ΚΑΘΩΣ ΦΤΑΣΑΜΕ στο «Σύμφωνο της Μεσογείου» για μια θάλασσα, μια συμφωνία, ένα μέλλον που αποτελεί σημαντικό ορόσημο στην πορεία των ευρωπαϊκών και μεσογειακών σχέσεων, είναι σημαντικό να διερευνήσουμε τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της στενής σχέσης και να αναγνωρίσουμε πώς ωριμάζει και προχωρά.
Η Ευρωμεσογειακή Εταιρική Σχέση συμπληρώνει 30 χρόνια, έχοντας ξεκινήσει το 1995, καθώς η Διαδικασία της Βαρκελώνης έθεσε ως στόχο τη μετατροπή της περιοχής σε «χώρο διαλόγου, ανταλλαγών και συνεργασίας, που εγγυάται την ειρήνη, τη σταθερότητα και την ευημερία».
Αυτό επρόκειτο να επιτευχθεί εστιάζοντας στην ενίσχυση του πολιτικού διαλόγου, στην αυξημένη οικονομική αλληλεξάρτηση και τις κοινωνικές και πολιτιστικές ανταλλαγές που θα ενίσχυαν τις σχέσεις μεταξύ της Ευρώπης και των μεσογειακών γειτόνων της.
Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ της Βαρκελώνης μπορεί να θεωρηθεί ως προϊόν της εποχής της, που ξεκίνησε σε μια κρίσιμη περίοδο, με μικρό περιθώριο ή ανθεκτικότητα για τις εξελίξεις που παρατηρήθηκαν στην περιοχή.
Έκτοτε, έχουμε δει την εξάπλωση των γεγονότων από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 με αυξημένη πολιτική βία και μια έκρηξη προσφυγικών και μεταναστευτικών κινημάτων μέσω διαμεσογειακών διαδρομών.
Σήμερα, μια νότα ρεαλισμού είναι πιο εμφανής, ιδίως καθώς η περιοχή της Νότιας Μεσογείου συνεχίζει να αντιμετωπίζει προκλήσεις διακυβέρνησης, κοινωνικές, οικονομικές, κλιματικές, περιβαλλοντικές και ασφάλειας.
Φυσικά, αυτά δεν είναι μόνο τοπικά περιστατικά. Μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε παγκόσμιες τάσεις και να απαιτήσουν κοινή δράση και συνεχή πολιτική κατεύθυνση, τόσο από την Ε.Ε. όσο και από τους εταίρους της «Νότιας Γειτονίας».
ΠΡΑΓΜΑΤΙ, ο αντίκτυπος του πολέμου μεγάλης κλίμακας τόσο στην Ευρώπη όσο και στη Μέση Ανατολή, η αύξηση του ανταγωνισμού μεταξύ των παγκόσμιων υπερδυνάμεων και η διατλαντική εμπλοκή έχουν δημιουργήσει ένα επισφαλές περιβάλλον για την περιοχή.
Ταυτόχρονα, καθώς υπάρχουν νέες προκλήσεις, υπάρχει και μια πορεία για την αντιμετώπιση ευκαιριών.
Η Μεσόγειος μακροπρόθεσμα μπορεί να επιτρέψει τη φιλόδοξη «Πράσινη Συμφωνία» της Ε.Ε., με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας από την αφρικανική ήπειρο να συμβάλουν στην προώθηση της μετάβασης, και βραχυπρόθεσμα μπορεί να προσφέρει βιώσιμες εναλλακτικές μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για τη μείωση της ευρωπαϊκής εξάρτησης από άλλα, πιο ακριβά ορυκτά καύσιμα.
Η περιοχή θα είναι επίσης καθοριστική στην αντιμετώπιση του ζητήματος της μετανάστευσης, το οποίο εξακολουθεί να αποτελεί πιεστικό πολιτικό ζήτημα για πολλά κράτη-μέλη.
