γίνεται δεκτός σαν ήρωας και να του στρώνεται το κόκκινο χαλί από τον Τραμπ», λέει ο Αμπντουλάχ αλ-Ούντα, Σαουδάραβας ακτιβιστής του οποίου ο πατέρας, ένας εξέχων κληρικός, κρατείται από το 2017.
Από την άλλη πλευρά, οι υποστηρικτές του δικαιολογούν τα κατασταλτικά του μέτρα ως απαραίτητα για την προώθηση ταχέων αλλαγών και την εξουδετέρωση των ισλαμιστών αντιπάλων του. Ωστόσο, ακόμη και κάποιοι που επικροτούν τον μετασχηματισμό του βασιλείου θεωρούν ότι ίσως είναι υπερβολικά αυστηρός. «Το ένστικτό μου θα έλεγε ότι δεν ήταν απαραίτητο να είναι τόσο καταπιεστικός και ότι θα μπορούσε να είχε γίνει διαφορετικά», λέει ο Bernard Haykel, καθηγητής για θέματα Εγγύς Ανατολής στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, ο οποίος μιλάει με τον MBS.
Πώς πιστεύει ο Haykel ότι θα απαντούσε ο Σαουδάραβας πρίγκιπας στους επικριτές των μεθόδων του; «Νομίζω ότι θα έλεγε: "Ταρακούνησα ολόκληρο το σύστημα, το άλλαζα και έπρεπε να είμαι καταπιεστικός για να διατηρήσω την τάξη και τη σταθερότητα". «Είναι η κλασική γραμμή κάθε αυταρχικού ηγέτη», σημειώνει.