Η ΠΕΡΙΟΧΗ της Μεσογείου παραμένει μια κρίσιμη περιοχή τόσο για τη στρατηγική αυτονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και για την οικονομική της ανεξαρτησία. Μια σταθερή, ευημερούσα και ασφαλής «Νότια Γειτονία» θα ωφελήσει σε μεγάλο βαθμό την Ε.Ε. σε μια περίοδο γεωπολιτικών αλλαγών.
Ωστόσο, για τον σκοπό αυτό, το Σύμφωνο για τη Μεσόγειο πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει αρκετές βασικές προκλήσεις, με εσωτερικές και εξωτερικές επιπτώσεις που πρέπει να ληφθούν υπόψη.
Η εσωτερική διαφωνία στην Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να είναι εμφανής, με τα ανταγωνιστικά συμφέροντα των κρατών-μελών στη Μεσόγειο να υπονομεύουν την ικανότητα της Ε.Ε. να ενεργεί ως ενιαίος πόλος.
ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΟΙ παράγοντες επίσης τίθενται στην εξίσωση, καθώς η Ε.Ε. πρέπει είτε να αντιμετωπίσει είτε να προσαρμόσει τις οικονομικές περιφερειακές φιλοδοξίες, συμπεριλαμβανομένων των θαλάσσιων δογμάτων.
Επίσης, οι προσπάθειες γεωπολιτικής κυριαρχίας με άμεσες διμερείς συμφωνίες μεταξύ Ε.Ε. και τρίτων χωρών εμποδίζουν άμεσα βασικά ενεργειακά και συνδετικά έργα της Ε.Ε., ενώ συνεχίζουν να αμφισβητούν τα δικαιώματα άλλων χωρών στην περιοχή της Μεσογείου.
ΈΛΛΕΙΜΜΑ εμπιστοσύνης με ένα δίλημμα της Ε.Ε. για το πώς να ξεπεράσει τις επιφυλάξεις σχετικά με την ελκυστικότητά της που βασίζεται στις αξίες, κάτι που συχνά εκλαμβάνεται ως συγκαλυμμένη νεοαποικιοκρατία και εμποδίζει τη συνεργασία.
Η προσέγγιση της Ε.Ε. στοχεύει στο να μην αποξενώσει τους εταίρους της. Επομένως, η προσοχή επικεντρώνεται στην προσφορά και προώθηση μιας ελκυστικής λύσης στους κύριους εταίρους της στον Νότο και στην αποτροπή τους από την αναζήτηση νέων συμμαχιών.
ΣΕ ΑΥΤΟ το περιβάλλον γεωστρατηγικών και γεωοικονομικών προκλήσεων, η Ελλάδα γίνεται ένας οξύς παίκτης με αξιοσημείωτες πρωτοβουλίες.
Καθώς η Ελλάδα βρίσκεται στο σταυροδρόμι της Ε.Ε., των Βαλκανίων, της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής και της Ασίας, στην Ανατολική Μεσόγειο, βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση για να διατυπώσει την πολιτική της Ε.Ε. σχετικά με τη διεύρυνση, το περιβάλλον, την εφοδιαστική και τις θαλάσσιες οδούς, τη διαχείριση της μετανάστευσης και την ευαισθητοποίηση σχετικά με την ασφάλεια.
Το μεσογειακό περιβάλλον έχει σημαντική σημασία για την Ελλάδα, τόσο σε πολυμερές πλαίσιο ως Ευρωμεσογειακή Ένωση για τη Μεσόγειο, αλλά και κρατικά επικεντρωμένη προσέγγιση με τριμερείς πρωτοβουλίες, με βασικές προσπάθειες για την αντιμετώπιση του ενεργειακού τομέα, της πολιτικής προστασίας, της θαλάσσιας συνδεσιμότητας και των ερευνητικών ευκαιριών.
Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ της Ε.Ε. για ανεξαρτησία στον ενεργειακό τομέα συνδυάζεται με τις πρόσφατες ενεργειακές εξελίξεις στη Μεσόγειο, καθώς η διασύνδεση με τη Βόρεια Αφρική και την Ανατολική Μεσόγειο μπορεί να δημιουργήσει σημαντικές επιχειρηματικές και επενδυτικές ευκαιρίες και επίσης να ενισχύσει την ενεργειακή αυτονομία της Ε.Ε.
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η Ελλάδα μπορεί να αποτελέσει έναν κρίσιμο σύνδεσμο στη διαδρομή, ιδίως καθώς η δυναμικότητα επαναεριοποίησης επεκτείνεται μέσω του τερματικού σταθμού Ρεβυθούσας -LNGκαι της Πλωτής Μονάδας FSRU της Αλεξανδρούπολης.
ΕΠΙΠΛΕΟΝ, η Ελλάδα επεκτείνει τη συνεργασία στην ενίσχυση των ικανοτήτων πολιτικής προστασίας και την ανταπόκριση, αντιμετωπίζοντας κρίσιμα ζητήματα, όπως οι πυρκαγιές, η θαλάσσια ρύπανση, οι πλημμύρες, που επιτρέπουν τη δοκιμή μηχανισμού έγκαιρης προειδοποίησης και κοινών μονάδων αντίδρασης.
Καθώς ακολουθούμε μια πορεία -με προοπτική- με μεσοπρόθεσμη πρόβλεψη, η Ελλάδα είναι κομβικής σημασίας για την ατζέντα της Ε.Ε.
Η διαδικασία διεύρυνσης των Δυτικών Βαλκανίων βρίσκεται σε εξέλιξη, με ενεργειακούς διαδρόμους, τελωνειακή διευκόλυνση και ψηφιακή ολοκλήρωση σε εξέλιξη.
Οι μεταναστευτικές τάσεις θα απαιτήσουν επίσης μια συγκεκριμένη ικανότητα υποδοχής, με διαδικασίες εταιρικής σχέσης επιστροφής σε λειτουργία.
ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ θαλάσσιας ασφάλειας και η αλυσίδα εφοδιασμού του θα ασχοληθούν με την ανθεκτικότητα των λιμένων και την προστασία των υποδομών, με την επιβολή κυρώσεων στη θάλασσα και τη διασυνοριακή συνεργασία.
Η ερευνητική κοινότητα θα κάνει νέα και εντυπωσιακά βήματα, με φημισμένα ακαδημαϊκά ιδρύματα και πανεπιστήμια εγκατεστημένα στην Ελλάδα, με σημαντικές επενδύσεις, και με την Ελλάδα να μεταμορφώνεται σε χώρο πράσινης και γαλάζιας καινοτομίας, με προστιθέμενη αξία για διεπιστημονική και πολιτιστική συνεργασία.
Με βάση τις προοπτικές, η σαφής προσδοκία είναι ότι η Μεσόγειος πρόκειται να γίνει πιο διασυνδεδεμένη από ποτέ.
Με τους οικονομικούς διαδρόμους και τη συνδεσιμότητα των υποδομών να αναμένεται να γίνουν κυρίαρχο χαρακτηριστικό, η συζήτηση για τη συνεργασία σε βασικά ζητήματα και την κατανόηση των κοινών απειλών θα πρέπει να αποτελέσει βασική προτεραιότητα για τις ευρωμεσογειακές σχέσεις.
Καθώς η Ε.Ε. πλησιάζει σε μια κρίσιμη καμπή, πρέπει επίσης να αποδείξει ότι μπορεί να αναλάβει τον ρόλο ενός σοβαρού γεωπολιτικού παράγοντα.
Τα κράτη-μέλη, όπως η Ελλάδα, θα πρέπει επίσης να αναλάβουν την ευθύνη και να δώσουν σημαντική προσοχή στην αξιοποίηση των δικών τους προσπαθειών και των ανακτημένων δυνατοτήτων τους και να συμβάλουν στην απόκλιση μεταξύ Βορρά και Νότου, με μια θετική και εποικοδομητική προσέγγιση.
*Πρόεδρος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πειραιώς
(από την εφημερίδα «ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ»)